Dikgopolo tše di Fetogago Mabapi le Botšofadi

GE O tšofetše ke ge o e-na le nywaga e mekae? Go bonala karabo e ithekgile ka gore o botšiša mang. Ka lethabo bafsa ba tla tsenya yo mongwe le yo mongwe yo a lego ka godimo ga nywaga e 25 legorong le.

Ka lehlakoreng le lengwe, diopedi tša mmino wa opera ga di fihle boemong bja katlego bophelong go fihlela ka morago bophelong. Le gona, pego e lego ka kuranteng ya Australia ya The Sun-Herald e bolela mabapi le bao ba ikemišetšago go fihlelela maemong a phagamego gore: “Therešo ya lehono ke gore, ge e ba o se wa atlega go fihlelela maemo a godimo nywageng ya bo-40, o ka se tsoge o atlegile.”

Dikakanyetšo tše di Tlwaelegilego

Ba bangwe ba ka nagana gore batho bao ba godilego ba sekametše go hlokeng mahlatse le go nanya go ithuteng le go fokola kapejana mmeleng. Na ke mo go swanetšego go dira dikakanyetšo tše bjalo? Go ba gona, go ya ka dipalo-palo tša Mokgatlo wa Lefase wa tša Maphelo, tikologong ka moka ya Yuropa, “lehu letee go mahu a mangwe le a mangwe a mararo a tseleng, le akaretša batho ba ka tlase ga nywaga e 25.” Go feta moo, tekanyo e golago ka lebelo kudu ya go fokola mmeleng e direga nywageng ya magareng ga e 30 le 40, gomme ga go na bohlatse bja gore bokgoni bja go nagana bja motho yo a phetšego gabotse bo fokotšega ge a dutše a gola.

Go thwe’ng ka kgopolo ya gore batšofadi ba no babja-babja? The Medical Journal of Australia e re: “Nonwane e tlwaelegilego ke gore botšofadi le bolwetši ke monwana le lenala.” Therešo ke gore batšofadi ba bantši ba thabela tekanyo e leka-lekanego ya bophelo bjo bobotse gomme ga ba itebelele e le ba tšofetšego. Ba bangwe ba ikwa go swana le mokgomana wa Amerika Bernard Baruch yo a itšego: “Go nna, botšofadi ka mehla ke go ba le nywaga e lesome-hlano go feta yeo ke nago le yona.”

Ka gona, ke ka baka la’ng batšofadi gantši ba tlaišwa ke go swarwa gampe gomme ka dinako tše dingwe e tloga e no ba kgethollo e lego molaleng? Karabo e ithekgile ka tekanyo e kgolo ka boemo bja kgopolo mabapi le botšofadi.

Boemo bja Kgopolo Mabapi le Botšofadi

Max Frankel o bolela ka go The New York Times Magazine gore: “Ma-Amerika a nweletše bofseng gomme a kgopamišitše pono ya batho ka kakaretšo ka botšofadi.” O lla ka gore: “Mo e nyakilego go ba batšofadi ka moka ba rakilwe kgwebong ya mekero ya ditaba.” Se se ka thuša go hlalosa kgakanego ya mehleng yeno yeo e lemogilwego ke The UNESCO Courier: “Le ka mohla . . . setšhaba ga se sa direla ditho tša sona tše tšofetšego kudu ka mokgwa wo. Di holwa ke tšhireletšego ya tša boiphedišo le tšhireletšego ya tša leago, eupša kgopolo yeo setšhaba se nago le yona ka tšona ke yeo e fošagetšego kudu.”

Gaešita le modiro wa tša kalafo o kgongwa ke kgethollo ye. Go ya ka The Medical Journal of Australia: “Dingaka tše dintši gotee le setšhaba ka kakaretšo, ba dumela gore bakeng sa batho bao ba lego ka godimo ga nywaga e 65 ya bogolo, ba fetilwe ke nako bakeng sa go newa tlhokomelo ya go thibela malwetši. . . . Kgopolo e fošagetšego . . . e boletše gore batšofadi ba ile ba se akaretšwe dinyakišišong le ge e le dife tše dintši tše bohlokwa.”

Makasine wona woo o bolela gore: “Kgopolo e fošagetšego mabapi le batho ba tšofetšego yeo e ba hlaolago e le ‘badudi ba nyatšegago,’ e ka dirišwa e le lebaka la go itokafatša bakeng sa go nea tlhokomelo ya maemo a tlase ya tša maphelo. Mathata a mantši a kgomago mmele ao a tlwaelegilego  eupša e le a manyenyane bjalo ka go fokotšega ga go bona le go kwa, a tshedišwa mahlo goba a amogelwa e le karolo e tlwaelegilego ya go tšofala. . . . Go fetoga ga boemo bja kgopolo mabapi le batho ba tšofetšego ke lenaneo la makgaola-kgang le šomago leo le ka thibelwago.”

Makasine wa tša kalafo wa Brithania wa The Lancet o bolela gore: “Mohlomongwe nako e šetše e tlile bakeng sa go bušeletša ka tekanyo e kgolo tlhaloso ya setšo ya seo se bopago botšofadi, bonyenyane dinageng tšeo di hlabologilego.” Ke ka baka la’ng se se le bohlokwa? Makasine o hlalosa gore: “Tlhaloso e tswakilwego e ka fediša maikwelo a go letela tše mpe, masetlapelo le dipolelelo pele tše boifišago tšeo gantši ka moka ga tšona di dirišwago bakeng sa go godiša kgethologanyo mabapi le ‘go oketšega mo go šiišago’ ga batšofadi bao ba hwetšago ‘dikabelo tše sa swanelago’ tša dithušo tše fokolago tša tša kalafo.”

Palo ya Batšofadi e a Oketšega

Therešo ke gore lephoto le le šiišago la batšofadi le šetše le le gona—le gona ga se feela lephoto eupša ke lephoto le matla. The UNESCO Courier e bega gore: “Lefaseng ka bophara, palo ya batho bao ba nago le nywaga e 65 le go feta moo e tla oketšega ka makga a mane magareng ga 1955 le 2025, gomme tekanyo ya bona ya palo-moka ya baagi e tla ipušeletša gabedi.”

Palo ya batšofadi kua India e šetše e le e kgolo  kudu go feta baagi ka moka ba Fora. Le gona, go boletšwe gore kua United States dimilione tše 76 tša seo se bitšwago go ata kudu ga thari—bao ba belegwego nywageng e 18 e latetšego Ntwa ya II ya Lefase—ba tla rola modiro seripeng sa lekgolo la nywaga le le latelago. Gaešita le ge tshekamelo ye ya mabapi le baagi ba batšofadi ba lefase e tshwenya ditsebi tša tša boiphedišo le bašomi ba tlhokomelo ya tša maphelo, gape e bea kgateletšego dikgopolong tše dingwe tša rena tšeo di inaganetšwego e sa le pele ka botšofadi.

Go Bušeletša Tiragalo

Ba bangwe ba ka bapiša bophelo le papadi ya dikgaolo tše tharo. Go lebeletšwe gore boithabišo bja bofsa le thuto di laole kgaolo ya mathomo. Boikarabelo bja go godiša lapa le kgateletšego e šoro mošomong e thea mokgwa wa kgaolo ya bobedi. Bakeng sa kgaolo ya boraro, dibapadi di kgothaletšwa go tloga ditulong di emele thokwana le lefelo la papadi gomme di letele ka go se fele pelo go wa ga seširo sa mafelelo.

Lega go le bjalo, ka mabaka a fapa-fapanego go akaretša le ditšwelopele tlhokomelong ya tša maphelo lekgolong la bo-20 la nywaga, botelele bja nako yeo “dibapadi” mo nakong ye di e feditšego di tlogile sethaleng nakong ya “kgaolo ya boraro” e oketšegile ka nywaga e fihlago go e 25. Tše dintši ga di sa hlwa di kgotsofatšwa ke go beelwa ka thoko di  dutše ka go hloka mošomo. Palo e golago ya batšofadi ba bao ba lego mafolofolo e thomile go nyaka gore tiragalo e bušeletšwe.

Go Tsenya Letsogo mo Gogolo

Kgopolo e kgomaretšwego ka kakaretšo ya gore batšofadi ba bantši ba ithekgile ka batho ba bangwe e tloga e se therešo. The New York Times Magazine o begile gore kua United States, “batšofadi ba bantši ke bao ba kgotsofetšego, bareki ba magareng bao ba nago le methopo e mentši ya ditšhelete go feta banyalani ba bafsa . . . le [gore] ditsebi tša tša leago di lemoga go oketšega ga sehlopha se matla seo . . . se atlegilego kudu sa batšofadi.” Philip Kotler yo e lego moprofesara wa tša papatšo Yunibesithing ya Northwestern kua United States, o ile a hlalosa taba ye. O itše: “Kgaufsinyane babapatši ba tla lemoga sehlopha se sekaone sa batho bao ba tlago go nyaka go kwalakwatša ditšweletšwa tša bona go sona, e lego bareki bao ba humilego ba nywaga e 55 go ya godimo.”

Go tsenya letsogo mo go dirilwego ke batšofadi ba lego mafolofolo go akaretša se se fetago tutuetšo feela ya tša ditšhelete. The Sunday Telegraph ya Sydney e boletše gore kua Australia “bo-makgolo mo nakong ye ba hlokomela bana bao batswadi ba bona ka bobedi ba šomago, ka tekanyo ya ka godimo ga karolo ya boraro ya basadi bao ba šomago bao ba nago le makgolo yo a hlokomelago bana ba bona ge ba ile mošomong.”

Mafelong a bjalo ka motse wa ma-Fora wa Troyes, bohlale bjo bo kgobokeditšwego bja batšofadi bo lebelelwa e le lehumo le bohlokwa. Bohlale bjo bo ile bja hwetšwa ge batšofadi ba be ba šomišwa ka morago ga diiri tša sekolo bakeng sa go ruta bana bokgoni bjo bjalo ka go betla, go dira digalase, go betla mafsika, go aga le go tsenya diphaephe. Go tlaleletša go ruteng, batšofadi gape ba ya sekolong ka bontši kudu bakeng sa go hwetša bokgoni bjo bo fapa-fapanego.

Go ya ka The UNESCO Courier ya January 1999, “Paris-based International Association of Universities of the Third Age” e bolela gore “go na le diyunibesithi tše fetago 1 700 tša badudi bao e lego batšofadi lefaseng ka bophara.” Makasine o bega mabapi le diyunibesithi tše gore: “Gaešita le ge kagego le mekgwa ya tšona ya taolo e fapane kudu go ya ka dinaga, diyunibesithi tša batšofadi gantši di na le kganyogo e swanago ya go thuša batho ba tšofetšego go kgatha tema e tletšego bophelong bja setšo le go tša leago.” Sekolo se sengwe se se bjalo kua Japane se ile sa begwa gore se na le barutwana ba 2 500!

Alexandre Kalache yo e lego moetapele wa sehlopha sa Lenaneo la tša Maphelo la Batšofadi la Mokgatlo wa Lefase wa tša Maphelo, o re: “Go tsenya letsogo mo gongwe ga batšofadi malapeng a bona le setšhabeng ke mo go golo gore re ka go lekanya ka ge bontši bja gona go sa balege.” O kgopela ka gore: “Dinaga . . . ga se tša swanela go lebelela baagi ba tšona ba batšofadi e le bothata, eupša di ba lebelele e le tharollo ya kgonthe mathateng . . . kudu-kudu e le mahumo ao a ka dirišwago.”

Ka ntle le pelaelo, bokgoni bja rena bja go thabela nywaga ya rena ya botšofadi bo ka tutuetšwa ke dikakanyetšo le go kgetholla batho ba bangwe, eupša ka tekanyo e kgolo, bo laolwa gape ke boemo bja rena ka noši bja kgopolo ka bophelo. Ke eng seo wena ka noši o ka se dirago bakeng sa go ipoloka o le mafolofolo, bobedi monaganong le mmeleng gaešita le ge mmele wa gago o tšofala? Hle bala lepokisi leo le lego go matlakala 16 le 17, gomme o ele hloko seo batšofadi ba bangwe ba bolelago gore ke sephiri sa bona sa go dula ba le mafolofolo le go thabela bophelo.

Katanela go Kgomarela Bophelo bjo Mafolofolo

O tla lemoga gore mokgwa o swanago wa batšofadi ba bao ba lego mafolofolo ke go kgomarela ga bona lenaneo la mošomo leo le nago le morero—e ka ba bakeng sa mošomo wa boiphedišo goba e le bašomi ba baithapi. Gape ba itšhidulla ka mehla, ba dula ba kgahlegela batho ba bangwe ba dihlopha ka moka tša bogolo gomme ba kgotsofatša dinyakwa tša bona tša motheo tša moya. Bjalo ka ge o ka lemoga, diphiri tše tša bophelo bjo bo thabišago le bjo mafolofolo di tla hola bafsa le batšofadi ka mo go swanago.

Mo nakong ye, therešo e sa lešego di wela ke gore gaešita le ge o bala sehlogo se, le wena o a tšofala. (Mmoledi 12:1) Lega go le bjalo, ka bohlale o tla tšeela hlogong kakaretšo ya Bulletin of the World Health Organization: “Go fo etša ge bophelo bjo bobotse bo thekga go ba mafolofolo, ke bophelo bjo mafolofolo bjo bo nago le sebaka se sebotse sa go ba motho yo a phetšego gabotse.”

[Lepokisi/Diswantšho go letlakala 16, 17]

Ba sa Dutše ba le Mafolofolo le go Thabela Bophelo

▪ AFRIKA BORWA: Piet Wentzel, wa nywaga e 77, ke mošomi wa nako e tletšego wa moithapi.

“Ke lemogile gore, go itšhidulla ka mehla go bohlokwa gore o dule o phetše gabotse mmeleng. Nywageng e mmalwa e fetilego, ke be ke dutše ke hlokometše serapana sa-ka se senyenyane. Ke ikwa bjalo ka motho yo a fapanego ka morago ga boitšhidullo bjo bjalo. Gore ke fihlelele mo gontši, ke lekile go tutuetšwa ke molao wo wa motheo, ‘Go diega ga bo-tšhwene ke go gadima morago; go senya nako ke motlatši wa go diega o mogolo.’”

[Seswantšho]

“Ke lemoga bohlokwa bja go itšhidulla ka mehla.”—Piet

▪ JAPANE: Yoshiharu Shiozaki, wa nywaga e 73, o šoma e le setsebi sa dintlo le dithoto.

“Ke na le kgateletšego ya godimo ya madi a nokeng, le bolwetši bja tšharakano ya dikarolo tša ka gare tša tsebe. Ke diriša paesekela go tloga legaeng la-ka go ya ofising ka matšatši a mane ka beke; leeto la go ya le go boa ke dikhilomithara tše 12. Bjo ke boitšhidullo bjo bo kgahlišago go nna ka ge bo sa bakele mokokotlo wa-ka kgateletšego, go e-na le moo bo tiiša mešifa ya-ka ya maoto. Ke katanela go boloka khutšo le ba bangwe, go akaretša le baagišani. Ke leka gore ke se ke ka lebelela mafokodi a ba bangwe le diphošo. Ke ile ka thoma go lemoga gore batho ba arabela kapejana kudu ge ba kgothatšwa go feta ge ba ntšhwa diphošo.”

[Seswantšho]

“Ke leka gore ke se ke ka lebelela mafokodi a ba bangwe.”—Yoshiharu

▪ FORA: Léone Chalony, wa nywaga e 84, ke moebangedi wa nako e tletšego.

“Ge ke be ke rola modiro ka 1982, go be go le thata ka gobane ke be ke rata modiro wa-ka bjalo ka molokiši wa meriri. Ke be ke se na boikarabelo bjo ke bego ke bo rwele, ka gona ke ile ka ba mmulamadibogo, ka ge baebangedi ba nako e tletšego ba Dihlatse tša Jehofa ba bitšwa bjalo. Go ba le dithuto tše dintši tša Beibele le batho bao ba thabelago go nthušitše go dula ke le mafolofolo monaganong. Ga ke na koloi, ka gona ke sepela kudu. Seo se mpoloka ke phetše gabotse.”

[Seswantšho]

“Go ba le dithuto tše dintši tša Beibele go nthuša go dula ke le mafolofolo monaganong.”—Léone

▪ BRAZIL: Francisco Lapastina, wa nywaga e 78, ke mošomi wa nako e tletšego wa moithapi.

“Ga se gantši ke kgopišegago ge motho yo mongwe a nkgopiša goba a ntlhokomologa. Ke fo tšea gore motho yoo a ka ba a tlaišwa ke dikgateletšego le mathata. Ka moka ga rena re na le matšatši ao ka ona re sa tsenegego gabonolo. Ke leka go se boloke sekgopi le go gopola gore motho yoo o swanetše go nkgotlelela. Se se nthušitše go dira bagwera ba bantši ba kgonthe.”

[Seswantšho]

“Ke leka go se boloke sekgopi.”—Francisco

▪ AUSTRALIA: Don MacLean, wa nywaga e 77, o sa dutše a šoma diiri tše 40 ka beke.

“Nywaga e mene ka morago ga go buiwa ga pelo moo megala-tšhika e thibelwago gore e se ye ka lehlakoreng leo pelo e lego bohloko, ke ile ka tšwela pele ke na le bophelo bjo bobotse. Ga se ka ka ka lebelela go buiwa mo e le tiragalo e golofatšago bophelong bja-ka. Ke tšwela pele go sepela-sepela letšatši le lengwe le le lengwe go fo etša ge ke be ke dira bjalo ka nywaga e mentši. Ge ke be ke sa dutše ke le mofsa gomme ke lebeletše batho ba bangwe ba tšofala e sa le ba bafsa, ka mehla ke be ke ipotša gore nka se itumelele go tšea mokgwa wo wa go nagana. Ke hwetša lethabo la kgonthe go tsebeng batho le go thoma poledišano. Ge e ba re dira ditaba tša moya karolo ya maphelo a rena, gona re tla thabela seo se hlalositšwego go Psalme 103:5 e rego: ‘[Jehofa] Ó Xo horiša tše di botse x’O tšofala; wa bušetšwa bosoxana bo-ka nong.’”

[Seswantšho]

“O se ke wa tšofala pele ga nako ya gago.”—Don

▪ JAPANE: Chiyoko Chonan, wa nywaga e 68, ke moebangedi wa nako e tletšego.

“Senotlelo sa go boloka bophelo bjo bobotse ke go phema go ikgobelela kgateletšego le go nolega moko. Ke leka go tšea dilo gabohwefo gomme ke hwetša gore go feto-fetoga nako le nako go a nthuša. Morago bjale, ke ile ka thoma go ithuta papadi ya diphatana bakeng sa go šidulla menwana ya-ka le monagano. Ke nagana gore ke mo go holago go thoma dilo tše difsa.”

[Seswantšho]

“Ke nagana gore ke mo go holago go thoma dilo tše difsa.”—Chiyoko

▪ FORA: Joseph Kerdudo, wa nywaga e 73, ke mošomi wa nako e tletšego wa moithapi.

“Tsela e botse ya go gola gabotse ke go dula o le mafolofolo ka mo go ka kgonegago ka gona. Go šoma go nea kgotsofalo, gomme o swanetše go dula o šeditše dijo tša gago le go dira diphetogo tše di nyakegago. Ke nagana gore ge bophelo bo e-na le morero, seo se go dira yo a fapanego. Ke nagana gore boemo bja moya ke bja bohlokwa bakeng sa go re thuša go dula re le boemong bjo bobotse bja tša maphelo. Pele ke e-ba yo mongwe wa Dihlatse tša Jehofa, ke be ke le yo a dika-dikago le go nagana ka dilo tše mpe. Go tseba ditherešo tša Beibele ke matla a sa tlwaelegago ao a neago motho matla a monagano bakeng sa go lebeletšana le maemo a fapa-fapanego.”

[Seswantšho]

“Boemo bja moya ke bja bohlokwa kudu.”—Joseph