Bokamoso bo Swere Eng?

MOTHO ke feela karolo ya seswantšho se segolo. Dibopiwa ka moka lefaseng di na le lefelo la tšona, go ya ka karolo ya tšona yeo di e neilwego ke Modimo. Re abelana dilo tše dintši le dibopego tše dingwe tša bophelo tšeo di re dikologilego—go feta tšohle, re abelana le tšona mohlolo wa bophelo ka bobjona. Ka lebaka le, batho ba bantši ba ba le maikwelo a matla a tahlegelo ge sebopego se sengwe sa bophelo se hwelela.

Rathutamahlale Anthony C. Janetos ge a ngwala ka makasineng wa Consequences, o itše: “Ba bantši ba ka dumela gore re le setšhaba re rwele boikarabelo bja go šireletša go ba ga polanete yeo go ka kgonwago go dula go yona le go dira re le balaki bao ba ikarabelago ka mahumo a yona a mantši a mehuta ya diphedi bakeng sa katlego ya gona bjale le ya ka moso ya mehuta ya batho. Go dira bjalo go nyaka temogo ya go lemoga mehola ya mehuta e fapa-fapanego ya diphedi—bobedi seo e se neago bakeng sa lefase la tlhago le ditsela tšeo re ka e šomišago ka gona—le boikarabelo bja go e boloka e phela.”

Ke Eng Seo se Dirwago?

Ka kgonthe go tshwenyega ga lefase ka bophara ka tahlego ya matlotlo a phelago go kopantše baemedi ba tšwago mebušong le ba tšwago makgotleng a mangwe gotee gore ba thale Convention on Biological Diversity (Kwano Mabapi le Mehuta e Fapa-fapanego ya Diphedi). Tumelelano ye e akaretšago e amogela gore pabalelo ya mehuta e fapa-fapanego ya diphedi ke selo seo batho ka kakaretšo ba tshwenyegilego ka sona.

E le mogato o tšwelago pele go kwešišeng mehuta e fapa-fapanego ya diphedi, bo-rathutaphedi, ditsebi tša tswalano ya diphedi le tikologo ya tšona le bo-rathutamahlale ba bangwe go dikologa lefase ba tsebišitše ngwaga wa 2001-2 e le International Biodiversity Observation Year (IBOY [Ngwaga wa Ditšhaba-tšhaba wa go Hlokomela Mehuta e Fapa-fapanego  ya Diphedi]). Rathutaphedi Diana Wall, Yunibesithing ya Colorado State, yoo e lego modula-setulo wa IBOY, o re: “Go hlahloba mehuta e fapa-fapanego ya diphedi go tla tliša mehola e mentši ka go utollwa ga dikarolwana tše difsa tša leabela le dikhemikhale tšeo di ka šomišwago bakeng sa dihlare-tagi, go kaonefatša dibjalo goba go tsošološa naga e šilafaditšwego.” Wall o tlaleletša ka gore: “Sa bohlokwa kudu, go ithuta moo mehuta e mefsa ya diphedi e lego gona, karolo yeo di e ralokago bakeng sa go boloka ditshepedišo tša tswalano ya diphedi le tikologo ya tšona di le boemong bjo bobotse le kamoo rena re ka di bolokago ka gona go bohlokwa bakeng sa go dira diphetho tšeo di theilwego tsebong mabapi le naga ya rena, dinoka le mawatle.”

Go Nyakega Diphetogo tša Motheo

Le ge go ile gwa dirwa tšwelopele e retegago, maiteko a bjalo a lebišitše tlhokomelo e kgolo go ditšhupetšo go e na le go e lebiša go dibaki. Go ya ka banyakišiši, mo nakong ye batho ga ba na nako e lekanego yeo ba ka e thabelago. Bjalo ka ge Ruth Patrick, wa Academy of Natural Sciences of Philadelphia, Pennsylvania, U.S.A., a ile a akanya ka seo a se biditšego “go kgonega ga go fokotšega ga mehuta e fapa-fapanego ya diphedi,” o phethile ka gore “nako ke ya bohlokwa kudu . . . Go tloga go nyakega gore go gatwe mogato o lebanyago le o akgofilego.” Bakeng sa go bušetša tshekamelo ya go hwelela ga dilo morago, go nyakega gore go dirwe diphetogo tše akgofilego tša tsela yeo ka yona motho a swerego polanete ye le dilo tšeo di phelago go yona. Go nyakega seo se fetago megato ya go laola tshenyo. Lekgotla la Lefase la tša Methopo ya Tšweletšo (World Resources Institute) le bolela gore: “Ka gona mathata a go babalela mehuta e fapa-fapanego ya diphedi a ka se ke a kgona go kgaoganywa le ditaba tše fapa-fapanego tša tšwelopele . . . ya tša leago.”

Go fihlelela pakane e bjalo go tla nyaka feela phetogo ya motheo lekokong la batho. Puku ya Caring for the Earth e dumela gore bolaki bjo bo nago le boikarabelo bo nyaka “ditekanyetšo, maemo a tša ditšhelete le makoko ao a fapanego le bontši bja ao a atilego lehono.”

Beibele e bontšha gabotse gore batho e tloga e le ba sa hlamelwago go tliša diphetogo tše bjalo. Jeremia 10:23 e re: “Morêna, ke a tseba; motho tsela y’axwe xa’ e buše; le monna mo a yaxo xa’ ikiše, le xe a xata a tiiša.” (Diema 20:24) Therešo ye ka kgonthe e ile ya bonagatšwa mosepelong wa histori ka moka, gomme mafelelo a go hlokomologa ga motho molao wo wa motheo go re lebantše tlwaa le “dinako tše hlobaetšago tšeo go lego thata go lebeletšana le tšona” (NW) tšeo go bolelwago ka tšona go 2 Timotheo 3:1-5. Lelokelelo le la ditemana gape le re bontšha gore dinako tše hlobaetšago di bakwa ke kgopolo e fošagetšego ya batho. Ka baka leo, go ba go fihlela ge batho ba fetoga, ditharollo le ge e le dife bakeng sa mathata ao re lebanego le ona le ka tlase ga maemo a mabotse kudu ke tša lebakanyana.

Rathutamahlale yo a tumilego kudu lefaseng Dr. Jane Goodall poledišanong yeo e swerwego le yena o hlalositše gore go senywa ga mafelo a tlhago “gantši go kgokaganywa le megabaru ya tša boiphedišo le lerato la dilo tše di bonagalago lefaseng leo le hlabologilego.” Le gona setsebi sa tša dimela Peter Raven, yoo e kilego ya ba mongwaledi wa U.S. National Academy of Sciences, o ile a lemoša gore “go hloka tsebo, go se šetše, bodiidi le megabaru di tšweletša mathata ao a tswalanago ao a tšhošetšago go ka fetolela Lefase boemong bjo bobe le go feta.” Ka gona, ditekanyetšo tše dingwe tšeo di swanetšego go fetolwa di akaretša boithati, megabaru, go hloka tsebo, go bonela dilo kgaufsi le go ipona.

Tšhireletšo ya Makgaola-kgang ya Mehuta e Fapa-fapanego ya Diphedi

Ke mo go kwešišegago gore Mohlodi wa bophelo ka mehuta ya bjona e makatšago ke yo a kgahlegelago ka phišego bokamoso bja tlholo ya gagwe. Beibele e re botša gore Modimo kgaufsinyane o tla tšea kgato ka ‘go senya basenya-lefase.’—Kutollo 11:18.

Na Modimo o tla buša dibopego tša bophelo tšeo di hweletšego ka baka la go senya ga motho lefase? Ge e ba Mmopi a rata gore mehuta ya diphedi yeo e hweletšego e boele e bonagale gape godimo ga lefase, ka kgonthe a ka kgona go e bopa gape nakong e tlago. Go tla direga selo se se swanago le ka dimela. Fela ka ge Beibele e sa re botše, e ka se be ga bohlale go akanyetša tabeng ye.

Seo mmušo wa Modimo o tlogago o se kgonthišetša ke tšhegofatšo go diphedi ka moka godimo ga lefase. Mopsalme o re: “Lefase le hlalalê, le lewatlê a le dumê, le tše’ tletšexo mo xo lôna. A naxa e xobê moxobô, le tšohle tše di lexo mo xo yôna; ké mo dihlare tša dithokxwa di tl’o xo hlalala.”—Psalme 96:11, 12.