Go Tsongwa ga Ditharollo mo go Tšwelago Pele

MOKGATLO wa Ditšhaba tše Kopanego o be o dutše o kgahlegela bana le mathata a bona ga e sa le go tloga go hlongweng ga wona. Mafelelong a 1946 o ile wa hloma United Nations International Children’s Emergency Fund (UNICEF) e le mokgwa wa lebakanyana bakeng sa go hlokomela bana mafelong ao a sentšwego ke ntwa.

Ka 1953 sekhwama se sa tšhoganetšo se ile sa fetolwa go ba mokgatlo wa neng le neng. Gaešita le ge gona bjale se tsebja semmušo e le Sekhwama sa Bana sa Ditšhaba tše Kopanego, se ile sa boloka khutsofatšo ya sona ya mathomo, e lego UNICEF. Ka gona, lebaka le fetago seripa sa ngwaga-kgolo, UNICEF e be e dutše e nea bana lefaseng ka moka dijo, diaparo le tlhokomelo ya tša kalafo le go leka go hlokomela dinyakwa tša bana ka kakaretšo.

Dinyakwa tša bana di ile tša phagamišwa kudu ka 1959 ge Ditšhaba tše Kopanego di amogela Phatlalatšo ya Ditshwanelo tša Ngwana. (Bona lepokisi, letlakala 5.) Go be go holofelwa gore pampiri ye e tla hlola kgahlego mathateng a bana gomme e tla thuša go a rarolla ka go tutuetša thekgo ya batho bohle, ya ditšhelete le ka ditsela tše dingwe.

Eupša go ya ka 1980 Year Book ya Collier, “nywaga e masome-pedi ka morago, ‘ditshwanelo’ tše—kudu-kudu tšeo di tswalanago le tša phepo, tša maphelo le tšeo di lego mabapi le katlego ya dilo tše di bonagalago—di be di sa dutše di sa fihlelelwa ka tekanyo e kgolo ke ba bantši ba bana ba dimilione tše dikete tše 1,5 ba lefase.” Ka gona ka go lemoga go nyakega mo go tšwelago pele ga go rarolla mathata a bana, gape le ka go dumelelana le dipakane tša yona tše boletšwego, mokgatlo wa Ditšhaba tše Kopanego o ile wa kgetha ngwaga wa 1979 go ba Ngwaga wa Ditšhaba-tšhaba wa Bana. Dihlopha tša mebušo, ditšhaba, bodumedi le tša go thuša bahloki lefaseng ka moka di ile tša arabela ka pela tabeng ya go tsoma ditharollo.

Na ka Moka ga Tšona e be e le Feela “Dipapadišane”?

Ka mo go nyamišago, go ya ka pego ya UNICEF, bana bao ba lego ditšhabeng tše hlabologago ga se ba dira gabotse nakong ya Ngwaga wa Ditšhaba-tšhaba wa Bana. Mafelelong a ngwaga, ba ka bago dimilione tše 200 ba bona ba be ba sa dutše ba sa fepega,  gomme seripa sa mahu a ba dimilione tše 15 bao ba hwilego ba ka tlase ga nywaga e mehlano a ka ba a bakilwe ke phepo-mpe. Go bana ba 100 bao ba belegwego motsotsong o mongwe le o mongwe ngwageng woo dinageng tšeo, ba 15 ba be ba e-hwa pele ba fetša ngwaga wa bona wa pele. Ba lego ka tlase ga 40 lekgolong ke bona ba bego ba fetša thuto ya sekolong sa bomapimpana. Sehlogo sa morulaganyi kuranteng ya Indian Express ge se hlalosa ka pego ya UNICEF, se ile sa belaela ka gore Ngwaga wa Bana o ile wa ipontšha e le “dipapadišane.”

Batho ba bangwe ba ile ba bona go palelwa mo e sa le pele. Ka mohlala, mathomong-thomong a ngwaga, Fabrizio Dentice o ile a ngwala makasineng wa L’Espresso gore: “Go nyakega se se fetago Ngwaga wa Bana bakeng sa go alafa boemo.” Makasine o ile wa hlalosa gore: “Mokgwa wa bophelo wa mehleng yeno o re dira seo re lego sona, gomme se ke seo se nyakago go fetolwa.”

Lesolong le tšwelago pele bakeng sa ditharollo tša mathata a bana, go ile gwa swarwa seboka sa lefase ka moka ntlong-kgolo ya UN ka September 1990. E be e le se sengwe sa diboka tše dikgolo kudu tša baetapele ba lefase historing. Baetapele ba mebušo ba fetago 70 ba be ba le gona. Kopano ye e be e le karolo ya go latela Kwano ka tša Ditshwanelo tša Bana, yeo e ilego ya amogelwa ka November 20, 1989, gomme ya thoma go šoma ka September 2, 1990. Mafelelong a kgwedi yeo, kwano e be e šetše e tiišitšwe ke dinaga tše 39.

UNICEF e ile ya ngwala morago bjale gore: “Kwano ye ganyenyane-ganyenyane e ile ya fetoga kwano ya ditshwanelo tša batho yeo e ilego ya amogelwa gohle go feta le ge e le neng pele, gomme ya hlola thušo ya lefase ka moka bakeng sa bana.” Ge e le gabotse, ga e sa le go tloga ka November 1999, Kwano e ile ya amogelwa ke dinaga tše 191. UNICEF e ile ya kgantšha ka gore: “Go ile gwa dirwa tšwelopele e kgolo bakeng sa go fihlelela le go šireletša ditshwanelo tša bana ngwaga-someng wo o latetšego go amogelwa ga Kwano ya tša Ditshwanelo tša Bana go feta nakong le ge e le efe yeo go ka bapetšwago le yona historing ya motho.”

Go sa šetšwe tšwelopele ye, Mopresidente wa Jeremane e lego Johannes Rau o ile a tutueletšega go bolela gore: “Ke mo go nyamišago gore mehleng ya rena re sa dutše re swanetše go gopotšwa gore bana ba na le ditshwanelo.” Goba go gopotšwa gore ba sa dutše ba na le mathata a magolo! Ge e amogela ka November 1999 gore “go sa na le mo gontši mo go swanetšego go dirwa,” UNICEF e ile ya hlalosa  gore: “Lefaseng ka bophara, bana ba lekanyetšwago go dimilione tše 12 ba ka tlase ga nywaga e mehlano ba a hwa ngwaga o mongwe le o mongwe, bontši e le ka dibaki tšeo di thibelegago gabonolo. Bana ba ka bago dimilione tše 130 dinageng tše hlabologago ga ba sekolong sa mephato ya tlase . . . Bana ba ka bago dimilione tše 160 ba na le phepo-mpe e šoro goba ya magareng. . . . Bana ba bantši bao ba sa nyakwego ba a hlaka mafelong a ditšhiwana le mafelong a mangwe, ba sa kgone go hwetša thuto le tlhokomelo e lekanego ya maphelo. Bana ba gantši ba a tlaišwa. Bana ba lekanyetšwago go dimilione tše 250 ba šoma mošomo o itšego.” Go ile gwa bolelwa gape ka bana ba dimilione tše 600 bao ba phelago bodiiding bja mafelelo le ba dimilione tše 13 bao ba tla bago ba lahlegetšwe ke bonyenyane motswadi o tee ka baka la AIDS mafelelong a ngwaga wa 2000.

Go bonala ditharollo tše kgotsofatšago tša mathata a di phonyokga baetapele ba dipolitiki. Lega go le bjalo, mathata a bana ga se a dinageng tšeo di hlabologago feela. Bana ba bantši ka dinageng tša ka Bodikela ba tlaišwa ke bohloki bja mohuta o mongwe.

[Lepokisi/Seswantšho go letlakala 5]

Boipolelo bja UN bja Ditshwanelo tša Bana:

● Tshwanelo ya go ba le leina le go ba wa setšhaba se se itšego.

● Tshwanelo ya go ratwa, go kwešišwa le go ba le tšhireletšego ya dilo tše di bonagalago.

● Tshwanelo ya go hwetša phepo e lekanego, madulo le ditirelo tša tša kalafo.

● Tshwanelo ya go ba le tlhokomelo e kgethegilego ge e ba a golofetše, e ka ba mmeleng, monaganong goba go tša leago.

● Tshwanelo ya go ba gare ga ba pele ba go hwetša tšhireletšo le thušo maemong ka moka.

● Tshwanelo ya go šireletšwa malebana le dibopego ka moka tša go hlokomologwa, sehlogo le go dirišwa gampe.

● Tshwanelo ya go ba le sebaka se se tletšego sa go bapala le go itapološa le sebaka se se lekanago thutong ya boithatelo le ya kgapeletšo, go thuša ngwana go hlagolela bokgoni bja gagwe gomme a be setho se se nago le mohola sa setšhaba.

● Tshwanelo ya go hlagolela bokgoni bja gagwe ka botlalo maemong a tokologo le a seriti.

● Tshwanelo ya go godišwa ka moya wa kwešišo, wa go kgotlelelwa, wa bogwera gare ga batho, khutšo le borwarre ka tekanyo e kgolo.

● Tshwanelo ya go thabela ditshwanelo tše go sa šetšwe morafo, mmala, bong, bodumedi, kgopolo ya bopolitiki goba e nngwe, setlogo sa setšhaba goba sa tša leago, thoto, matswalo goba maemo a mangwe.

[Mothopo]

Kakaretšo e theilwego go Everyman’s United Nations

[Ntlhakgolo go letlakala 4]

“Ke mo go nyamišago gore mehleng ya rena re sa dutše re swanetše go gopotšwa gore bana ba na le ditshwanelo”

[Methopo ya Diswantšho go letlakala 3]

UN PHOTO 148038/Jean Pierre Laffont

UN photo

[Mothopo wa Seswantšho go letlakala 4]

Photos on pages 4 and 5 Giacomo Pirozzi/Panos Pictures