O ka Hwetša Thušo

MONNA wa nywaga e 28 wa kua Switzerland o ile a ipotšiša gore: ‘Dipilisi tše 49 tša boroko di ka komiking. Na ke swanetše go di nwa goba ke se ke ka di nwa?’ Mosadi wa gagwe le bana ba be ba mo tlogetše, gomme kgateletšego e tseneletšego e ile ya mo aparela. Lega go le bjalo, ka morago ga go nwa karolo e itšego, o ile a ipotša gore: ‘Aowa. Ga ke nyake go hwa!’ Ka mahlatse, o ile a phela bakeng sa go tlo re anegela taba ye. Go tutueletšega go ipolaya ga se ka mehla go lebišago lehung.

Alex Crosby wa U.S. Centers for Disease Control and Prevention, o ile a bolela mabapi le maiteko a bafsa a go ipolaya gore: “Ge e ba o ka kgona go a ganetša gaešita le ka diiri tše sego kae, o ka kgona go a emiša. Ka go tsena ditaba gare, go na le palo e ntši ya bao o ka ba thibelago go tšwela pele go ipolayeng. O ka phološa maphelo a bona.”

Nakong ya ge a be a šoma go Lifesaving and Emergency Center kua Japan Medical College, Moprofesara Hisashi Kurosawa o ile a thuša batho ba makgolo bao ba bego ba nyaka go ipolaya go tsošološa go nyaka ga bona go phela. Ee, ka go tsena ditaba gare ka tsela e itšego, maphelo a ka phološwa. Ke thušo efe yeo e nyakegago?

Go Lebeletšana le Mathata a Motheo

Bjalo ka ge go boletšwe sehlogong se se fetilego, banyakišiši ba bolela gore 90 lekgolong ya bao ba ilego ba ipolaya ba be ba na le ditšharakano tša monagano goba tirišo-mpe ya ditšweletšwa. Lega go le bjalo, Eve K. Mościcki wa U.S. National Institute of Mental Health o re: “Kholofelo e kgolo ya go thibela go ipolaya dihlopheng tša nywaga ka moka ke go thibelwa ga ditšharakano tša monagano le dilo tšeo di lemalelwago.”

Ka manyami, ba bantši bao ba tlaišwago ke ditšharakano tše bjalo ga ba sekamela go nyakeng thušo. Ka baka la’ng? Yoshitomo Takahashi wa Tokyo Metropolitan Institute of Psychiatry o hlalosa gore: “Ke ka gobane go na le kgethologanyo e matla setšhabeng.” O oketša ka gore, gaešita le batho bao ba kgonago go lemoga ka pela gore ga ba ikwe gabotse ba dika-dika go nyaka kalafo ya kapejana.

Lega go le bjalo, ba bangwe ga ba dumelele go hlabja ke dihlong go ba šitiša. Hiroshi Ogawa yo e lego mogaši yo a tumilego kudu wa thelebišene yo a ilego a swara pontšho ya gagwe kua Japane  lebaka la nywaga e 17, o ile a dumela phatlalatša gore o tlaišwa ke kgateletšego le gore o ile a ba kgaufsi le go ipolaya. Ogawa o itše: “Kgateletšego e swantšhwa le mpshikela o tlwaelegilego wo o swarago monagano.” O hlalositše gore o ka swara motho yo mongwe le yo mongwe, eupša go fola go a kgonega.

Boledišana le Motho yo Mongwe

Béla Buda yo e lego molaodi wa tša maphelo wa Hungary le yo a tsopotšwego pejana o re: “Ge motho a dula le bothata bja gagwe, gantši o bona e le bjo bogolo kudu le go ba bjo bo ka se rarollegego.” Tlhahlobo ye e gatelela bohlale bja seema sa bogologolo ka Beibeleng: “Mo-dula-thokô ó ile le boithatêlô; tše byôbana tšohle ó xanana natšô.”—Diema 18:1.

Theetša mantšu ao a bohlale. O se ke wa itumelela gore o kgakgelwe o nnoši ka bodibeng bja mathata a imetšago a motho ka noši. Tsoma motho yo o ka mmotago le yo o ka mo ntšhetšago sa mafahleng a gago. ‘Eupša’ o ka bolela gore, ‘Ga ke na motho yo nka mo ntšhetšago sa mafahleng.’ Go ya ka setsebi sa bophelo bjo bobotse bja monagano, Dr. Naoki Sato, ba bantši ba ikwa ka tsela yeo. Sato o boletše gore balwetši ba ka phema go ntšhetša ba bangwe sa mafahleng ka gobane ba sa nyake go utolla mafokodi a bona.

Motho a ka retologela kae bakeng sa go hwetša motho yo a tla theetšago? Mafelong a mantši a ka kgopela thušo mafelong a go thibela go ipolaya goba go leletša nomoro ya mogala ya melato ya bosenyi goba a hwetše ngaka e nago le botumo bjo bobotse ya tša kalafo yeo e šomago ka mathata a maikwelo. Eupša ditsebi tše dingwe di lemoga mothopo o mongwe wa thušo—bodumedi. Bjona bo ka thuša bjang?

Ba Hweditše Thušo e Nyakegago

Marin wa segole kua Bulgaria o ile a hlagolela kganyogo e tseneletšego ya go nyaka go ipolaya. Ka letšatši le lengwe o ile a hwetša ka mo go sa letelwago makasine wa bodumedi wa Morokami, makasine wa Dihlatse tša Jehofa. O ile a arabela  taletšong yeo e bego e le ka makasineng ya go etelwa ke Dihlatse tša Jehofa. Marin o hlalosa mafelelo a seo: “Ke ile ka ithuta go tšona gore bophelo ke mpho e tšwago go Tate wa legodimong le gore ga re na tshwanelo ya go ikgobatša goba go fediša maphelo a rena ka boomo. Ka go rialo, ke ile ka fetoša kganyogo ya-ka ya pele ya go nyaka go ipolaya gomme ka thoma go rata bophelo gape!” Marin gape o ile a amogela thekgo e lerato ka phuthegong ya Bokriste. Gaešita le ge e sa dutše e le segole, o re: “Matšatši a-ka ga bjale ke ao a thabišago le a atlegilego, gomme a tletše ka dilo tše di kgahlišago go ka di dira—gaešita le tšeo ke se nago le nako e ntši ya go di dira! Go tše ka moka, ke leboga Jehofa le Dihlatse tša gagwe.”

Lesogana la Switzerland leo go boletšwego ka lona mathomong a sehlogo se, le lona le ile la hwetša thušo go Dihlatse tša Jehofa. Lehono le hlalosa ka “botho bja lapa la Bokriste” leo le ilego la mo tliša ka legaeng la lona. Le oketša ka gore: “Ka morago, ditho tša phuthego [ya Dihlatse tša Jehofa] di be di ntaletša dijong letšatši le lengwe le le lengwe ka go šiedišana. Seo se ilego sa thuša ga se feela go swarwa ka kamogelo e borutho, eupša gape ke go kgona go boledišana le motho yo mongwe.”

Monna yo o ile a kgothatšwa kudu ke seo a bego a ithutile sona ka Beibeleng, kudu-kudu ge a be a ithuta mabapi le lerato leo Modimo wa therešo Jehofa a nago le lona ka batho. (Johane 3:16) Ka kgonthe, Jehofa Modimo o a go theetša ge o ‘tšhollela pelo ya gago’ go yena. (Psalme 62:8) “Mahlô a [gagwe] a tsepeletše lefase ka moka,” e sego bakeng sa go hwetša diphošo tša batho, eupša bakeng sa “xore a bônatšê matla a xaxwe ka bao ba lebeletšexo Yêna ka pelo ka moka.” (2 Koronika 16:9) Jehofa o re kgonthišetša gore: “O se boifê xobane ke na le wene. O se kê wa thšoxa, xobane Modimo wa xaxo ké Nna. Ke a Xo tiiša; ke a Xo thuša; ke Xo hleka ka letsôxô la-ka le letona le-ya-ka-tokô.”—Jesaya 41:10.

 Mabapi le kholofetšo ya Modimo ya lefase le lefsa, monna wa Switzerland o itše: “Se se thušitše kudu go hwefola boima bja pherekano ya-ka.” Kholofelo ye, yeo e hlalositšwego e le “thêkxô e tiilexo ya meôya,” e akaretša kholofetšo ya bophelo bjo bo sa felego lefaseng la Paradeise.—Ba-Hebere 6:19; Psalme 37:10, 11, 29.

Bophelo bja Gago bo Bohlokwa go ba Bangwe

Ke therešo gore o ka lebeletšana le maemo ao a dirago gore o ikwe eka o noši ka mo go feletšego le gore lehu la gago le ka se tshwenye motho le ge e le ofe. Lega go le bjalo gopola: Go na le phapano e kgolo magareng ga go ikwa o le noši le go ba noši. Mehleng ya Beibele, moporofeta Eliya o ile a ba boemong bja go gateletšega bophelong bja gagwe. O itše go Jehofa: “Ba bolaile baporofeta ba xaxo ka lerumô; byalo xo šetše nna kè nnoši.” Ee, Eliya o ile a ikwa a le noši ka mo go feletšego—eupša e se ka ntle le lebaka. Ba bantši kudu ba baporofeta gotee le yena ba be ba bolailwe. Yena ka noši o ile a tšhošetšwa ka lehu gomme o be a tšhaba bakeng sa go phološa bophelo bja gagwe. Eupša na o be a nnoši e le ka kgonthe? Aowa. Jehofa o ile a dira gore a tsebe gore go be go na le batho ba botegago bao e ka bago ba 7 000 bao go swana le yena ka potego ba bego ba leka go hlankela Modimo wa therešo mehleng yeo ya lefsifsi. (1 Dikxoši 19:1-18) Ka gona, go thwe’ng ka wena? Na go ka direga gore ga o noši go etša kamoo o ikwago?

Go na le batho bao ba nago le taba le wena. O ka nagana ka batswadi ba gago, molekane wa gago, bana ba gago le bagwera ba gago. Eupša go na le ba bangwe ba bantši. Ka phuthegong ya Dihlatse tša Jehofa, o ka hwetša Bakriste bao ba gotšego tsebong bao ba go kgahlegelago, bao ba tlago go go theetša ka kelohloko le bao ba tlago go rapela le wena le go go rapelela. (Jakobo 5:14, 15) Le gona, gaešita le ge e ba batho bao ba sa phethagalago ba ka go fošetša, go na le Yoo le ka mohla a ka se tsogego a go furaletše. Kgoši Dafida wa kgale o itše:  “Xobane tate le mmê bôná ba ntloxetše; ’me Wêna Morêna O a nkamoxela.” (Psalme 27:10) Ee, Jehofa ‘o a go belaelela.’ (1 Petro 5:7) Le ka mohla o se ke wa lebala gore o bohlokwa mahlong a Jehofa.

Bophelo ke mpho e tšwago go Modimo. Ke therešo gore ka dinako tše dingwe bophelo bo ka kwagala bjalo ka morwalo go e-na le go ba mpho. Le gona nagana, o be o ka ikwa bjang ge e ba o ile wa fana ka mpho e bohlokwa go motho yo ka morago a e lahlago le pele a ka e diriša e le ka kgonthe? Rena batho ba sa phethagalago re thomile go diriša mpho ya bophelo ka gonyenyane. Ge e le gabotse, Beibele e bontšha gore bophelo bjo re bo phelago gona bjale e tloga e se “bophelô bja ruri” mahlong a Modimo. (1 Timotheo 6:19) Ee, bokamosong bjo bo lego kgaufsi, bophelo bja rena e tla ba bjo bo tletšego kudu, bjo bo humilego le bjo bo thabišago. Seo se tla kgonega bjang?

Beibele e re: “Modimo ó tlo phomola mexôkxô ka moka mahlong a bôná; le lehu le ka se hlwê le e-ba xôna; le xe e le manyami le dillô le bohloko, di ka se hlwê di e-ba xôna; xobane tša pele di fetile.” (Kutollo 21:3, 4) Leka go nagana kamoo bophelo bja gago bo tla bago ka gona ge mantšu ao a phethagaditšwe. Iphe nako. Leka go thala seswantšho se se feletšego sa mebala-bala sa kgopolo. Seswantšho seo ga se boikgopolelo bja lefeela. Ge o dutše o naganišiša kamoo Jehofa a ilego a dirišana le batho ba gagwe nakong e fetilego, kholofelo ya gago go yena e tla gola gomme seswantšho seo e ka ba sa kgonthe kudu go wena.—Psalme 136:1-26.

Go ka tšea nako e itšego pele o ka tsošološa ka mo go tletšego kganyogo ya gago ya go kganyoga go phela. Tšwela pele go rapela “Modimo wa khomotšô yohle, E a re homotšaxo mahlokong a rena ohle.” (2 Ba-Korinthe 1:3, 4; Ba-Roma 12:12; 1 Ba-Thesalonika 5:17) Jehofa o tla go nea matla ao o a nyakago. O tla go ruta gore bophelo ke bjo bo bose.—Jesaya 40:29.

[Lepokisi/Seswantšho go letlakala 27]

O ka Thuša Bjang Motho yo a Bonalago a Nyaka go Ipolaya?

O swanetše go dira’ng ge motho yo mongwe a go utollela gore o nyaka go ipolaya? U.S. Centers for Disease Control and Prevention (CDC) e eletša ka gore: “E-ba motheetši yo mobotse.” Dira gore a hlalose kamoo a ikwago ka gona. Lega go le bjalo, mabakeng a mantši motho yo a nyakago go ipolaya o a itlhoboga le go se boledišege. Lemoga go ba ga kgonthe ga bohloko le go itlhoboga mo a lego ka tlase ga gona. Ge ka botho o bolela tše dingwe tša diphetogo tšeo o di lemogilego mokgweng wa gagwe, o ka mo hlohleletša gore a phuthologe gomme a go botše sa mafahleng a gagwe.

Ge o dutše o theeditše, bontšha kwelobohloko. CDC e re: “Ke ga bohlokwa gore o gatelele gore bophelo bja motho yoo bo bohlokwa go wena le go batho ba bangwe.” Dira gore a tsebe kamoo lehu la gagwe le tlago go go kweša bohloko gotee le ba bangwe. Thuša motho go bona gore Mmopi wa gagwe o na le taba le yena.—1 Petro 5:7.

Ditsebi gape di eletša gore go tlošwe selo se sengwe le se sengwe seo motho a ka se dirišago go ipolaya—kudu-kudu dithunya. Ge e ba boemo bo bonagala e le bjo bošoro, o ka kgothaletša motho go tsoma tlhokomelo ya tša kalafo. Maemong ao a feteletšego go ka no se be le kgetho e nngwe yeo e ka tšewago ka ntle le go šišinya mohuta o mongwe wa tirelo ya tšhoganyetšo ya tša kalafo ka bowena.

[Lepokisi go letlakala 28]

Na o Lahlegetšwe ke Moratiwa ka Lehu la go Ipolaya?

Ge motho a ipolaya, ditho tša lapa le bagwera ba kgaufsi ba tlaišwa ke khuduego e šoro ya monagano. Ba bantši ba ipea molato bakeng sa masetlapelo. Ba bolela dilo tše bjalo ka: ‘Ge nkabe ke ile ka fetša nakwana e nnyane ke e-na le yena ka letšatši lela,’ ‘Ge nkabe ke ile ka laola leleme la-ka ka nako yela,’ ‘Ge nkabe ke ile ka dira se sengwe bakeng sa go mo thuša.’ Seo se bolelwago ke gore, ‘Ge nkabe ke ile ka dira se goba sela, moratiwa wa-ka nkabe a sa phela.’ Lega go le bjalo, na ke mo go swanetšego go ipona molato bakeng sa go ipolaya ga motho yo mongwe?

Gopola gore, go bonolo go lemoga dika tša maikwelo a go nyaka go ipolaya feela ka morago ga ge motho a ipolaile. Mo nakong ye, ga go bonolo go lemoga dika tše bjalo pele motho a ipolaya. Beibele e re: “Pelo e tseba bohloko bya yôna; le thabô ya yôna xa e tsênwe ke o šele.” (Diema 14:10) Ka dinako tše dingwe e tloga e le mo go sa kgonegego go lemoga seo motho yo mongwe a se naganago goba kamoo a ikwago ka gona. Batho ba bantši bao ba nyakago go ipolayago ba fo se kgone go bolela maikwelo a bona a ka gare-gare ka mo go lekanego go batho ba bangwe, gaešita le go ditho tša kgaufsi tša lapa.

Puku ya Giving Sorrow Words e bolela se latelago mabapi le dika tšeo motho yo a nyakago go ipolaya a ka bago le tšona: “Therešo ke gore gantši ga go bonolo go lemoga dika tše bjalo.” Yona puku yeo e oketša ka gore, gaešita le ge e ba o lemogile dika tše dingwe, seo ka bosona ga se kgonthišetše gore o be o ka thibela go ipolaya. Go e-na le go ikweša bohloko, o ka hwetša khomotšo mantšung a Kgoši Salomo yo bohlale: “Xobane ba ba phelaxo ba tseba xore ba tlo hwa; ’me xo bahu xa xo se se tsebyaxo.” (Mmoledi 9:5) Moratiwa wa gago ga a tlaišege mollong wa dihele. Le gona, dikgopolo le maikwelo tšeo di ilego tša mo lebiša go ipolayeng di fedile. Ga a tlaišege; o fo ba a khuditše.

E ka ba mo go botse mo nakong ye go lebiša tlhokomelo katlegong ya bao ba phelago go akaretša le wena. Salomo o ile a tšwela pele ka gore: “Tšohle tše ’atla sa xaxo se di kxônaxo, di dirê ka matla a xaxo” ge o sa phela. (Mmoledi 9:10) Kgodišega gore ditebelelo tša bophelo bja nakong e tlago bakeng sa bao ba ipolailego di ka diatleng tša Jehofa, “Radikxauxêlô, Modimo wa khomotšô yohle.”—2 Ba-Korinthe 1:3. *

[Mongwalo wa ka tlase]

[Lepokisi go letlakala 29]

‘Na Modimo o tla Ntebalela Bakeng sa go Ikwa ka Tsela ye?’

Go kopanela le Dihlatse tša Jehofa go thušitše ba bantši go fenya dikgopolo tša go nyaka go ipolaya. Lega go le bjalo, ga go le o tee lehono yo a sa lebanwego ke ditiragalo tše di gateletšago tša bophelo goba kgateletšego. Bakriste bao ba ilego ba nagana go ipolaya gantši ba lwantšhana le maikwelo ao a tseneletšego a go ipona molato bakeng sa go ba le dikgopolo tše bjalo. Go ipona molato go ka tlaleletša feela manyaming a bona. Ka gona, go ka lebeletšanwa bjang ka katlego le maikwelo a bjalo?

Go swanetšwe go lemogwa gore ba bangwe ba banna le basadi ba botegago mehleng ya Beibele ba ile ba bontšha maikwelo a fošagetšego ka mo go tseneletšego ka bophelo. Rebeka e lego mosadi wa mopatriareka Isaka ka nako e nngwe o ile a nyamišwa o šoro ke bothata bja lapa mo a ilego a bolela gore: “Nna bophelô bo ntenne.” (Genesi 27:46) Jobo yo a ilego a tlaišwa ke go lahlegelwa ke bana ba gagwe, bophelo bja gagwe bjo bobotse, mahumo a gagwe le boemo bja gagwe setšhabeng, o ile a bolela gore: “Pelo ya-ka e tennwe ke bophelô bya-ka.” (Jobo 10:1) Ka nako e nngwe Moše o ile a llela Modimo ka gore: “Xôna xo kaone xe O mpolaya.” (Numeri 11:15) Eliya yo e lego moporofeta wa Modimo ka nako e nngwe o ile a bolela gore: “Xo hwetše byalo; Morêna tšea môya wa-ka.” (1 Dikxoši 19:4) Gape moporofeta Jona o ile a bolela leboelela gore: “Xo kaone xe nka hwa, ke se hlwê ke phela!”—Jona 4:8.

Na Jehofa o ile a latofatša batho ba ka baka la tsela yeo ba ilego ba ikwa ka yona? Aowa. O ile a ba a boloka dipolelo tša bona ka Beibeleng. Lega go le bjalo, ke ga bohlokwa go lemoga gore ga go le o tee wa babotegi bao yo a ilego a dumelela maikwelo a gagwe a mo hlohleletša go ipolaya. Jehofa o be a ba lebelela e le ba bohlokwa; o be a nyaka gore ba phele. Taba-taba ke gore, Modimo o tshwenyegile gaešita le ka maphelo a batho ba babe. O ba kgothaletša gore ba fetole ditsela tša bona gomme ‘ba phele.’ (Hesekiele 33:11) Ka gona, o nyaka gakaakang batho bao ba tshwenyegilego ka go hwetša kamogelo ya gagwe gore ba tšwele pele ba phela!

Modimo o re neile sehlabelo sa Morwa wa gagwe, phuthego ya Bokriste, Beibele le tokelo ya thapelo. Mokero wo wa poledišano le Modimo—thapelo—le ka mohla ga o na methaladi e metelele. Modimo a ka kgona e bile o tla kgona go kwa bohle bao ba mmatamelago ka dipelo tše di ikokobeditšego le tše botegago. “Ké xôna, a re batameleng rè holofetše, re tlê madulong ao a kxauxêlô, re tle re amoxêlê thšôkêlô, re hwetše kxauxêlô ya xo hlakodišwa lebakeng la xôna.”—Ba-Hebere 4:16.

[Seswantšho go letlakala 25]

Bophelo bja gago ke bja bohlokwa go ba bangwe

[Diswantšho go letlakala 26]

Boledišana le motho yo mongwe