Go Hwetša Lefelo Leo ba ka le Bitšago Legae

“Le ge e ka ba la bobotlana gakaakang, ga go na lefelo le le swanago le gae.”—John Howard Payne.

GO TLILE ntwa pele, ntwa ye e sa kago ya fela le ka mohla. Ke moka gwa latela komelelo, komelelo yeo e sa kago ya kgaotša le ka mohla. Kapejana ka morago ga komelelo go ile gwa latela tlala. Ka gona batho ba ile ba dira selo feela seo ba bego ba ka kgona go se dira—ba ile ba tlogela magae a bona bakeng sa go yo tsoma meetse, dijo le mošomo.

Ba fihlile e le ba dikete mollwaneng. Eupša nywageng ya morago bjale bafaladi ba milione ba be ba šetše ba amogetšwe, gomme naga-moagišani e be e ka se sa hlwa e amogela ba bangwe gape. Maphodisa a mollwaneng ao a swerego melamo a be a kgonthišetša gore ga go na bao ba tshelago mollwane.

Mohlankedi wa tša bofaladi wa tikologong o ile a hlalosa ka go lebanya mabaka a dirago gore ba thibele palo e golago ya bafaladi. “Ga ba lefe motšhelo. Ba senya ditsela. Ba rema dihlare. Ba fetša meetse. Aowa, ga re sa nyaka ba bangwe gape.” *

Ditiragalo tše bjalo tša masetla-pelo di fetoga tšeo di tlwaelegilego. Batho bao ba tšhabilego magaeng a bona ba hwetša gore go ba thata kudu le go feta go hwetša lefelo leo ba ka le bitšago legae la bona. Pego ya morago bjale ya Amnesty International e hlalositše gore: “Ka ge palo ya batho bao ba tsomago tšhireletšo e gotše, go dika-dika ga mmušo go ba nea tšhireletšo yeo le gona go gotše.”

Bao ka mahlatse ba kgonago go fihla kampeng ya bofaladi ba ka hwetša tšhireletšego e itšego, eupša ke ka sewelo lefelo e bago le le swanago le gae. Le gona maemo kampeng e ka ba ao a sa kgahlišego le gatee.

Bophelo Dikampeng tša Bofaladi

Mofaladi yo mongwe wa mo-Afrika o ile a lla ka gore: “Mo gongwe o be o ka bolawa ke kolo [kua gae], eupša mo [kampeng ya bofaladi] bana ba gago ba tlo hwa ba bolawa ke tlala.” Go etša ge tate yo a tlaletšwego a ile a lemoga, dikampa tše dintši di na le bothata bjo bo tšwelago pele bja go hlaela ga dijo le meetse gotee le go hlokega ga tlhweko le madulo a lekanego. Mabaka ke a lego molaleng. Dinaga tšeo di hlabologago tšeo gatee-tee di ikhwetšago di tlaletšwe ke dikete-kete tša bafaladi, di ka ba di šetše di ithweša ka letolo tabeng ya go fo fepa badudi ba tšona. Ga di kgone go nea thušo e kaalo go mašaba a tšwelelago gatee-tee a nyaka go tsena ka nageng. Le gona, ditšhaba tše di humilego tšeo di lebeletšanego le mathata a tšona ka noši, di ka no dika-dika go thuša go hlokomela bafaladi ba bantši ba lego dinageng tše dingwe.

Ge batho ba fetago dimilione tše pedi ba be ba tšhaba nageng e nngwe ya Afrika ka 1994, dikampa tša bafaladi tše di agilwego ka go akgofa, ka mo go bego go ka letelwa di be di hloka meetse le tshepedišo e swanetšego ya go lahla ditšhila. Ka baka leo, go phulega ga kholera go ile gwa bolaya ba dikete pele e ka ba ka tlase ga taolo. E le go e nametša thaba e hlotša, bahlabani ba itlhamilego ka dibetša ba ile ba itswakanya le bafaladi bao e sego bahlabani gomme ka pela ya ba bona ba laolago go abja ga ditlabakelo tša tlhakodišo. Bothata bjo e be e se bja moswana-noši. Pego ya Ditšhaba tše Kopanego e re: “Go ba gona ga batho bao ba itlhamilego ka dibetša gare ga mašaba a bafaladi go ile gwa lebeletšanya bafaladi bao e sego bahlabani le dikotsi tše dintši. Go ba dirile gore e be bao ba hlaselwago gabonolo ke ditšhošetšo, go tlaišwa le go kalatšwa ka kgapeletšo.”

Batho ba tikologong le bona ba ka tlaišwa ke go kgeregela ka bontši ga bafaladi ba swerwego ke tlala. Tikologong ya Great Lakes ya Afrika, bahlankedi ba bangwe ba ile ba belaela ka gore: “[Bafaladi] ba feditše dijo tša rena tše di bego di beetšwe ka thoko, ba fedišitše mašemo a rena, dikgomo tša rena, dirapa tša rena tša pabalelo ya tlhago, ba bakile ditlala gomme ba phatlalatša malwetši . . . [Ba] holwa ke thušo ya tša dijo mola rena re sa hwetše selo.”

Lega go le bjalo, bothata bjo bo tshwenyago kudu  e ka ba taba ya gore bontši bja dikampa tša nakwana tša bafaladi di feleletša e le madulo a sa ruri. Ka mohlala, nageng e nngwe kua Bohlabela bja Magareng, bafaladi ba ka bago 200 000 ba pitlagantšwe ka kampeng yeo mathomong e bego agilwe bakeng sa kotara ya palo yeo. Yo mongwe wa bona o ile a hlalosa ka pelo e bohloko gore: “Ga go moo re ka yago gona.” Bafaladi ba bao ba tlaišegilego ka nako e telele ba lebeletšana le dithibelo tše thata tša go hwetša mošomo nageng yeo ba falaletšego go yona, le gona palo ya mo e ka bago 95 lekgolong go akanyetšwa e sa šome goba e se na mešomo e tsepamego. Mohlankedi wa tša bofaladi o ile a dumela ka gore: “Go bolela therešo ga ke tsebe gore ba kgona bjang go hwetša dinyakwa tša motheo.”

Eupša ge e ba maemo a kwagala e le a mabe dikampeng tša bafaladi, gona ke a šoro le go feta bakeng sa batho bao ba tšhabilego magaeng a bona bao ba sa kgonego go tšwa ka nageng ya gabo bona.

Manyami a go Gapeletšega go Tšhaba Gae

Go ya ka Mokomosasa yo Mogolo wa Bafaladi wa Ditšhaba tše Kopanego, “bogolo le bophara bja bothata bjo, go tlaišega ga batho mo go bo bakago gotee le tutuetšo ya bjona khutšong le polokegong ya boditšhaba-tšhaba, ka mo go swanetšego di dirile gore go tšhaba ga batho magaeng e be selo seo go tshwenyegago ka sona boemong bja boditšhaba-tšhaba.” Ka mabaka a mmalwa, batho ba bao ba se nago magae gantši ke bao ba hlaselegago gabonolo kudu go feta bafaladi.

Ga go na mokgatlo wa boditšhaba-tšhaba wo o šetšago boiketlo bja batho bao ba tšhabilego magaeng a bona, gomme tlalelo ya bona e šoro gantši e tanya tlhokomelo e nyenyane ya mekero ya ditaba. Mebušo ya bona ka noši, e nweletše ntweng ya tša bohlabani ya mohuta o itšego, e ka no ba e sa ikemišetša go ba šireletša goba e palelwa ke go dira bjalo. Malapa gantši a a arogana nakong ya ge a tšhaba mafelong a lego kotsi. Gantši ka ge ba gapeletšega go sepela ka maoto, batho ba bangwe bao ba tšhabago magae ga ba phologe gaešita le wona mosepelo wa go ya lefelong leo le nago le polokego e kgolo.

Bontši bja batho ba bao ba se nago magae bo tsoma botšhabelo metseng e megolo, moo ba ka phelago feela ka tlase ga maemo a lego thata lefelong la mekutwana goba meagong yeo e tlogetšwego. Ba bangwe ba kgobokana dikampeng tša mo-tšwa-o-swere, tšeo ka dinako tše dingwe di hlaselwago ke batho ba ba itlhamilego ka dibetša. Gantši, palo ya go hwa ga bona ke e phagamego kudu go feta ya sehlopha le ge e le sefe ka nageng.

Gaešita le maiteko a tša tlhakodišo a rulagantšwego ka boikemišetšo bjo bobotse a go fokotša go tlaišega ga batho ba ba ba tšhabilego magae a ka ba le mafelelo a sa letelwago. The State of the World’s Refugees 2000 e hlalosa gore: “Lebakeng la ngwaga-some wa mafelelo wa lekgolo la bo-20 la nywaga, mekgatlo ya go thuša batho yeo e šomago dinageng tšeo di hlagaditšwego ke ntwa, e phološitše maphelo a dikete gomme e dirile mo gontši tabeng ya go fokotša go tlaišega ga batho. Lega go le bjalo, e nngwe ya dithuto tše bohlokwa tša ngwaga-some woo e be e le gore maemong a ntwa, mogato wa go thuša batho o ka dirišwa gampe ke dihlopha tšeo di lwago, gomme o ka ba  le ditla-morago tše di bego di sa letelwa tša go matlafatša maemo a mebušo yeo e ikarabelago ka go gatakelwa ga ditshwanelo tša batho. Le gona, ditlabakelo tša tlhakodišo tšeo di newago ke mekgatlo ya go thuša batho di ka matlafatša mekgatlo e lwago, ka go rialo tša thuša go thekga le go lelefatša ntwa.”

Go Tsoma Mokgwa o Kaone wa go Phela

Ka ntle le bafaladi le batho ba tšhabilego magaeng eupša ba se ba tšwa ka nageng, go na le palo e golago kudu ya bafaladi bao ba nyakago tša boiphedišo. Go na le mabaka a mmalwa bakeng sa se. Sekgoba magareng ga dinaga tšeo di humilego tša lefase le tšeo di diilago se tšwela pele se gola, le gona letšatši le letšatši mananeo a thelebišene a kgantšha mokgwa wa go phela wa bohumi wa dinaga tše dingwe ka pele ga badudi bao ba diilago wa go ja nta. Go sepela lefaseng ka bophara go fetogile selo se bonolo, le gona mellwane e ba yeo e tsenegago gabonolo kudu. Dintwa tša selegae gotee le kgethollo ya morafo le ya bodumedi le tšona di nea tlhohleletšo e matla kudu ya gore batho ba hudugele dinageng tše atlegilego kudu.

Eupša gaešita le ge bahudugi ba bangwe—kudu-kudu bao ba šetšego ba e-na le ba leloko dinageng tša diintaseteri—ba huduga ka mo go atlegilego, ba bangwe ba feleletša ba sentše maphelo a bona. Bao ba welago ka diatleng tša disenyi tšeo di gwebago ka bafaladi ba lebeletšana le dikotsi tše itšego. (Bona mapokisi ao a sepedišanago le sehlogo se.) Lapa le swanetše go ela hloko dikotsi tše pele le ka huduga ka mabaka a tša boiphedišo.

Ka 1996 seketswana sa kgale se ile sa menoga Lewatleng la Mediterranean, gomme batho ba 280 ba kgangwa ke meetse. Ba ba wetšwego ke kotsi yeo e be e le bahudugi ba go tšwa India, Pakistan le Sri Lanka bao ba bego ba lefile tšhelete ya magareng ga R50 000 le R70 000 bakeng sa go fetela ga bona Yuropa. Pele ga ge sekepe se ka robega, ba be ba setše ba kgotleletše ka dibeke tše dintši tlala, lenyora le go tlaišwa mmeleng. “Leeto [la bona] la go iša katlegong” le ile la fetoga tiragalo e boifišago yeo e feleleditšego ka masetla-pelo.

Mo e ka bago mofaladi yo mongwe le yo mongwe, motho yo a tšhabilego gae eupša a sa le ka nageng goba mohudugi yo e sego wa molao o na le maemo a gagwe ka noši ao a boifišago ao a ka a anegago. Go sa šetšwe lebaka le ge e le lefe leo ka lona batho ba ba tlogedišitšwego magae a bona—e ka ba ntwa, go tlaišwa goba bodiidi—go tlaišega ga bona go rotoša dipotšišo: Na bothata bjo bo tla ka bja rarollwa? Goba na lefula la bafaladi le tla fo tšwela pele le gola?

[Mongwalo wa ka tlase]

 [Lepokisi/Seswantšho go letlakala 8]

Tlalelo ya Bahudugi ba e Sego ba Molao

Ka ntle ga bafaladi le batho ba tšhabilego magaeng, go na le “bahudugi ba e sego ba molao” bao ba lego magareng ga dimilione tše15 le dimilione tše 30 lefaseng ka bophara. Bontši bja bona ke batho ba holofelago go tšhabela bodiidi—mohlomongwe le kgethollo gotee le tlaišo—ka go ya dinageng tše di humilego.

Ka ge dikgonagalo tša go huduga ka molao di fokotšegile nywageng ya morago bjale, go tšweletše kgwebo e mpsha ye e sego molaong ya go gweba ka bafaladi. Ge e le gabotse, go gweba ka bafaladi ga bjale go šetše go fetogile kgwebo ye e nago le poelo bakeng sa dihlopha tša ditšhaba-tšhaba tša disenyi. Banyakišiši ba bangwe ba akanyetša gore kgwebo ye e dira poelo ya diranta tše dimilione tše dikete tše 104 ka ngwaga, gomme ga e na dikotsi tše dintši go bagwebi. Pino Arlacchi, e lego motlatša-mongwaledi-pharephare wa Ditšhaba tše Kopanego, o ile a bitša se gore ke “mmaraka wa bosenyi wo o golago ka lebelo kudu lefaseng.”

Bahudugi bao e sego ba molao le gatee ga ba na tšhireletšo ya molao, gomme ka mehla dipaseporoto tša bona di tšewa ke bao ba gwebago ka bafaladi. Bahudugi ba bjalo ba ka hwetšwa e le ba šomago ka thata maemong a sa kgahlišego, mošomong wa go hlokomela ka gae, intasetering ya go rea dihlapi goba wa tša temo. Ba bangwe ba feleletša e le bagweba-ka-mmele. Ge e ba ba ka swarwa ke bahlankedi ba mmušo, go bonala ba tla bušetšwa nageng ya gabo bona ba hloka le sente ya lešidi. Ge e ba ba ngongorega ka maemo a bona a go šomišwa ka thata, ba ka bethwa goba ba gobošwa ka tša botona le botshadi goba malapa a bona morago kua gae a ka ba a tšhošetšwa ka bošoro.

Gantši dihlopha tša disenyi di goketša bao e ka bago bahudugi ka dikholofetšo tša mešomo e lefago tšhelete ya godimo. Ka baka leo, lapa le le diilago le ka beeletša tšhelete ka dilo ka moka tšeo le nago le tšona e le feela gore le romele setho se tee sa lapa Yuropa goba United States. Ge e ba mohudugi a sa kgone go lefelela ditshenyagalelo tša gagwe, gona go tla letelwa gore a lefe sekoloto ka go se šomela, e lego seo se ka fihlago go R346 000. ‘Bophelo bjo bofsa’ bjo a bego a bo holofeditšwe bo itlhatsela e le mošomo wa bokgoba.

[Seswantšho]

Bafaladi bao e sego ba molao Sepania

 [Lepokisi/Seswantšho go letlakala 9]

Go se Tsebe go Dirišwa Gampe

Lapa labo Siri le be le phela mebotong ya ka Borwa-bohlabela bja Asia, moo batswadi ba gagwe ba bego ba hlokomela mašemo a bona a reisi. Ka letšatši le lengwe mosadi yo mongwe o ile a botša batswadi ba Siri gore a ka hweletša Siri mošomo o lefago gabotse motseng-mogolo. Tšhelete yeo e holofeditšwego ya R17 000—e lego tšhelete e ntši kudu go balemi ba mmotong—go be go le thata go e gana. Lega go le bjalo, go se gwa ya kae Siri o ile a ikhwetša e le lekgoba ngwakong wa kgwebo ya go gweba ka mmele. Beng ba lefelo leo ba ile ba mmotša gore, gore a lokologe o be a tla swanela ke go ba lefa R70 000. Ka nako yeo Siri o be a e-na le nywaga e 15.

Go be go sa kgonege go Siri go lefa sekoloto se. Go bethwa le go gobošwa ka tša botona le botshadi go ile gwa mo gapeletša gore a dirišane le bona. Ge fela a be a sa na le mohola, o be a ka se lokollwe le ka mohla. Therešo e nyamišago ke ya gore bontši bja bagweba-ka-mmele ba bjalo mafelelong ba a lokollwa—eupša ba boela metsaneng ya gabo bona e le feela gore ba yo hwa ba bolawa ke AIDS.

Kgwebo e swanago e tšwela pele e atlega dikarolong tše dingwe tša lefase. Pego ya 1999 ye e nago le sehlogo se se rego International Trafficking in Women to the United States e ile ya akanyetša gore basadi le bana ba magareng ga 700 000 le ba 2 000 000, ba rekišwa ngwaga o mongwe le o mongwe, bontši bja bona e le bakeng sa go gweba ka mmele. Ba bangwe ba ka no hlalefetšwa, ba bangwe ba fo thopša; eupša mo e nyakilego e ka ba ka moka ga bona ba gapeletšwa go šoma modiro wo ba sa o ratego. Mofsa wa mahlalagading wa Yuropa Bohlabela yo a ilego a hlakodišwa sehlopheng sa bagweba-ka-mmele, ge a bolela ka bathopi ba gagwe o ile a re: “Le ka mohla ke be ke sa nagane gore se se ka direga. Batho ba ba itshwere bophoofolo.”

Bahlaselwa ba bangwe bao ba sego mahlatse ba ile ba tšewa gaešita le dikampeng tša bofaladi, moo dikholofetšo tša mešomo le ditefo tše dibotse kua Yuropa goba United States e ka bago tšeo go sego bonolo go di gana. Bakeng sa basadi ba bantši, go tsoma bophelo bjo bo kaone go ba lebišitše bokgobeng bja kgobošo ya tša botona le botshadi.

[Lepokisi/Diswantšho go letlakala 10]

Bala Ditshenyegelo Pele o Huduga ka Mabaka a tša Boiphedišo

Ka baka la bontši bja dihlopha tša disenyi tše di swaregilego ka go gweba ka bafaladi le bothata bja go hudugela ka molao dinageng tše di hlabologilego, banna ba nyetšego le bo-tate ba swanetše go ela hloko dipotšišo tše di latelago pele ba ka dira phetho.

1. Na boemo bja rena bja tša boiphedišo bo hlobaetša kudu moo e lego gore o tee goba lapa ka moka le swanetše go hudugela nageng yeo go yona meputso e lego e phagamego?

2. Re tla tsena sekolotong se se kaaka’ng e le gore re hwetše tšhelete ya go lefelela leeto, gomme sekoloto seo se tla lefelelwa bjang?

3. Na ke mo go swanetšego go aroganya lapa ka lebaka la mehola ya tša boiphedišo yeo e ka itlhatselago e se ya kgonthe? Bafaladi ba bantši ba e sego ba molao ba go hwetša e le mo go sa kgonegego go hwetša mošomo wa ka mehla dinageng tše di hlabologilego.

4. Na ke swanetše go dumela dikanegelo tša mabapi le meputso e phagamego le mehola ya tša leago? Beibele e bolela gore “lešilo le dumêla ’taba tšohle; mohlale ó hlatha dikxatô.”—Diema 14:15.

5. Ke na le kgonthišego efe ya gore re tla be re sa ikwetše ka diatleng tša mokgatlo wa disenyi?

6. Ge e ba sehlopha se bjalo sa disenyi se be se ka rulaganya leeto, na ke kwešiša gore mosadi wa-ka—goba morwedi wa-ka—mafelelong a ka ikhwetša a gapeletšega go šoma bjalo ka mogweba-ka-mmele?

7. Na ke lemoga gore ge ke tsena ka nageng ke le mohudugi yo e sego wa molao, go ka direga gore ke se ke ka kgona go hwetša mošomo o tsepamego le gore nka bušetšwa morago, gomme ka lahlegelwa ke tšhelete ka moka yeo ke e dirišitšego leetong?

8. Na ke nyaka go ipona ke le mohudugi yo e sego wa molao goba ke retologela megatong ya go se botege e le gore ke kgone go amogelwa nageng e humilego kudu?—Mateo 22:21; Ba-Hebere 13:18.

[Seswantšho/Mmapa go letlakala 8]

(Bakeng sa mongwalo o beakantšwego ka mokgwa wa kgatišo, bona kgatišo ka boyona)

Mosepelo wa Bafaladi le Bašomi ba Bahudugi

Mafelo ao a nago le badudi ba bantši ba bafaladi le batho hudušitšwego gae

→ Mesepelo ya motheo ya bašomi ba bafaladi

[Methopo]

Sources: The State of the World’s Refugees; The Global Migration Crisis; and World Refugee Survey 1999.

Mountain High Maps® Copyright © 1997 Digital Wisdom, Inc.

[Seswantšho go letlakala 7]

Mofaladi o letetše go dudišwa lefsa

[Mothopo]

UN PHOTO 186226/M. Grafman