Moloko o Lego Kotsing

“Dikgweding tše pedi tše fetilego, ke be ke thabile e bile ke le mafolofolo. Ga bjale, nako le nako ge ke bulegelwa ke sebaka sa go dira selo se itšego, ke lapile kudu gore nka se dira. Ke ikwa ke sa thaba kudu gomme ke galefa kapejana, ga ke tsebe gore ke bjang motho le ge e le ofe a ka nkgotlelelago. Go thata go bolela lebaka leo ke ikwago ke sa thaba ka tsela e bjalo e sa letelwago.”—Paul.

“Ke a lla le go kwa bohloko kudu maikwelong. Ge ke sa kwe bohloko, ke fo ikwa ke fedile matla. Ga ke thabele selo. Ga ke sa rata go ba le bagwera ba-ka le ka mohla. Ke robala nako e telele. Matšatšing a mantši ga ke kgone go tsoga gore ke ye sekolong gomme dintlha tša-ka di ile fase kudu.”—Melanie.

PAUL le Melanie ga ba noši. Dinyakišišo di bontšha gore mo e nyakilego go ba 8 lekgolong ya thari ya bafsa ba lego mahlalagading kua United States e tlaišwa ke kgateletšego e itšego le gore ngwaga o mongwe le o mongwe mo e ka bago ba 4 lekgolong e ba bao ba gateletšegilego kudu-kudu. Eupša dipalo-palo tše ga di nape di bolela ditaba ka botlalo ka gobane kgateletšego gantši e hlahlobja ka phošo goba e fo tshedišwa mahlo ka mo go feletšego. Setsebi sa monagano sa bafsa e lego David G. Fassler o ngwala gore: “Ge e le gabotse, ka morago ga go bušeletša nyakišišo yeo e dirilwego go bana le bafsa ba lego mahlalagading, ke dumela gore bafsa ba fetago o tee go ba bane ba tla hlaselwa ke tiragalo e kgolo ya kgateletšego nakong ya ge ba fihla nywageng ya bona ya bo-18.”

 Mafelelo a Senyago

Kgateletšego e na le mafelelo a senyago go bafsa. Ka kgonthe, ditsebi di dumela gore e kgatha tema e kgolo tšharakanong ya bafsa ya go ja, malwetši a go fetoga ga kgopolo, mathata sekolong le mabaka a go diriša dilo gampe.

Se se nyamišago kudu ke gore kgateletšego e ile ya tswalanywa le go ipolaya ga bafsa. Go ya ka Lekgotla la Setšhaba la tša Bophelo bjo Bobotse bja Monagano la United States, mo e ka bago bontši bja ba 7 lekgolong ya bafsa bao ba gateletšegilego o šoro, ba a ipolaya. * Gaešita le se ga se utolle tekanyo e tletšego ya bothata ka ge go dumelwa gore go mofsa yo mongwe le yo mongwe yo a ipolayago, ba bangwe ba bantši kudu ba leka go dira bjalo. Ka gona, ke ka lebaka le lebotse ge pego ya Carnegie Council on Adolescent Development e bolela gore: “Go tšea mathata a bafsa gabohwefo lehono ke go laletša dikotsi. Go hlokomologa mo go bjalo ka kgonthe go bea moloko kotsing.”

Na ke Bophelo bja Boiketlo?

Ba bangwe ba hwetša go le thata go dumela gore bafsa ba ka gateletšega e le ka kgonthe. Batho ba bagolo ba ka bolela gore, ‘e fo ba bana. Ba phela bophelo bja boiketlo le gona ga ba na dipelaelo tšeo batho ba bagolo ba nago le tšona.’ Goba na ba na le tšona? Taba ke gore bafsa ba lego mahlalagading ba lebeletšana le dikgateletšo tšeo e lego tše di tseneletšego kudu go feta kamoo batho ba bagolo ba naganago ka gona. Dr. Daniel Goleman o re: “Moloko o mongwe le o mongwe o latetšego lefaseng ka bophara ga e sa le go tloga mathomong a lekgolo la [bo-20] la nywaga o phetše ka kotsi e phagamego go feta batswadi ba wona ka go tlaišwa ke kgateletšo e šoro kudu—e sego feela manyami, eupša go nolega moko mo go senyago, go hlokofala le go ikwela bohloko le go hloka kholofelo mo go fetšago matla—nakong ka moka ya bophelo bja bona. Le gona dinako tšeo tša kgateletšego di thoma kapejana le gona nywageng ya mathomo.”

Lega go le bjalo, batswadi ba bantši ba ka ganetša ka gore: ‘Re atlegile bophelong ka moka bja bofsa ka ntle le go gateletšega. Ke ka baka la’ng bana ba rena ba fenywa ke maikwelo a fošagetšego?’ Eupša batho ba godilego ga se ba swanela go bapiša diphihlelo tša bofsa bja bona le tša bafsa ba mehleng yeno. Go feta moo, batho ba a fapana tseleng yeo ba lebelelago lefase leo le ba dikologilego ka yona le kamoo ba arabelago ka gona go lona.

Ka ntle le moo, bafsa ba lehono ba lebeletšana le tlhohlo e oketšegilego. Dr. Kathleen McCoy o ngwala ka pukung ya gagwe ya Understanding Your Teenager’s Depression gore: “Ba golela lefaseng leo le fapanego kudu le la nakong ya bofsa bja batswadi ba bona.” Ka morago ga go tsopola diphetogo tše dingwe tše dikgolo tšeo di diregilego nywaga-someng ya morago bjale, Dr. McCoy o phetha ka gore: “Bafsa lehono ba ikwa ba sa šireletšega kudu, ba se na matla le kholofelo go feta ge re be re dira molokong o fetilego.”

Ka baka la go phegelela ga kgateletšego gare ga bafsa, sehlogo se se latelago se tla ahla-ahla dipotšišo tše tharo:

• Tše dingwe tša dika tša kgateletšego ya bafsa ke dife?

• Ke’ng seo se bakago boemo?

• Bafsa bao ba gateletšegilego ba ka thušwa bjang?

[Mongwalo wa ka tlase]