Letšatši Leo Ditora tše Pedi di Welego ka Lona

DITIRAGALO tša September 11, 2001, kua New York City, Washington, D.C., le Pennsylvania di tla dula e le tše di sa lebalegego megopolong ya baagi ba lefase ba dimilione goba mohlomongwe ba dimilione tše dikete. O be o le kae ge o be o bona goba o e-kwa ditaba tša tlhaselo ya World Trade Center kua New York le Pentagon kua Washington?

Tshenyo yeo e diragetšego kapejana ka mo go sa dumelegego ya dithoto tše dintši gakaakaa, gomme sa bohlokwa le go feta, e le ya maphelo a mantši gakaakaa, e neile batho lebaka la go ema ganyenyane le go naganišiša.

Re ithutile eng ka dilo tšeo re di etišago pele le dikgetho tša rena bophelong? Ditiragalo tšeo tša masetlapelo di ile tša bonagatša bjang phatlalatša tše dingwe tša dika tše dibotse tša botho bja rena—boikgafo, kwelobohloko, kgotlelelo le go hloka boithati? Sehlogo se le seo se latelago, di tla leka go araba potšišo yeo e botšišitšwego mafelelong.

Baphologi ba Anega Diphihlelo tša Bona

Kapejana ka morago ga masetlapelo a kua New York, tshepedišo ya ditsela tša ka tlase ga mobu e ile ya tswalelwa gomme mašaba a batho a ile a tšwa karolong ya ka borwa ya Manhattan ka maoto—ba bantši ba bona ba tshela maporogo a Brooklyn le a Manhattan. Ba be ba kgona go bona gabotse meago ya ofisi le ya feketori ya ntlo-kgolo ya lefase ya Dihlatse tša Jehofa. Ba bangwe ba bafaladi bao ba tšwago lefelong la kotsi, kapejana ba ile ba leba meagong yeo.

Alisha (ka go le letona) yo e lego morwedi wa Hlatse, o bile gare ga bao ba fihlilego pele. E be e le yo mopududu ka lerole le molora. * O ile a hlalosa gore: “Ge ke be ke le ka setimeleng ke e-ya mošomong, ke ile ka bona muši o kuelela go tšwa go World Trade Center. Ge ke be ke fihla lefelong la kotsi, go be go tletše digalase mo gohle, gomme ke be ke e-kwa phišo. Batho ba be ba tšhabela ka mahlakoreng ka moka, mola maphodisa a be a leka go ba ntšha lefelong leo. Go be go swana le mogoleng wa ntwa.

“Ke ile ka tšhabela moagong wa kgaufsi bakeng sa go hwetša tšhireletšo. Ke moka ke ile ka kwa mothuthupo ge sefofane sa bobedi se thula tora ya ka borwa. Boemo e be e le bjo bo sa hlalosegego go tletše muši o moso gohle. Re ile ra botšwa gore re  tloge lefelong la kotsi. Ke ile ka nametšwa ka sekepeng seo se bego se tshela East River go leba Brooklyn. Ge ke fihla ka mošola, ke ile ka lebelela gomme ka bona leswao le legolo le le rego, ‘WATCHTOWER.’ Ntlo-kgolo ya bodumedi bja mma! Gatee-tee ke ile ka tsena tseleng ya go ya moagong wa ofisi. Ke be ke tseba gore go be go se na lefelo le le kaone leo nka hwetšago tlhokomelo go lona go feta le. Ke ile ka kgona go hlapa gomme ka morago ka leletša batswadi ba-ka mogala.”

Wendell (ka go le letona) e be e le moleta-mojako kua Hoteleng ya Marriott yeo e bego e agilwe magareng ga ditora tše pedi. O hlalositše gore: “Ke be ke le mošomong lefelong la go amogela baeng ge mothuthupo wa mathomo o be o direga. Ke ile ka bona ditsekana di wela mo gohle. Ke ile ka lebelela ka mošola wa setarata, gomme moo go be go na le monna yo a bego a aperwe ke kgabo ya mollo a robetše fase. Ke ile ka gagola baki ya-ka le gempe gomme ka kitimela go yo leka go tima dikgabo tša mollo. Mofeti yo mongwe wa tsela o ile a thuša. Diaparo ka moka tšeo monna a bego a di apere di ile tša fsa, gwa šala feela masokisi a gagwe le dieta. Ke moka, bo-raditima-mollo ba ile ba tla gomme ba mo iša go yo hwetša thušo ya tša kalafo.

“Gatee-tee ka morago ga moo, Bryant Gumbel wa ditaba tša TV tša CBS, o ile a letša mogala bakeng sa go hwetša pego ya hlatse e bonego ka mahlo seo se bego se direga. Lapa lešo la Dihlakahlakeng tša Virgin, le ile la kwa pego thelebišeneng ya lona, gomme ka go rialo la tseba gore ke sa phela.”

 Donald wa senatla yo e lego mošomi wa World Financial Center, wa botelele bja disentimithara tše 195, o be a le lebatong la bo-31 la moago wa gagwe, a lebeletše ka go lebanya ka mošola go Ditora tše Pedi le Hoteleng ya Marriott. O itše: “Ke be ke tlabegile wa go hloka molomo le go tšhošwa ke seo ke se bonego. Batho ba be ba e-wa le go fofa ka mafasetere a tora ya ka leboa. Ke ile ka thoma go huduega gomme ka tšwa moagong wa-ka ka lebelo ka mo ke bego nka kgona ka gona.”

Phihlelo e nngwe e be e le ya mma wa nywaga e 60 le barwedi ba gagwe ba babedi bao ba lego nywageng ya bona ya bo-40. Ruth le moratho wa gagwe e lego Joni ba be ba dula le mmago bona, Janice hoteleng ya kgaufsi le Ditora tše Pedi. Ruth yo e lego mooki yo a nago le mangwalo, o re anegela seo se diregilego: “Ke be ke hlapa ka šawareng. Kapejana, mma le moratho wa-ka ba ile ba goeletša gore ke tšwe ka šawareng. Re be re le lebatong la bo-16, gomme ba be ba kgona go bona marathana a moago a e-wa go feta lefasetereng. Ge e le gabotse, mma o bone monna yo mongwe a fekemela godimo ga tlhaka ya kgaufsi bjalo ka ge eka o be a tshwele ke selo se sengwe.

“Ke ile ka apara kapejana gomme ra thoma go theoga ka manamelo. Go be go na le megoo e mentši. Re ile ra tšwela ntle setarateng. Re ile ra kwa methuthupo gomme ra bona ditlhase tša mollo. Re ile ra laelwa gore re kitimele borwa go leba Battery Park, moo Sekepe sa Sehlakahlaka sa Staten se lego gona. Ge re le tseleng, re ile ra timelelana le mma yo a nago le bolwetši bjo bošoro bja asthma. O be a tla phologa bjang ka gare ga muši, molora le lerole tše ka moka? Re ile ra fetša seripa-gare sa iri re mo nyaka eupša ra se ke ra atlega. Lega go le bjalo, re be re sa tshwenyega kudu mathomong ka gobane ke motho yo a nago le tsebo kudu le yo a kgonago go itshwara ge go le thata.

“Mafelelong, re ile ra laelwa gore re ye Leporogong la Brooklyn gomme re tshelele ka mošola. Nagana kamoo re ilego ra imologa ka gona ge re fihla ka mošola wa leporogo ka lehlakoreng la Brooklyn gomme re bona leswao le legolo le le rego, ‘WATCHTOWER’! Re be re tseba gore re šireletšegile.

“Re ile ra amogelwa gomme ra newa madulo. Gape re ile ra newa diaparo ka ge re be re se na tše dingwe. Eupša mma o be a le kae? Re ile ra fetša bošego ka moka re leka go mo nyaka dipetlele, eupša ra palelwa. Mo e ka bago ka seripa-gare go tšwa iring ya lesome-tee mesong e latelago, re ile ra amogela molaetša. Mma o be a le lebatong la ka tlase lefelong la go amogela baeng! Go be go diragetše eng ka yena?”

Janice, yo e lego yena mma, o tšwetša kanegelo pele: “Ge re be re e-tšwa ka hoteleng ka lebelo, ke ile ka tshwenyega ka mogwera wa-ka yo a tšofetšego yo a bego a ka se kgone go tloga le rena. Ke be ke nyaka go boela morago gomme ke mo kukele ntle ka noši. Eupša go be go le kotsi kudu. Khuduegong yeo, ke ile ka arogana le barwedi ba-ka. Lega go le bjalo, ke be ke sa tshwenyega kudu ka ge ba hlaphogetšwe kgopolong gomme Ruth e le mooki yo a nago le mangwalo.

“Kae le kae mo ke bego ke lebelela gona, batho ba be ba nyaka thušo—kudu-kudu bana le masea. Ke ile ka thuša ba bantši ka mo ke bego nka kgona ka gona. Ke ile ka ya lefelong la peakanyo ya thušo ya tša kalafo, moo bahlaselwa ba bego ba aroganywa le go alafša go ya ka bogolo bja dikgobalo tša bona. Ke ile ka thuša ka go hlapiša maphodisa diatla le difahlego  le bo-raditima-mollo bao ba bego tloditšwe ke mešidi le marole. Ke ile ka dula go fihla ka iri ya boraro mesong. Ke moka ke ile ka namela sekepe sa mafelelo go ya Sehlakahlakeng sa Staten. Ke be ke nagana gore mohlomongwe barwedi ba-ka ba be ba tšhabetše moo. Eupša ga se ka ba hwetša.

“Mesong ke ile ka leka go yo namela sekepe sa mathomo bakeng sa go boela morago Manhattan, eupša ga se ka kgona go se namela ka gobane ke be ke se mošomi wa tša tlhakodišo. Ke moka, ke ile ka bona yo mongwe wa maphodisa ao ke ilego ka a thuša. Ke ile ka goeletša ka gore: ‘John! Ke nyaka go boela Manhattan.’ O ile a araba ka gore: ‘E-fo ntatela.’

“Ge ke goroga Manhattan, ke ile ka boela Hoteleng ya Marriott. Mohlomongwe go be go sa dutše go na le sebaka sa gore nka thuša mogwera wa-ka yo a tšofetšego. Le gatee go be go ka se kgonege! Hotele e be e le marope feela. Karolo ya tša kgwebo ya toropo e be e homotše—go be go sa bonale motho le ge e le kae. Go be go bonala feela maphodisa le bo-raditima-mollo, difahlego tša bona di tletše manyami feela.

“Ke ile ka tšwela pele ka go sepela go ya Leporogong la Brooklyn. Ge ke be ke dutše ke batamela ka mošola wa leporogo, ke ile ka bona leswao leo le tlwaelegilego le le rego, ‘WATCHTOWER.’ Mohlomongwe ke be ke tla hwetša barwedi ba-ka moo. Ka kgonthe, ba ile ba theoga ba tla lefelong la go amogela baeng bakeng sa go ntumediša. A go gokarelana le go tšhologa megokgo moo go bilego gona!

“Se se makatšago ke gore ga se ka ka ka hlaselwa le gatee ke asthma, go sa šetšwe muši, lerole le molora ka moka. Ke ile ka tšwela pele ke rapela, ka gobane ke be ke nyaka go ba le mohola e sego go ba morwalo.”

“Ga go na Lefelo la go Kotama!”

Rachel, mosadi yo a lego nywageng ya gagwe ya mathomong ya bo-20, o boditše mongwadi wa Phafoga! gore: “Ke be ke sepela go theoga setarateng sa gešo karolong ya tlase ya Manhattan ge ke tla kwa lešata la sefofane ka godimo ga-ka. E be e le le legolo kudu moo le ilego la ntira gore ke lebelele godimo. Ga se ka kgolwa seo—go be go na le sefofane se segolo sa jet seo go bego go le molaleng gore se tseleng ya sona ya go tla fase. Ke ile ka ipotšiša gore hleng se fofela tlase gakaakaa le gona ka lebelo le legolo gakaakaa. Ga go na lefelo la go kotama! Mohlomongwe mofofiši o be a lahlegetšwe ke taolo ya sona. Ke moka, ke ile ka kwa mosadi a goeletša ka gore: ‘Sefofane sela se sa tšwa go thula moago!’ Thololo e kgolo ya kgabo ya mollo e ile ya phulega go tšwa toreng ya ka leboa. Ke ile ka bona lešoba le legolo le leso toreng.

“E be e le selo se se boifišago kudu seo nkilego ka se bona bophelong bja-ka. E be eka ke toro. Ke ile ka fo ema moo ke ahlame ka go makala. Ka nakwana e nyenyane feela, tora ya bobedi e ile ya thulwa ke sefofane se sengwe, gomme mafelelong ditora ka bobedi di ile tša phuhlama. Ke ile ka thoma go huduega. Ke be ke šitwa go kgotlelela seo!”

“Ge e ba ke Swanetšwe ke go Rutha, ke tla Rutha”

Denise wa nywaga e 16, o be a sa tšwa go goroga sekolong sa gagwe kgaufsi le American Stock Exchange, seo se agilwego ditarateng tše tharo ka borwa bja World Trade Center. “E be e le ka morago ga 9:00 a.m. Ke be ke tseba gore go na le se se diregilego, eupša ke be ke sa tsebe gore ke eng. Ke be ke le lebatong la bo-11 la sekolo, ke le ka klaseng ya histori. Barutwana ka moka ba be ba bonala ba tšhogile. Morutiši o be a sa dutše a nyaka gore re ngwale tlhahlobo. Re be re nyaka go tšwa gomme re ye gae.

“Ke moka moago o ile wa šišinyega ge sefofane sa bobedi se be se thula tora ya ka borwa. Eupša re be re sa dutše re sa tsebe seo se diregilego. Kapejana, ke ile ka kwa ka walkie-talkie ya morutiši go thwe: ‘Difofane tše pedi di thutše Ditora tše Pedi!’ Ke ile ka ipotša gore, ‘Ga se mo go nago le tlhaologanyo go tšwela pele re dutše ka sekolong. Se ke botšhošetši, gomme go tla latela meago ya Stock Exchange.’ Ka gona, re ile ra tšwela ntle.

“Re ile ra kitimela Battery Park. Ke ile ka retologa gore ke bone seo se bego se direga. Ke ile ka kgona go bona gore tora ya ka borwa e be e tlo phuhlama. Ke moka, ke ile ka nagana gore e be e tla ba taba ya go welana ga meago, moo meago ka moka e metelele e bego e tla wa. Ke be ke hema ka boima, ka ge dinko tša-ka le mogolo di be di thibilwe ke molora le lerole. Ke ile ka kitimela thoko ya East River, ke nagana gore ‘Ge e ba ke swanetšwe ke go rutha, ke tla rutha.’ Ge ke dutše ke tšhaba, ke ile ka rapela Jehofa gore a mphološe.

“Mafelelong, ke ile ka nametšwa seketswana sa go ya New Jersey. Go ile gwa tšea mma diiri tše fetago tše hlano gore a nkhwetše, eupša bonyenyane ke be ke šireletšegile!”

 “Na le ke Letšatši La-ka la Mafelelo la go Phela?”

Joshua wa nywaga e 28 go tšwa Princeton, New Jersey, o be a ruta barutwana lebatong la bo-40 la tora ya ka leboa. O a gopola: “Gatee-tee feela, go ile gwa kwala eka go thuthupile pomo. Go be go na le ditšhišinyego, gomme ke ile ka nagana gore, ‘Aowa, e be e le tšhišinyego ya lefase.’ Ke ile ka lebelela ka ntle, gomme e be e le mo go sa dumelegego—muši le marathana di be di fofa go dikologa moago. Ke ile ka botša barutwana gore, ‘Tlogelang se sengwe le se sengwe. A re sepeleng!’

“Re ile ra leba lefelong la manamelo leo le bego le tlala ka muši, gomme meetse a be a e-tšwa diphaepheng tša go tima mollo ka go šašetša. Eupša re be re sa tšhoga. Ke ile ka tšwela pele ke rapelela gore e be re kgethile manamelo a swanetšego e le gore re se ke ra kopana le mollo.

“Ge ke be ke dutše ke kitima go theoga manamelo, ke be ke dutše ke ipotšiša gore, ‘Na le ke letšatši la-ka la mafelelo la go phela?’ Ke ile ka tšwela pele ke rapela Jehofa gomme ka ba le maikwelo a sa tlwaelegago a khutšo. Le ka mohla ga se ka ka ka ba le mohuta o bjalo wa khutšo ya ka gare. Nka se tsoge ke lebetše nako yeo.

“Ge mafelelong re be re tšwile ka moagong, maphodisa a be a kgothaletša yo mongwe le yo mongwe gore a sepele. Ke ile ka lebelela godimo ditoreng, gomme ka bona gore meago ka bobedi e be e phutšwe mašoba. E be eka ke lora ke dutše ke butše mahlo.

“Ke moka ke ile ka kwa modumo o tšhošago—go homola mo go sa tlwaelegago mo go lego bjalo ka ge eka batho ba kukegile maswafo. Go be go bonala eka New York e eme tsi. Se se ile sa latelwa ke go goeletša. Tora ya ka borwa e be e phuhlama ka boyona! Lephoto le le sa kgaotšego la muši, molora le lerole, le be le fokela ka thoko ya rena. Go be go le bjalo ka ge eka ke diponagalo le medumo ya maitirelo tše di bonwago difiliming. Eupša se e be e le selo sa kgonthe. Ge leru le dutše le re apeša, re be re hemela bothateng.

“Ke ile ka kgona go fihla Leporogong la Manhattan moo ke ilego ka retologa gomme ka bona tora ya ka leboa le eriele ya yona e kgolo ya TV e pšhatlagana fase. Ge ke be ke dutše ke tshela leporogo, ke ile ka fo tšwela pele ke rapela gore ke fihle Bethele, ntlong-kgolo ya lefase ya Dihlatse tša Jehofa. Ga se ka ka ka thaba kudu gakaakaa bophelong bja-ka ka moka go bona lefelo leo. Le gona, lebotong la feketori go be go na le leswao le legolo leo ba dikete ba bego ba ka le bona letšatši le lengwe le le lengwe le le rego, ‘Bala Lentšu la Modimo Beibele e Kgethwa Letšatši le Letšatši’! Ke be ke ipotša gore, ‘Ke nyaka ke fihlile. A ke fo tšwela pele ke sepela.’

“Ge ke nagana ka ditiragalo tšeo, di ile tša gatelela ka go nna gore ruri ke swanetše go beakanya gabotse dilo tša-ka tšeo di tlago pele—gore dilo tša pele bophelong di swanetše go tla pele.”

“Ke Bone Batho ba Fofa go Tšwa Toreng”

Jessica wa nywaga e 22, o bone ditiragalo tše ge a be a e-tšwa seteišeneng sa ka tlase ga mmu sa lefelong la kgwebo la toropo. “Ke ile ka lebelela godimo gomme ka bona molora, marathana le mehuta ka moka ya diripana tša ditšhipi di e-wa go tšwa godimo. Batho ba be ba letetše go diriša mogala wa batho bohle gomme ba be ba thoma go huduega kudu le go feta ka baka la go diega. Ke ile ka rapelela go thekga ditho. Ke moka, go ile gwa ba le go thuthupa mo gongwe. Ditšhipi le digalase di be di e-wa go tšwa lefaufaung. Ke ile ka kwa mekgoši ya gore, ‘Ke sefofane se sengwe gape!’

“Ke ile ka lebelela godimo, gomme e be e le mo go boifišago go bona—batho ba fofa go tšwa mabatong a ka godimo moo muši le dikgabo tša mollo di bego di lauma gona. Ke sa dutše nka kgona go bona tiragalo yeo ka leihlo la kgopolo—monna gotee le mosadi. Ba be ba itshwareletše ka lefasetere ka nako e telele. Ke moka, ba ile ba swanelwa ke go fo itlogelela gomme ba buragana fase. Pono yeo e be e sa kgotlelelege.

“Mafelelong ke ile ka fihla Leporogong la Brooklyn, moo ke ilego ka rola dieta tša-ka tše di bego di sa ntshepediše gabotse gomme ka kitimela ka thoko ya Brooklyn ya noka. Ke ile ka ya moagong wa ofisi wa Watchtower moo ke ilego ka thušwa kapejana go thekga ditho.

“Bošegong bjoo ge ke le ka gae, ke ile ka bala ka go Phafoga! ya September 8, 2001, lelokelelo la dihlogo tše di lego mabapi le kgateletšego ya ka morago ga khuduego ya maikwelo. Ke be ke tloga ke nyaka tsebišo e bjalo kudu gakaakang!”

Bošoro bja kotsi bo ile bja tutueletša batho go thuša ka tsela le ge e le efe yeo ba bego ba ka thuša ka yona. Sehlogo se se latelago se hlalosa karolo yeo ya taba.

[Mongwalo wa ka tlase]

 [Seswantšho/Diswantšho go letlakala 8]

(Bakeng sa mongwalo o beakantšwego ka mokgwa wa kgatišo, bona kgatišo ka boyona)

 E SENTŠWE

1 TORA YA KA LEBOA 1 World Trade Center

2 TORA YA KA BORWA 2 World Trade Center

3 HOTELE YA MARRIOTT 3 World Trade Center

7 7 WORLD TRADE CENTER

E SENTŠWE O ŠORO

4 4 WORLD TRADE CENTER

5 5 WORLD TRADE CENTER

L ONE LIBERTY PLAZA

D PANKA YA DEUTSCHE 130 Liberty St.

6 U.S. CUSTOMS HOUSE 6 World Trade Center

N S LEBOA LE BORWA PEDESTRIAN BRIDGES

SENTŠWE MO LE MOLA

2F 2 WORLD FINANCIAL CENTER

3F 3 WORLD FINANCIAL CENTER

W WINTER GARDEN

[Mothopo]

As of October 4, 2001 3D Map of Lower Manhattan by Urban Data Solutions, Inc.

[Diswantšho]

Ka godimo-dimo: Tora ya ka Borwa e wele pele

Ka godimo: Ba bangwe ba ile ba tšhabela meagong ya Watchtower

Ka go le letona: Bo-raditima-mollo ba makgolo le dihlopha tša bahlakodiši, ba ile ba šoma ka thata Lefelong la Kotsi

[Methopo]

AP Photo/Jerry Torrens

Andrea Booher/FEMA News Photo

[Mothopo wa Seswantšho go letlakala 3]

AP Photo/Marty Lederhandler

[Mothopo wa Seswantšho go letlakala 4]

AP Photo/Suzanne Plunkett