Karolo e Bohlokwa ya Baoki

“Mooki ke motho yo a fepago, yo a kgothatšago le yo a šireletšago—motho yo a itokišeleditšego go hlokomela molwetši, motho yo a gobetšego le motšofadi.”—Nursing in Today’s World—Challenges, Issues, and Trends.

GAEŠITA le ge go hloka boithati go le bohlokwa, ga se gwa lekana bakeng sa go tšweletša mooki yo a nago le bokgoni. Baoki ba nago le bokgoni gape ba nyaka tlwaetšo e oketšegilego le tekanyo e itšego ya phihlelo. Senyakwa se sengwe sa bohlokwa ke thuto le tlwaetšo ya tša mošomo ya ngwaga o tee go iša go e mene goba go feta moo. Eupša ke dika dife tšeo di dirago mooki yo a nago le bokgoni? Mo go na le dikarabo tše dingwe tšeo di tšwago go baoki bao ba nago le phihlelo bao Phafoga! e ilego ya boledišana le bona.

“Ngaka e a alafa, eupša mooki o hlokomela molwetši. Se gantši se nyaka go aga balwetši bao ba gobetšego bobedi ka gare le ka ntle, ka mohlala, ge ba tsebišitšwe gore ba na le bolwetši bjo šoro goba gore ba tla lebana le lehu la kapejana. O swanetše go ba mma go motho yo a babjago.”—Carmen Gilmartín, Sepania.

“Go nyakega gore o kgone go kwa bohloko le tlalelo tšeo molwetši a di kwago le go nyaka go thuša. Go nyakega botho le go se fele pelo. O swanetše gore ka mehla o nyake go ithuta ka mo go oketšegilego ka booki le ka tša kalafo.”—Tadashi Hatano, Japane.

“Nywageng ya morago bjale, baoki ba ile ba nyaka tsebo e oketšegilego ya bokgoni. Ka gona, kganyogo ya go ithuta le bokgoni bja go kwešiša seo se ithutwago di bohlokwa. Gape, baoki ba swanetše gore ba dire dikahlolo tša kapejana le go gata mogato ka go akgofa ge maemo a nyaka bjalo.”—Keiko Kawane, Japane.

“Ka ge o le mooki, o swanelwa ke go bontšha borutho maikwelong. O swanetše go ba yo a kgotlelelago le go ba yo a bontšhago kwelobohloko.”—Araceli García Padilla, Mexico.

“Mooki yo a nago le bokgoni e swanetše go ba yo mafolofolo, yo a šetšago le go ba yo a nago le bokgoni ka tekanyo e kgolo. Ge e ba mooki e le yo a sa ikgafego—ge e ba a e-na le tshekamelo ya boithati goba a hloile keletšo e tšwago go ba bangwe ba ba phagametšego sehlopha se se laolago sa tša kalafo—mooki yoo o tla ba yo a sa swanelago bobedi bakeng sa balwetši le badirišani ba gagwe.”—Rosângela Santos, Brazil.

“Go nyakega dika tše dintšinyana ka mo go feletšego: go feto-fetoga le maemo, kgotlelelo le go se fele pelo. Gape o swanetše go ba le kgopolo e bulegilego, o e-na le bokgoni bja go dirišana gabotse le badirišani ba gago le sehlopha se se laolago sa tša kalafo. O swanetše go ba yo a akgofelago go amogela bokgoni bjo bofsa e le gore o dule o le yo a kgonago.”—Marc Koehler, Fora.

“O swanetše go rata batho gomme o nyake go thuša ba bangwe e le ka kgonthe. O swanetše go kgona go lebeletšana ka katlego le kgateletšego ka gobane mošomong wa booki, ka ntle le ge o dira mošomo wa gago gabotse, dikotsi di tla direga. O swanetše go ba yo a dumelelanago le maemo e le gore o dire mošomo o swanago ge ka dinako tše dingwe o na le badirišani-gotee ba sego kae—ka ntle le go kwanantšha bokgoni bjo bo nyakegago.”—Claudia Rijker-Baker, Netherlands.

Mooki e le Mohlokomedi

Puku ya Nursing in Today’s World e bolela gore “booki bo mabapi le go hlokomela motho  maemong a fapa-fapanego ao a tswalanago le tša maphelo. Ka gona, re nagana ka mekgwa ya tša kalafo yeo e akaretšwago go alafšeng ga molwetši le go okwa ka tlhokomelo e kgolo ga molwetši yoo.”

Ka gona, mooki ke mohlokomedi. Ka gona, go molaleng gore mooki o swanetše go nea tlhokomelo. Nakong e nngwe e fetilego, baoki ba 1 200 bao ba nago le mangwalo ba ile ba botšišwa gore, “Ke’ng seo se lego bohlokwa kudu go lena mošomong wa lena le le baoki?” Go nea tlhokomelo ya maemo e bile karabo yeo ba 98 lekgolong ba ilego ba e nea.

Ka dinako tše dingwe baoki ba nyatša mohola wa bona go balwetši. Carmen Gilmartín yo a tsopotšwego ka mo godimo, e lego mooki yo a nago le phihlelo ya nywaga e 12, o boditše Phafoga! gore: “Lebakeng le lengwe ke ile ka ipobola go mogwera gore ke ikwa ke le yo a hlaelelwago ge ke hlokomela balwetši bao ba babjago kudu. Ke itebelela ke le yo a neago ‘thušo feela e lekanyeditšwego.’ Eupša ka morago mogwera wa-ka o ile a araba ka gore: ‘“Thušo e lekanyeditšwego” e bohlokwa kudu, ka gobane ge motho a babja, o seo se nyakegago go feta selo le ge e le sefe—mooki yo a kwelago bohloko.’”

Go molaleng gore go nea tlhokomelo e bjalo go ka baka kgateletšo e kgolo go mooki yo a šomago diiri tše lesome goba go feta moo letšatši le lengwe le le lengwe! Ke eng seo se tutueditšego bahlokomedi ba bao ba ikgafilego go ba baoki?

Ke ka Baka La’ng o E-ba Mooki?

Phafoga! e boledišane le baoki go dikologa lefase gomme ya ba  botšiša gore, “Ke eng seo se go tutueditšego go ba mooki?” Dikarabo tše dingwe tša bona ke tše.

Terry Weatherson o na le phihlelo ya nywaga e 47 ya booki. Gona bjale o šoma e le mooki wa setsebi go tša kalafo Lefapheng la tša Tshepedišo ya Mohlapologo la sepetlele sa kua Manchester, Engelane. O re: “Ke ile ka godišwa ke le Mokatholika gomme ka tsena sekolo seo se nago le bodula-barutwana sa Katholika. Ge ke sa le ngwanenyana, ke ile ka phetha ka gore ke nyaka go ba moitlami wa mosadi goba mooki. Ke be ke e-na le kganyogo ya go hlankela ba bangwe. Mo gongwe o ka e bitša tirelo. Bjalo ka ge o ka bona, booki bo ile bja thopa sefoka.”

Chiwa Matsunaga wa go tšwa Saitama, Japane, o sepedišitše kliniki ya gagwe ka noši lebaka la nywaga e seswai. O re: “Ke ile ka latela kgopolo ya tate ya gore ‘go kaone kudu go ithuta bokgoni bjo bo tlago go go lokišeletša mošomo bophelo bja gago ka moka.’ Ka gona, ke ile ka kgetha mošomo wa booki.”

Etsuko Kotani wa go tšwa Tokyo, Japane, mooki yo e lego moetapele yo a nago le phihlelo ya nywaga e 38 go tša booki, o itše: “Ge ke be ke sa le sekolong, tate o ile a wa gomme a tšwa madi a mantši. Ge ke dutše ke lebeletše tate ka sepetlele, ke ile ka dira phetho ya gore ke nyaka go ba mooki e le gore nka tla ka thuša batho bao ba babjago ka moso.”

Ba bangwe ba ile ba tutuetšwa ke phihlelo ya bona ka noši ge ba be ba babja. Eneida Vieyra, yo e lego mooki kua Mexico, o re: “Ge ke be ke e-na le nywaga e tshela, ke ile ka robatšwa sepetlele ka dibeke tše pedi ka baka la bronchitis, gomme e bile ka nako yeo moo ke ilego ka dira phetho ya gore ke nyaka go ba mooki.”

Go molaleng gore go ba mooki go nyaka boikgafo bjo bogolo. Anke re hlahlobišišeng bobedi ditlhohlo le meputso ya mošomo wo o tumilego.

Lethabo la go ba Mooki

Ke dilo dife tše di thabišago ka booki? Karabo potšišong yeo e tla ithekga ka lefapha leo motho a šomago e le mooki go lona. Ka mohlala, babelegiši ba ikwa ba putsitšwe ka go belega go gongwe le go gongwe mo go atlegago. Mmelegiši yo mongwe wa go tšwa Netherlands o re: “Ke mo go kgahlišago go thuša go belegweng ga ngwana yo a phetšego gabotse yo go gola ga gagwe go lego ka tlase ga tlhokomelo ya gago.” Jolanda Gielen-Van Hooft, yo le yena a tšwago Netherlands o re: “Go thuša go belegiša ke se sengwe sa dilo tše botse kudu seo banyalani—le mošomi wa tša maphelo—ba ka bago le phihlelo ya sona. Ke mohlolo!”

Rachid Assam wa go tšwa Dreux, Fora, ke mooki wa Mmušo yo a nago le mangwalo wa go hwiša bogogoma yo a lego mathomong a nywaga ya gagwe ya bo-40. Ke ka baka la’ng a thabela booki? O re ke ka lebaka la “kgotsofalo ya go tsenya letsogo katlegong ya tša go bua le ka go ba setho sa mošomo wo o kgahlišago le wo o tšwelago pele ka mehla.” Isaac Bangili yo le yena a tšwago Fora o itše: “Ke kgongwa ke mantšu a ditebogo ao re a amogelago go tšwa balwetšing le malapa a bona, kudu-kudu maemong a tšhoganyetšo  ge re kgona go bušetša molwetši yo re bego re se sa holofela selo ka yena sekeng.”

Le lengwe la mantšu a bjalo a ditebogo le ile la romelwa go Terry Weatherson yo go boletšwego ka yena pejana. Mohlologadi o ngwadile gore: “Ga ke kgone go dumelela sebaka gore se fete ntle le go bolela leboelela ka kimollo yeo re ilego ra e hwetša go tšwa go go beng gona ga gago mo go homotšago le mo go kgotsofatšago bolwetšing ka moka bja Charles. Borutho bja gago bo ile bja leleka manyami a rena gomme bja fetoga thekgo yeo go yona re ilego ra hwetša matla.”

Go Lebeletšana le Ditlhohlo

Eupša seo se sepedišanago le dilo tše di thabišago tša booki ke ditlhohlo tše dintši. Ga go na sebaka sa go dira diphošo! Go sa šetšwe gore o  nea kalafo goba o goga madi goba o tsenya sedirišwa seo se tsenywago ditšhikeng goba gaešita le go fo šuthiša molwetši, mooki o swanetše go ba yo a šetšago ka mo go feletšego. A ka se kgone go laola go dira phošo—gomme se se bjalo kudu dinageng tšeo tsheko e tlwaelegilego. Lega go le bjalo, ka dinako tše dingwe mooki o bewa boemong bjo thata. Ka mohlala, a re re mooki o nagana gore ngaka e neile kalafo e fošagetšego bakeng sa molwetši goba e neile ditaelo tšeo di sa swanelago molwetši. Ke’ng seo mooki a ka se dirago? Na o swanetše go ganetšana le ngaka? Seo se nyaka sebete, bohlale le bokgoni bja go rerišana—gomme se akaretša karolo ya go ipea kotsing. Ka manyami, dingaka tše dingwe ga se gabonolo di tšeago ditšhišinyo tša go tšwa go bao di ba lebelelago e le ba tlasana.

Ke’ng seo baoki ba bangwe ba se boletšego tabeng ye? Barbara Reineke, mooki yo a nago le mangwalo wa nywaga e 34 go tšwa Wisconsin, U.S.A., o boditše Phafoga! gore: “Mooki o swanetše go ba le sebete. Sa mathomo, o ikarabela ka molao bakeng sa kalafo le ge e le efe yeo a e laelago goba dikalafo tšeo a di dirago le tshenyo le ge e le efe yeo di e bakago. O swanetše go kgona go gana go phetha taelo yeo e tšwago go ngaka ge e ba a bona gore ga e thulaganyong ya gagwe ya mošomo goba ge e ba a dumela gore taelo e fošagetše. Booki ga bo bjalo ka mehleng ya Florence  Nightingale goba gaešita nywageng e 50 e fetilego. Ga bjale mooki o swanetše go lemoga gore ke neng moo a swanetšego gore aowa go ngaka le gore ke neng moo a swanetšego go phegelela gore ngaka e bone molwetši gaešita le ge e le gare ga mpa ya bošego. Le gona ge e ba o fošitše, ga se wa swanela go ba yo a kgopišwago gabonolo ke go kwerwa le ge e le gofe moo o ka go hwetšago go tšwa go ngaka.”

Bothata bjo bongwe bjo baoki ba swanetšego go lebeletšana le bjona ke bošoro mošomong. Pego e tšwago Afrika Borwa e re sehlopha sa baoki “se lemogilwe e le seo se lego kotsing e phagamego ya motho ka noši ya kgobošo le bošoro lefelong la mošomo. Ge e le gabotse, baoki ke bao mohlomongwe ba hlaselwago kudu mošomong go feta bahlapetši ba kgolego goba bahlankedi ba maphodisa gomme 72% ya baoki ga ba ikwe ba šireletšegile tlhaselong.” Boemo bjo bo swanago bo begwa bakeng sa United Kingdom moo 97 lekgolong ya baoki bao go dirilwego dinyakišišo go bona nyakišišong ya morago bjale ba bego ba tseba ka mooki yo a kilego a hlaselwa mmeleng ngwageng o fetilego. Ke’ng seo se bakago bošoro bjo? Gantši bothata bo tšwa go balwetši bao ba dirišitšego diokobatši goba bao ba tagilwego goba bao ba lego ka tlase ga kgateletšego goba bao ba kgomilwego ke manyami.

Gape baoki ba swanelwa ke go katana le go felelwa ke matla mo go bakwago ke kgateletšego. Go hlaelela ga bašomi ke lebaka le lengwe. Ge mooki yo a šetšago a sa kgone go hlokomela molwetši ka mo go lekanego ka lebaka la mošomo o montši, kapejana kgateletšego e a hlasela. Go leka go lebeletšana le boemo ka katlego ka go itima dibaka tša go khutša mošomong le go šoma nako e oketšegilego ka morago ga mošomo go bonala go tla fo lebiša pherekanong e kgolo.

Dipetlele tše dintši lefaseng ka bophara di na le tlhaelelo ya bašomi. Pego ya Mundo Sanitario kua Madrid e re: “Re hlaelela baoki dipetleleng tša rena. Yo mongwe le yo mongwe yo a nyakago tlhokomelo ya tša maphelo o lemoga bohlokwa bja baoki.” Ke’ng seo se ilego sa newa e le sebaki sa tlhaelelo ye? Go nyakega ga go seketša tšhelete! Pego yona yeo e boletše gore dipetlele tša Madrid di na le tlhaelelo ya baoki bao ba nago le bokgoni ba 13 000!

Lebaka le lengwe leo le newago mabapi le kgateletšo ke gore dinako tša go šiedišana gantši ke tše ditelele kudu gomme di na le moputso wa tlase kudu. The Scotsman e boletše gore: “Mo e ka  bago ka godimo ga o tee go ba bahlano go baoki ba Brithania le kotara ya bathuši ba baoki ba na le mošomo wa ka thoko e le gore ba hwetše sa go iphediša, go ya ka lekgotla la tirelo ya setšhaba, e lego Unison.” Baoki ba bararo go ba 4 ba dumela gore ba lefša megolo ya tlase. Ka baka leo, ba bantši ba ile ba akanya go tlogela mošomo.

Go na le mabaka a mangwe a mmalwa ao a tlaleletšago kgateletšegong ya baoki. Ge go ahlolwa go ya ka ditlhaloso tšeo Phafoga! e di hweditšego go tšwa go baoki go dikologa lefase, go hwa ga balwetši go ka ba le mafelelo ao a gateletšago. Magda Souang yo a tšwago setlogong sa se-Egipita, o šoma Brooklyn, New York. Ge a be a botšišwa seo se dirago mošomo wa gagwe gore o be thata, o ile a araba ka gore: “Ke go lebelela bonyenyane balwetši ba 30 bao ba bego ba le dinaleng tša lehu, bao ke ilego ka ba hlokomela ba e-hwa ka mo go feletšego lebakeng la nywaga e lesome. Seo se go fetša matla.” Ga go makatše ge puku e nngwe e re: “Go ikgafa ga motho ka mo go tšwelago pele balwetšing bao ba hwago go ka baka manyami a magolo kudu boitapišong bja motho ka noši.”

Bokamoso bja Baoki

Go gola le tutuetšo ya tša thekinolotši go oketša kgateletšo mošomong wa booki. Tlhohlo ke go kopanya thekinolotši le botho, e lego tsela ya setho ya go šomišana le balwetši. Ga go na motšhene wo le ka mohla o ka tšeago sebaka sa go kgomega ga mooki le kwelobohloko ya gagwe.

Makasine o mongwe o re: “Booki ke mošomo wa ka mo go sa felego. . . . Ge feela motho a le gona, go tla dula go nyakega tlhokomelo, kwelobohloko le kwešišo.” Booki bo phethagatša senyakwa seo. Eupša go na le lebaka le lengwe gape le legolo bakeng sa tebelelo e phadimago tabeng ya tlhokomelo ya tša maphelo. Beibele e bontšha gore go tlo tla nako ya ge go ka se be le yo a rego, “ke a babya!” (Jesaya 33:24) Dingaka, baoki le dipetlele ga di sa tlo nyakega lefaseng le lefsa leo Modimo a le holofeditšego.—Jesaya 65:17; 2 Petro 3:13.

Beibele gape e holofetša gore “Modimo ó tlo phomola mexôkxô ka moka mahlong a bôná; le lehu le ka se hlwê le e-ba xôna; le xe e le manyami le dillô le bohloko, di ka se hlwê di e-ba xôna; xobane tša pele di fetile.” (Kutollo 21:3, 4) Lega go le bjalo, mo nakong ye re swanetše go ba bao ba lebogago tlhokomelo ka moka e newago le boikgafo bjo bo dirwago ke baoki ba dimilione go dikologa lefase, bao ka ntle le bona thekgo ya dipetlele e bego e tla ba yeo e sa kgahlišego e le ruri ge e ba e be e se e sa fihlelelwego! Ka gona, potšišo ye ke e swanetšego gakaakang, “Baoki—ke eng seo re bego re tla se dira ka ntle le bona?”

[Lepokisi/Seswantšho go letlakala 22]

Florence Nightingale—Mohlami wa Booki bja Mehleng Yeno

Florence Nightingale yo a belegwego ka 1820 kua Italy ke batswadi ba ba humilego ba ma-Brithania, o ile a godišwa ka go neneketšwa. Florence yo mofsa o ile a gana ditšhišinyo tša lenyalo gomme a phegelela dithuto go tša maphelo le go hlokomela badiidi. Go sa šetšwe dikganetšo tša batswadi ba gagwe, Florence o ile a tšea boemo sekolong sa go tlwaetša baoki kua Kaiserswerth, Jeremane. Ka morago, o ile a ithuta kua Paris gomme ge a e-na le nywaga e 33 a ba mookamedi wa sepetlele sa basadi kua London.

Eupša o ile a lebana le tlhohlo e kgolo kudu ge a be a ithapetše go hlokomela mašole ao a gobetšego kua Crimea. Moo yena le sehlopha sa gagwe sa baoki ba 38 ba ile ba swanelwa ke go hlwekiša sepetlele seo se bego se tletše magotlo. Mošomo e be e le o mogolo kudu ka gobane mathomong go be go se na sesepe, go se na bohlapelo goba ditoulo, gomme go be go se na malao a lekanego, materase goba mašela a go tatetša dintho. Florence le sehlopha sa gagwe ba ile ba katanela go tsena tlhohlong gomme bofelong bja ntwa, o be a tlišitše dimpshafatšo tša lefase ka bophara booking le taolong ya sepetlele. Ka 1860 a hloma Sekolo sa Tlwaetšo sa Baoki sa Nightingale Sepetleleng sa St. Thomas kua London—sekolo sa mathomo sa booki seo se se nago tswalano le tša bodumedi. O ile a ba sekoka sa ntlo ka nywaga e mentši pele ga lehu la gagwe ka 1910. Lega go le bjalo, o ile a tšwela pele a ngwala dipuku le dipukwana ka boiteko bja go kaonefatša ditekanyetšo tša tlhokomelo ya tša maphelo.

Ba bangwe ba tšea lehlakore le le fapanego bakeng sa kgopolo ya go hloka boithati ya Florence Nightingale, ba bolela gore ba bangwe ba swanelwa bonyenyane ke tumišo e kgolwanyane bakeng sa go tsenya ga bona letsogo booking. Go oketša moo, go ile gwa ngangišanwa kudu ka botumo bja gagwe. Go ya ka puku ya A History of Nursing, ba bangwe ba bolela gore e be e le “mmapelwana, yo a gatelelago, yo a ikgopolago kudu, yo a befelwago ka pela le yo a ratago go laola,” mola ba bangwe ba be ba kgahlišwa ke “bohlale le botse bja gagwe, mafolofolo a gagwe a makatšago le go ba yo a fapanego semelong sa gagwe.” Go sa šetšwe gore semelo sa gagwe sa kgonthe ke sefe, selo se tee seo se kgonthišeditšwego ke gore: Mekgwa ya gagwe ya botsebi go tša booki le taolo ya sepetlele e phatlalaletše dinageng tše dintši. O lebelelwa e le mohlami modirong wa tša booki bjalo ka ge re tseba seo lehono.

[Seswantšho]

Sepetlele sa St. Thomas ka morago ga go hlongwa ga Sekolo sa Tlwaetšo sa Baoki sa Nightingale

[Mothopo]

Courtesy National Library of Medicine

[Lepokisi/Seswantšho go letlakala 24]

Ditshwanelego tša Mooki

Mooki: “Motho yo a itokišeditšego ka mo go kgethegilego motheong wa tša thutamahlale wa tša booki le yo a fihlelelago ditekanyetšo tše itšego tše di beilwego tša thuto le tša bokgoni bja tša kalafo.”

Mooki yo a nago le mangwalo: “Mooki yo a alogilego yo a dumeletšwego go ya ka molao (yo a nago le mangwalo) bakeng sa go šoma ka morago ga go hlahlobja ke lekgotla-taolo la mmušo la bahlahlobi ba baoki . . . le yo a loketšego ka molao go diriša leswao la R.N.”

Mooki wa setsebi go tša kalafo: “Mooki yo a nago le mangwalo yo a nago le tsebo ya maemo a godimo le bokgoni karolong e kgethegilego ya tša booki.”

Mooki wa mmelegiši: “Motho yo a rutegilego ditlwaetšong tše pedi ka tša booki le tša go belegiša.”

Mooki yo a se nago mangwalo: “Motho yo a bilego le phihlelo ya go šoma tlhokomelong ya tša booki eupša e le yo a sa alogago mohuteng le ge e le ofe wa sekolo sa tša booki.”

Mooki yo a tlwaeditšwego wa mangwalo: “Sealoga sa sekolo sa tlwaetšo ya tša booki . . . seo se dumeletšwego ka molao bakeng sa go šoma e le mooki yo a tlwaeditšwego wa mangwalo goba yo a nago le bokgoni.”

[Methopo]

Go tšwa kgatišong ya United States ya Dorland’s Illustrated Medical Dictionary

UN/J. Isaac

[Lepokisi/Diswantšho go letlakala 25]

‘Motheo wa Tlhokomelo ya tša Maphelo’

Lekgotleng la Ditšhaba-tšhaba la Ditherišano tša Baoki tša Moletlo wa Lekgolo ka June 1999, Dr. Gro Harlem Brundtland, molaodi-pharephare wa Mokgatlo wa Lefase wa tša Maphelo, o boletše gore:

“Baoki bjalo ka ditsebi tša tša maphelo tša motheo o bohlokwa, ba boemong bja moswana-noši bja go dira e le balwedi ba matla bakeng sa polanete e phetšego gabotse. . . . Ka ge baoki le babelegiši ba šetše ba bopa tekanyo ya go fihla go 80% ya bašomi ba tša maphelo bao ba swanelegago ditshepedišong tše dintši tša setšhaba tša tša maphelo, ba emela seo e ka bago sehlopha se matla bakeng sa go tliša diphetogo tše di nyakegago go kgotsofatša dinyakwa tša tša Maphelo bakeng sa Bohle lekgolong la bo-21 la nywaga. Ruri, go tsenya letsogo ga bona ditirelong tša tša maphelo go akaretša tekanyo ka moka ya tlhokomelo ya tša maphelo . . . Go molaleng gore baoki ke motheo wa dihlopha tše dintši tša tlhokomelo ya tša maphelo.”

Ernesto Zedillo Ponce de León yo e kilego ya ba mopresidente wa Mexico, o ile a nea theto e kgethegilego go baoki ba Mexico polelong yeo go yona a itšego: “Letšatši le letšatši ka moka ga lena . . . le gafela tsebo ya lena e kaone-kaone, botee bja lena le tirelo ya lena bakeng sa go šireletša le go tsošološa bophelo bjo bobotse bja ma-Mexico. Letšatši le letšatši le nea bao ba nyakago thušo e sego feela thušo ya lena ya botsebi eupša gape le khomotšo yeo e tšwago mokgweng wa lena o botho, boikgafo le mokgweng o tseneletšego wa setho. . . . Le karolo e kgolo ya mekgatlo ya rena ya tša maphelo . . . Bophelong bjo bongwe le bjo bongwe bjo bo šireleditšwego, ngwaneng yo mongwe le yo mongwe yo a hlabetšwego, go belegiša go gongwe le go gongwe, polelong e nngwe le e nngwe ya tša maphelo, kalafong e nngwe le e nngwe, go molwetši yo mongwe le yo mongwe yo a hwetšago tlhokomelo le thekgo e tiilego, ke mo go lego mošomo wa sehlopha sa rena sa bašomi sa baoki.”

[Methopo]

UN/DPI Photo by Greg Kinch

UN/DPI Photo by Evan Schneider

[Lepokisi/Seswantšho go letlakala 27]

Ngaka e Nago le Tebogo

Dr. Sandeep Jauhar wa Sepetlele sa Presbyterian sa New York o ile a dumela go ba ga gagwe le molato go baoki ba nago le bokgoni. Mooki o ile a mo kgodiša ka bohlale gore molwetši yo a hwago o nyaka morphine e ntši. O ngwadile gore: “Baoki ba nago le bokgoni gape ba ruta dingaka. Baoki ka diphapošing tše di kgethegilego go swana le lefelo la balwetši ba babjago kudu ke ba bangwe ba ditsebi tše tlwaeditšwego gakaone sepetlele. Ge ke be ke sa le ngaka yeo e sa tšwago go aloga, ba ile ba nthuta go tsenya di-catheter le go beakanya metšhene ya go thuša go hema. Ba ile ba mpotša gore ke dihlare dife tšeo ke swanetšego go di phema.”

O tšwetše pele ka gore: “Baoki ba nea thekgo e bohlokwa ya monagano le ya maikwelo go balwetši, ka gobane ke bona ba fetšago nako e ntši ba e-na le bona. . . . Ga se gantši ke arabela kapejana go feta ge mooki yo ke mmotago a mpotša gore ke swanetše go bona molwetši gatee-tee.”

[Seswantšho go letlakala 23]

“Ke be ke e-na le kganyogo ya go hlankela ba bangwe.”—Terry Weatherson, Engelane.

[Seswantšho go letlakala 23]

“Ge ke dutše ke lebeletše tate ka sepetlele, ke ile ka dira phetho ya gore ke nyaka go ba mooki.”—Etsuko Kotani, Japane.

[Seswantšho go letlakala 23]

‘Go thuša go belegiša ke se sengwe sa dilo tše botse kudu seo mmelegiši a ka bago le phihlelo ya sona.’—Jolanda Gielen-Van Hooft, Netherlands.

[Seswantšho go letlakala 24]

Babelegiši ba hwetša lethabo le kgotsofalo ka baka la go thuša go belegweng ga ngwana