Dihlare-tagi—Ke ka Baka La’ng Batho ba di Diriša Gampe?

“KE BE ke e-na le nywaga e 13, gomme mogwera wa potego wa kgaetšedi ya-ka o ile a re laletša legaeng la bona mantšiboeng a mangwe. Yo mongwe le yo mongwe o ile a thoma go kgoga patše. Mathomong ke ile ka e gana, eupša ka morago ga ge ba e fetišitše ka makga a mmalwa go nna, mafelelong ke ile ka e leka.” Ke kamoo Michael wa Afrika Borwa a ilego a hlalosa kamoo a thomilego ka gona go diriša dihlare-tagi.

“Ke tšwa lapeng leo le kgomaretšego mekgwa ya setšo leo le tšeago karolo mminong wa classic. Ke ile ka bapala sehlopheng sa mmino wa diletšo gomme yo mongwe wa diopedi o be a fela a kgoga patše ka mehla dinakong tša go khutša. O ile a phegelela ka matla go nnea yona lebaka la ka godimo ga dikgwedi. Mafelelong ke ile ka e leka gomme ka thoma go e diriša ka mehla.” Ke kamoo Darren wa mo-Canada a ilego a thoma go diriša dihlare-tagi ka gona.

Batho ba ka bobedi, ba tšwetše pele go diriša dihlare-tagi tše dingwe tše bjalo ka LSD, opium le dimatlafatši. Ge ba lebelela morago ga bjale e le bao ba kilego ba diriša dihlare-tagi gampe, ba dumela gore tutuetšo ya dithaka e bile lebaka le legolo leo le ba baketšego gore ba thome go diriša dihlare-tagi gampe. Michael o re: “Le ka mohla ga se ka ka ka nagana gore ke tla diriša dihlare-tagi, eupša bana bao e be e le bagwera feela bao ke bego ke e-na le bona, gomme ka tlwaelo o dira seo ba se dirago.”

Tikologo ya Boithabišo

Ka kgonthe kgateletšo ya dithaka e kgatha tema e kgolo go direng gore ba bantši ba thome go diriša dihlare-tagi, gomme bafsa ke bona bao ba hlaselegago gabonolo kudu. Go oketša moo, ba lebeletšane le mehlala ya medingwana ya bona lefaseng la boithabišo yeo e dirišago tutuetšo e matla godimo ga bathekgi ba yona ba bafsa.

Intaseteri ya boithabišo e hlasetšwe kudu-kudu ke go dirišwa gampe ga dihlare-tagi. Dikgwari tikologong ya mmino gantši di akaretšwa go dirišweng gampe mo go feteletšego ga dihlare-tagi ka tekanyo e itšego mošomong wa tšona. Dinaletšana tše dintši tša difilimi le tšona ke badiriši ba ka mehla ba dihlare-tagi.

Batho ba ba tlošago bodutu ba ka kgabiša dihlare-tagi le go di dira gore e be tšeo di ipiletšago moo e lego gore bafsa ba hwetša e le tšeo di gogelago. Ka 1996 Newsweek e begile gore: “Ditarata tša Seattle di falala ka bana bao ba gogetšwego moo bakeng sa go ya go kgoga heroin, e le feela ka baka la gore [seopedi sa mmino wa rock] Cobain, se ile sa dira bjalo.”

Dipontšho tša dihlare-tagi di kgabišitšwe ka dimakasineng, difiliming le thelebišeneng. Ka mo go swanago, bahlami bao ba tumilego lefaseng la fešene ba ile ba rata dimotlelara tšeo di nago le ponagalo ya bosesane, tšeo di otilego ka go ekiša bao ba lemaletšego dihlare-tagi.

Ke ka Baka La’ng ba Bangwe ba Tanywa?

Mabaka a mangwe a mantši a tlaleletša koketšegong ya go dirišwa gampe ga dihlare-tagi. Gare ga wona ke go nolega moko, kgateletšego le go hloka morero bophelong. Mabaka a mangwe a tlaleletšago ke mathata a tša boiphedišo, go hlokega ga mošomo le mehlala ya batswadi e fokolago.

Ba bangwe bao ba nago le bothata ka ditswalano tša bona le batho ba bangwe ba diriša dihlare-tagi bakeng sa go ba thuša go lebeletšana le maemo a tša leago. Ba dumela gore dihlare-tagi di oketša go ikholofela ga bona, tša ba dira gore ba ikwe ba hlalefile e bile ba ratwa. Ba bangwe ba fo hwetša go le bonolo go diriša dihlare-tagi go e na le go amogela boikarabelo bja go laola maphelo a bona.

Bodutu ke lebaka le lengwe leo ka lona bafsa ba retologelago dihlare-taging. Puku ya The Romance of Risk—Why Teenagers Do the Things They Do, e hlalosa ka bodutu le go hlokega ga tlhokomelo ya botswadi ka gore: “Bašemane le banenyana ba tla gae ka morago ga sekolo dintlong tšeo di se nago batho. Ga se mo go makatšago ge ba lewa ke bodutu le go se nyake go ba noši. Ba dula le bagwera eupša gaešita le ge ba le gotee gantši ba fo lewa ke bodutu.  Ba bogela thelebišene lebaka le letelele, dibidio tša mmino goba go fata-fata ka go Internet bakeng sa go tsoma lethabo. Go kgoga, go diriša dihlare-tagi le go nwa bjala di ka fetoga gabonolo karolo ya boemo bjo.”

Michael yo go boletšwego ka yena pejana, o boletše mabapi le go hloka ga gagwe tlhokomelo ya botswadi ka gae gore: “Bophelo bja lapa lešo e be e le bjo bo thabišago. Re be re le lapa leo le kgomaganego ka mo go kgahlišago. Lega go le bjalo, batswadi ba-ka ka bobedi ba be ba šoma gomme go be go se na mohlokomedi mosegare. Gape batswadi ba rena ba be ba re nea tokologo e kgolo. Go be go se na tayo. Batswadi ba-ka ba be ba sa tsebe gore ke be ke diriša dihlare-tagi.”

Ka morago ga ge ba tantšwe, ba bantši ba tšwela pele ba diriša dihlare-tagi ka baka la lebaka le bonolo: Ba a di thabela. Michael yo a bego a diriša dihlare-tagi letšatši le lengwe le le lengwe o bolela ka ditla-morago tša tšona ka gore: “Ke be ke le lefaseng la ditoro. Ke be ke phema kgateletšego e nngwe le e nngwe yeo ke bego ke e-na le yona. Ga se ka ka ka ikwa ke boifa. Selo se sengwe le se sengwe se be se bonala e le se sebotse.”

Yo mongwe yo a kilego a diriša dihlare-tagi gampe e lego Dick wa Afrika Borwa o hlalosa mafelelo ao patše e bilego le ona go yena ge a be a thoma go e diriša ge a be a e-na le nywaga e 13 ka gore: “Ke be ke sega le ge ntši e feta. Selo se sengwe le se sengwe se be se segiša.”

Go lemoša ka kotsi yeo dihlare-tagi di ka e bakago go bonala go sa tšhoše bafsa le gatee. Ba sekamela go beng le kgopolo ya gore “seo se ka se direge go nna.” Puku ya Talking With Your Teenager e bolela lebaka leo ka lona bafsa ba hlokomologago ditemošo tša dihlare-tagi tša tša maphelo ka gore: “Ke bao ba ganetšago kudu le bao ba tletšego mafolofolo mo ba sa dumelego gore bophelo bja bona bo ka gwahlafala. Maikwelo a a ‘go se welwe ke kotsi’ ke ao a tlwaelegilego kudu nakong ya mahlalagading. Bafsa ba lebelela kankere ya maswafo, go lemalela bjala le go lemalela dihlare-tagi kudu, e le dilo tšeo di diregago bathong bao ba godilego e sego go bona.” Ba bantši ba tloga ba sa tsebe selo ka dikotsi bjalo ka ge go bontšhitšwe ke go ratwa ga sehlare-tagi sa ecstasy. Ke eng seo?

Ecstasy le Meletlo ya Rave

Sehlare-tagi seo se theilwego go amphetamine sa MDMA seo se tsebjago e le ecstasy, se dirišwa kudu mananeong a metantsho ya bošego ka moka yeo e bitšwago meletlo ya rave. Barekiši ba godiša kgopolo ya gore go diriša ecstasy ke tsela e šireletšegilego bakeng sa go latswa maikwelo a lethabo go hlakanya le kokeletšo ya matla a sa lekanywego a go bina bošego ka moka. Sehlare-tagi se thuša dibini go tšwela pele di bina ka diiri-iri go fihla ge mafelelong di fihlelela seo mongwadi yo mongwe a se biditšego “boemo bja seka-toro.” Mofsa yo mongwe o hlalositše kgoketšo ya ecstasy ka gore: “Maikwelo a lethabo a thoma menwaneng ya gago ya maoto, a go aparetša ka borutho bjo bo sa kwešišegego le lerato ge ganyenyane-ganyenyane se dutše se runya ka hlogong ya gago.”

 Tlhahlobišišo ya bjoko ya badiriši ba ka mehla ba ecstasy e neile bohlatse bja kgonthe bja gore ga se sehlare-tagi seo se sego kotsi seo babapatši ba naganago gore ke sona. Go ya ka bohlatse bjo bo lego gona, ecstasy e senya ditlhale tša dikwi bjokong le go fokotša tekanyo ya serotonin. Tshenyo e bjalo go bonala e le ya sa ruri. Ge nako e dutše e e-ya, se se ka lebiša tšharakanong e bjalo ka kgateletšego le go lahlegelwa ke kgopolo. Go ile gwa begwa mahu a itšego gare ga badiriši ba ecstasy. E bile gape barekiši ba mmalwa ba dihlare-tagi ba hlakanya ecstasy le heroin e le gore ba gogele barekedi ba bona.

Di Hwetšagala Gabonolo Gakaaka’ng?

Dinageng tše dintši, theko ya dihlare-tagi e ile ya theoga kudu ka ge dikabo tša tšona di oketšegile. Se se direga ka tekanyo e itšego ka baka la diphetogo tša tša dipolitiki le tša boiphedišo. Afrika Borwa ke mohlala o swanetšego, moo phetogo ya tša dipolitiki e feleleditšego ka koketšego ya kgwebo le go bapaletšana le dinaga tše dingwe. Se gotee le go hlaelela ga taolo mellwaneng go okeditše kgwebo ya dihlare-tagi. Ka baka la go oketšega ga go hloka mešomo, ba dikete ba ithekgile ka thekišo e sego ya molao ya dihlare-tagi bakeng sa ditseno. Moo dihlare-tagi di hwetšagalago ka boati, bosenyi bjo bošoro bo tswalana kudu le thekišo ya tšona. Go ya ka pego ya kuranta, bana bao ba lego dikolong tša Gauteng, Afrika Borwa—bao ba bangwe ba nago le nywaga e 13 feela—ba ka tlase ga tlhapetšo ya maphodisa ka baka la go gweba ka dihlare-tagi. Dikolo tše mmalwa lefelong leo di thomile go dira bana diteko bakeng sa go hlahloba dihlare-tagi mebeleng ya bona.

Sebaki sa Motheo ke Eng?

Ge e le gabotse go na le mabaka a mantši ao ka ona batho ba dirišago dihlare-tagi gampe. Eupša tše ka moka e fo ba dika tša bothata bjo bo tseneletšego, sebaki sa motheo. Mongwadi Ben Whitaker o boletše ka se gore: “Go oketšega ga tirišo ya dihlare-tagi ga mehleng yeno ke leswao la temošo la bofokodi le diphošo lekokong la rena, ka ntle le bodutu le go nyama: gabotse-botse ke ka baka la’ng batho ba bantši bao ba nago le ditalente le bao ba atlegilego ba swanetše go kgetha dihlare-tagi bakeng sa go lebeletšana le therešo ya mehla ye?”

Ye ke potšišo yeo e šišinyago kgopolo yeo e re dirago gore re lemoge gore dilo tša rena tšeo di bonagalago, tšeo re di fihleletšego tšeo di laolago lekoko, gantši di palelwa ke go fihlelela dinyakwa tša rena tša maikwelo le tša moya. Gaešita le madumedi a mantši ga se a kgona go kgotsofatša dinyakwa tše ka gobane a tshedišitše sebaki sa motheo sa mathata a batho mahlo.

Re swanetše go nyakišiša le go lebeletšana le sebaki sa motheo pele re ka hwetša tharollo e nnoši ya sa ruri bothateng bja dihlare-tagi. Se se tla ahla-ahlwa sehlogong se se latelago.

[Seswantšho go letlakala 7]

Tirišo ya dihlare-tagi ka dinako tše dingwe e kgabišwa ke batho ba ba tumilego

[Diswantšho go letlakala 7]

Sebopego sa mmino wa mehleng yeno se tswakilwe ka go dirišwa gampe ga dihlare-tagi

[Diswantšho go letlakala 8]

Sehlare-tagi sa “ecstasy” ka tlwaelo se hwetšagala meletlong ya “rave”

[Methopo]

AP Photo/Greg Smith

Gerald Nino/U.S. Customs