Dipalo-palo tše di Boifišago tša AIDS!

Ka mongwaledi wa Phafoga! Afrika Borwa

THEMBEKA ke ngwanenyana wa nywaga e 12 yo a dulago motsaneng wa magaeng ka borwa bja Afrika. Batswadi ba gagwe ba bolailwe ke AIDS, gomme o ile a šala a hlokometše banababo ba banyenyane ba nywaga e lesome, e tshela le e mene. Mmegi wa ditaba o itše: “Banenyana ba ga ba na ditseno gomme ba ithekgile ka mo go feletšego ka botho bja baagišani . . . senkgwa le ditapola tše sego kae.” Seswantšho sa banenyana ba bane ba ditšhiwana se bontšhitšwe letlakaleng la ka pele la kuranta ya Afrika Borwa yeo e begilego ka Seboka sa bo-13 sa Ditšhaba-tšhaba sa Aids seo se bego se swerwe ka July 2000 kua Durban, Afrika Borwa.

Dimilione tša ditšhiwana tšeo di bakilwego ke AIDS di lebane le boemo bjo bo swanago le bja Thembeka le banababo ba banyenyane. Seboka se ile sa ahla-ahla mekgwa ya go lwantšhana le bothata bjo bo golago bja AIDS, bjalo ka thuto ka tša thibelo ya AIDS ka go dirišwa ga di-condom; tirišo ya kalafi ya AIDS yeo e sa bitšego kudu yeo e hwetšagalago mo nakong ye; le thekgo e oketšegilego ya tša ditšhelete bakeng sa go tšweletša meento ya AIDS. Go fokola ga basadi, kudu-kudu banenyana, le gona go ile gwa ahla-ahlwa.

Ka manyami, ditšhiwana tše dintši tšeo di bakilwego ke AIDS di tsongwa ke banna bao ba dumelago gore go ba le kopano ya botona le botshadi le kgarebe go tla alafa malwetši ao a fetetšwago ka kopano ya botona le botshadi. Go feta moo, banna ba bantši ga ba nyale ngwanenyana ka ntle le ge a ka ba le ngwana pele. Ka gona, go dirišwa ga di-condom go lebelelwa e le lepheko go bobedi lenyalo le go ba mma.

Ka manyami, basetsana ba bantši ba hloka tsebo ka kotsi ya AIDS. Kuranta ya Afrika Borwa ya Sowetan e boletše ka pego yeo e lokolotšwego sebokeng sa Sekhwama sa Bana sa Ditšhaba tše Kopanego (UNICEF [United Nations Children’s Fund]) gore: “Dinyakišišo tša Unicef di hweditše gore 51 lekgolong ya banenyana ba nywaga e 15 go ya go e 19 Afrika Borwa ga ba tsebe gore motho yo a bonalago a phetše gabotse a ka ba a fetetšwe ke HIV gomme a e fetišetša go bona.”

Lebaka le lengwe la go phatlalala ga AIDS ke go gobošwa ga basadi ka tša botona le botshadi. Ranjeni Munusamy yo a bilego gona sebokeng, o begile ka go Sunday Times ya Johannesburg, Afrika Borwa gore: “Bošoro malebana le basadi, e lego sebopego se se tshwenyago kudu sa pontšho ya matla a bonna, bo dutše e le lepheko le legolo thibelong le tlhokomelong ya HIV. Dibopego tša bjona tše dintši—go kata, kopano ya botona le botshadi le wa leloko, go bethwa ga basadi le kgobošo ya tša botona le botshadi—di bolela gore kopano ya botona le botshadi gantši e a gapeletšwa, e lego seo ka bosona e lego lebaka la go fetetšwa ga HIV.”

Dipalo-palo tšeo di lokolotšwego sebokeng di be di boifiša go etša ge tšhate ye e sepedišanago le sehlogo se e bontšha. Bafsa ba ba akanyetšwago go 7 000 le masea a 1 000, ba fetelwa ke HIV letšatši le lengwe le le lengwe. Ngwageng o tee, ka 1999, bana ba e ka bago ba 860 000 ba Afrika ya ka borwa bja Sahara, ba ile ba lahlegelwa ke barutiši ba bona ka baka la AIDS.

Go ya ka nyakišišo yeo e ilego ya phatlalatšwa ke Mokgatlo wa Nyakišišo ya tša Kalafo wa Afrika Borwa, palo ya batho ba dimilione tše 4,2 ba Afrika Borwa bao ba fetetšwego ke HIV, e emela palo ya moagi o tee go ba bangwe le ba bangwe ba 10. Boemo dinageng tša kgaufsi ke bjo bošoro. The Natal Witness e begile ka dikakanyetšo tše di neilwego ke Lekgotla la go Bala Batho la United States gore: “Palo ya baagi ba dinaga tša Afrika tše di hlasetšwego ke Aids kgaufsinyane e tla thoma go theoga ka ge ba dimilione ba bolawa ke bolwetši, gomme tekanyo ya bophelo bofelong bja ngwaga-some e tla theogela go mo e ka bago 30.”

Leuba la AIDS ke bohlatse bjo bongwe bja gore batho ba phela ‘dinakong tše hlobaetšago tšeo go lego thata go lebeletšana le tšona’ tšeo Beibele e boletšego e sa le pele gore di tla tšwelela “mehleng ya bofelo.” (2 Timotheo 3:1-5, bapiša le NW.) Barati ba Lentšu la Modimo, Beibele, ba lebeletše pele tharollong e feletšego le ya sa ruri ya AIDS le mathata a mangwe ka moka ao a tlaišago batho. Kgaufsinyane, Mmušo wa Modimo o tla tšea taolo ya ditaba tša lefase. Lefaseng le lefsa la toko, bodiidi le kgatelelo e tla ba dilo tša nako e fetilego. (Psalme 72:12-14; 2 Petro 3:13) Go e na le moo, baagi ba lefase ba tla bušetšwa boemong bjo bo phethagetšego bja tša maphelo, gomme ga go le o tee wa bona yo le ka mohla a tlago gore: “Ke a babya!”—Jesaya 33:24.

[Ntlhakgolo go letlakala 14]

Go na le ditšhiwana tše di bakilwego ke AIDS tše e ka bago tše 13 000 000 lefaseng ka bophara

 [Tšhate/Mmapa go letlakala 15]

(Bakeng sa mongwalo o beakantšwego ka mokgwa wa kgatišo, bona kgatišo ka boyona)

PALO YA BATHO BA BAGOLO (BA NYWAGA E 15 go ya go 49) BAO BA BEGO BA NA LE HIV/AIDS MAFELELONG A 1999

Amerika Leboa 890 000

Caribbean 350 000

Latin America 1 200 000

Yuropa Bodikela 520 000

Bohlabela le Bogare bja Yuropa 410 000

Afrika Leboa le Bohlabela bja Magareng 210 000

Afrika ya ka Borwa bja Sahara 23 400 000

Borwa le Borwa-bohlabela bja Asia 5 400 000

Asia Bohlabela le Pacific 530 000

Australia le New Zealand 15 000

[Mothopo]

Source: UNAIDS

[Kerafo/Seswantšho go letlakala 15]

(Bakeng sa mongwalo o beakantšwego ka mokgwa wa kgatišo, bona kgatišo ka boyona)

DIPALO TŠA BATHO BA BAGOLO (BA NYWAGA E 15 go ya go 49) BAO BA BEGO BA NA LE HIV/AIDS DINAGENG TŠE 16 TŠA AFRIKA MAFELELONG A 1999

1 Botswana 35,8%

2 Swaziland 25,2

3 Zimbabwe 25,0

4 Lesotho 23,5

5 Zambia 20,0

6 Afrika Borwa 20,0

7 Namibia 19,5

8 Malawi 16,0

9 Kenya 14,0

10 C.A.R. 14,0

11 Mozambique 13,2

12 Djibouti 11,7

13 Burundi 11,3

14 Rwanda 11,2

15 Côte d’Ivoire 10,7

16 Ethiopia 10,6

[Mothopo]

Source: UNAIDS

[Seswantšho]

Thembeka le banababo

[Mothopo]

Photo: Brett Eloff