Na Polao e Sehlogo e tla Direga Gape?

KA MONGWADI WA PHAFOGA! KUA SWEDEN

KA January 26-28, 2000, balaodi ba Mmušo le baemedi ba bangwe ba mebušo e 48 go dikologa lefase ka moka, ba ile ba bokana motseng-mošate wa Sweden bakeng sa Lekgotla la Ditšhaba-tšhaba la Polao e Sehlogo la Stockholm. Dipolelo tše dingwe sethaleng di ile tša utolla letšhogo leo baetapele ba lefase ba nago le lona ka go tsošološwa ga Bonazi. Yo e kilego ya ba Tona-kgolo ya Isiraele Ehud Barak o itše: “Seboka se se romela molaetša wo lefaseng ka bophara: Le ka mohla ga go sa na motho yo a tla kgotlelelago sebaki sa bokgopo le dipolao le kgethollo bathong ka baka la bodumedi bja bona, morafo goba mmala kae le kae lefaseng ka moka.”

Ga se Taba Yeo e Tshwenyago Ba-Juda Feela

Batho ba bantši go dikologa lefase ba tswalanya polelwana “Polao e Sehlogo” le ba-Juda feela. Lega go le bjalo, batho ba bangwe le bona e bile bahlaselwa. Tirelong ya segopotšo ya Polao e Sehlogo yeo e phatlaladitšwego ka gohle ya ba-Juda yeo e bego e swerwe Sinagogeng e Kgolo ya Stockholm nakong ya lekgotla, tona-kgolo ya Sweden e ile ya šišinya gore go dirwe tumelelano ya gore dipego ka moka go dikologa lefase di hwetšagale bakeng sa go sedimoša batho ka moka ka Polao e Sehlogo. O itše: “A re tsebeng ka polao ya molokwana-rite ya Roma [Gypsies], polao ya lešaba ya batho bao ba golofetšego le go tlaišwa le go bolawa ga basodoma, borabele le Dihlatse tša Jehofa.”

Mmušo wa Sweden o tšweleditše puku yeo e lego mabapi le Polao e Sehlogo yeo e nago le sehlogo se se rego, Tell Ye Your Children, yeo e ilego ya phatlalatšwa nageng ka moka ka ntle le tefo go beng ba malapa ka moka bao ba nago le bana. Puku ye e bolela gore Dihlatse tša Jehofa “di ile tša gana go ena keno ya go botegela Hitler le Nazi ya Jeremane. Go gana mo go bjalo e be e le mo go tlabago ka gobane go fo saena lengwalo leo le tsebatšago go botegela ga tšona Hitler le Nazi ya Jeremane go be go tla fediša go tlaišwa ga tšona —lega go le bjalo ke ba sego kae bao ba ilego ba dira kgetho ye.”

Polao e Sehlogo le Dihlatse tša Jehofa

Ka 1933, go be go e-na le Dihlatse tša Jehofa tše 25 000 kua Jeremane. Tše dikete tša tšona di be di le gare ga batho ba pele bao ba ilego ba lahlelwa dikampeng le dikgolegong tša Nazi. Di ile tša tsebatša boemo bja tšona bja go se tšee lehlakore e le Bakriste malebana le mehuta ka moka ya dipolitiki le modiro wa tša bohlabani. Ga se tša ka tša bolela gore phološo e tšwa go Hitler. Di ile tša gana go amogela kgopolo ya bomorafe ya Nazi le go tšea karolo taolong ya Hitler ya ntwa. Tše e ka bago tše 2 000 di ile tša hwa, gomme tše fetago 250 tša tšona e bile ka go bolawa.

Go feta moo, Dihlatse tša bagolegwa di ile tša thuša bagolegwa-gotee go kgotlelela, go akaretša ba-Juda le ba bangwe. Di ile tša dira bjalo ka go bjala kholofelo e theilwego Beibeleng ka go bona le ka go abelana le bao ba babjago le bao ba fokolago selo se sengwe le se sengwe seo di bego di e-na le sona, gantši di neela ka se sengwe sa seripa sa mafelelo sa borotho bja tšona. Nywageng ya mathomo ya tlaišo ya Nazi, gape di be di šwahlišetša tsebišo ya mabapi le go ba gona ga dikampa tša tshwenyo le seo se diregago go tšona. Ga e sa le go tloga ka nako yeo, di gatišitše dihlogo tše dintši tšeo di bolelago ka bošoro bja Nazi gotee le diphihlelo tša bao ba ilego ba phologa ka dimakasineng tša tšona tšeo di phatlalatšwago go dikologa lefase e lego Morokami le Phafoga!

Poifo ya go boifa go tsošološwa ga Bonazi e be e le e bonagalago gare ga baemedi Lekgotleng la Ditšhaba-tšhaba la Polao e Sehlogo la Stockholm. Moprofesara Yehuda Bauer, molaodi wa International Center for Holocaust Studies go Institute of Contemporary Jewry kua Isiraele, o e hlalositše ka tsela ye: “Ka gobane e kile ya direga, e ka no direga gape, e sego ka sebopego se se swanago, e sego bathong ba swanago, e sego ka batho ba swanago eupša ka motho yo mongwe le yo mongwe go motho yo mongwe le yo mongwe. Ga se ya ka ya ba le yeo e swanago le yona, eupša ga bjale mohlala wa yona o gona.”

[Seswantšho go letlakala 28]

Purple triangle e ile ya hlaola Dihlatse tša Jehofa ka dikampeng

[Diswantšho go letlakala 28, 29]

1. Julius Engelhardt, e lego yo mongwe wa Dihlatse tša Jehofa, o ile a bolawa ke ma-Nazi kua Brandenburg ka August 14, 1944

2. Dihlatse tša Jehofa tše tharo di lebile gae ka morago ga go lokollwa Sachsenhausen, 1945

3. Elsa Abt, Hlatse yeo e ilego ya aroganywa le morwedi wa yona yo monyenyane le go golegwa mo e nyakilego go ba nywaga e meraro

[Mothopo]

Nordrhein-Westfälisches Hauptstaatsarchiv, Düsseldorf

[Diswantšho go letlakala 29]

Dihlatse tšeo di ilego tša phologa di laodiša diphihlelo tša tšona dibidiong tše