Go Dira Gore Tikologo ya Gago ya Mošomo e be e Šireletšegilego

GO SA šetšwe melao yeo e diretšwego go fokotša dikotsi tša tša maphelo le tšhireletšego tšeo di tswalanywago le mošomo, kgobalo le lehu mošomong ke tšeo di sa dutšego di bopa karolo e kgolo ya bothata. Ka gona, ke mo go lego molaleng gore tšhireletšego mošomong e ka se rarollwe feela ka melao. Bathwadi le bašomi ba swanetše go gata megato ya go ba bao ba rwalago boikarabelo bakeng sa tšhireletšego ya bona gotee le ya ba bangwe.

Ka baka leo, bašomi ka moka ka bohlale ba swanetše go hlahlobišiša tikologo ya bona ya mošomo gotee le mekgwa ya bona ya go šoma. Ka mohlala, na o ile wa ela hloko ge e ba lefelo la gago la mošomo e le le šireletšegilego e le ka kgonthe? Na o šoma ka selo le ge e le sefe seo se nago le mpholo? Ge e ba go le bjalo, na o šireletšegile ka mo go lekanego? Na o dula o le ka tlase ga kgateletšo? Na o amogela dithulaganyo tša mošomo tšeo di robago ka molao melao yeo e beago ditekanyetšo goba tekanyo ya diiri tšeo motho dumeletšwego go di šoma?

Dikarabo tša dipotšišo tše swanago le tše di ka utolla mo gontši mabapi le gore o šireletšegile gakaakang mošomong wa gago.

Go Lemoga Dikotsi

Go leka go boloka thulaganyo ya mošomo yeo e se nago teka-tekano go ka ba kotsi. Ka morago ga go hlahloba dipoelo tša nyakišišo ya bašomi ba dimilione tše 3,6 gotee le mafelo a mošomo a 37 200, Moprofesara Lawson Savery wa Yunibesithing ya Australia ya tša Taodišo-phelo, gotee le monyakišiši, ba ile ba gatiša pampiri ya dinyakišišo yeo e nago le sehlogo  se se rego “Diiri tše Ditelele Mošomong: Na di na le Kotsi le Gona na Batho ba Dumelelana le Tšona?” Karabo ya dikarolo ka bobedi tša potšišo ye ge e le gabotse e bile ee.

Ka kgonthe, bašomi bao ba lapilego ga ba tšweletše dipoelo tše dibotse gomme ba dira diphošo tše dintši. Moprofesara Savery o boletše bjalo ka ge go begile kuranta ya Australia ya The Sun-Herald gore: “Dikhamphani tše dintši di tutueletša go lemalela ga batho mošomo gomme tša tsoma ka mafolofolo le go putsa bao ba lemaletšego mošomo.” Mafelelo e ka ba ao a senyago. Mohlomongwe ga go na moo bothata bjo bo bonagalago kudu go swana le intasetering ya tša dinamelwa, moo baotledi ba ka bago ba kgothaletšwa goba ba gapeletšwa go otlela diiri tše ditelele ka ntle le go ba le dinako tša go khutša—se ga se molaong dinageng tše dingwe.

Mekgwa ya go šoma e nyatšegago, yeo e ka akaretšago go hloka bothakga le go hloka bohlweki, e tšweletša kotsi e nngwe. Go tlogela didirišwa tša mošomo di gašane fase goba megala ya mohlagase yeo e tšhumilwego e le kgakala go ka lebiša dikotsing gaešita le mahung. Selo se se swanago e ka ba sa therešo ka go hlokomologa go gata megato ya temošo ya tšhireletšego ge re šomiša didirišwa tša mohlagase le metšhene. Sebaki se sengwe sa dikgobalo le lehu ke go se hlwekiše diela tšeo di tšholotšwego—kudu-kudu tša mpholo. Dikgobalo tše dintši di tšweletše ge bašomi ba thelela lebatong leo le tletšego makhura goba leo le thapilego. Ka baka leo go ka bolelwa gore molao wa mathomo wa mošomo o mobotse ke go ba ba hlwekilego le bao ba nago le thulaganyo.

Lega go le bjalo, ba bantši ba wela molabeng wa go hlokomologa ditshepedišo tša tšhireletšego. Makasine wa Monthly Labor Review o boletše gore: “Kgateletšego ya mošomo e ka lebiša go beng le dikgopolo tša gore go tšea ditsela tša go kgaoletša go a nyakega bakeng sa go fihlelela tekanyo ya dinyakwa.” Ka gona yo mongwe a ka bolela mabapi le molao wa tšhireletšego gore, ‘Ga se wa ka wa mpakela bothata ge ke be ke o hlokomologa.’ Ge a lebiša tlhokomelo ya gagwe bothateng bjo, molaodi yo mongwe wa setsebi wa feketori o itše: “Se sengwe sa dilo tše mpe le go feta tšeo o ka di dirago mošomong ke go hlokomologa ditshepedišo tša tšhireletšego gomme wa se lebeletšane le mafelelo a bohloko bakeng sa seo!” Ka baka la’ng? Ka gobane se se hlola go ikholofela mo go feteletšego gotee le go se šetše, e lego seo se lebišago dikotsing tše dintši.

Go thuthupa ga feketori ya Chernobyl kua Ukraine ka 1986 go hlaloswa gantši e le “kotsi e šoro ka go fetišiša ya lefase ya nuclear.” Go senyegile go e-tla kae? Pego e lego mabapi le kotsi ye e hlalosa ka “lelokelelo la ditshepedišo tša go hloka šedi” le “go hlokomologa leboelela megato ya temošo ya tšhireletšego.”

Bobedi mothwadi le mošomi ba ka šoma gotee tabeng ya go bonela pele dikotsi tšeo di ka diregago tša tšhireletšego. Seema se bohlale sa Beibele se re: “Mohlale ó bôna dikotsi di s’e-tla, a khuta; ba mašilô ba a feta, ba y’o hlaka.” (Diema 22:3) Ee, yo bohlale o ela hloko seo e ka bago boemo bjo kotsi gomme a nyaka ditsela tša go itšhireletša le ba bangwe.

Ge bathwadi ba dira se, go holega bona gotee le bašomi ba bona. Ka mohlala, khamphani yeo e rulagantšego diofisi tša yona lefsa bakeng sa go efoga “tšhupo ya bolwetši bja ka meagong” e etše hloko gore go se go ye kae, tekanyo ya tšweletšo e be e oketšegile gomme kgotsofalo ya bašomi e be e kaonefetše kudu. Go ile gwa hwetšwa gape gore batho ba sego kae ba be ba le maikhutšong ka baka la bolwetši. Tlhokomelo e bjalo bakeng sa maphelo a ba bangwe ga e dire feela gore boemo e be bjo bo  thabišago kudu bakeng sa mothwadi le mošomi eupša go etša ge go bonwe tabeng ye, gape go ka hola kudu tabeng ya tša boiphedišo.

Bjalo ka ge go boletšwe sehlogong se se fetilego, bošoro bo aparetše le lefelong la mošomo. Ke eng seo o ka se dirago bakeng sa go itšhireletša?

Megato Yeo e ka Gatwago

Go hweditšwe le ditiragalo tše dinyenyane tša boitshwaro bja borumulani mafelong a mošomo di fetoga melato e šoro ya tlaišo. Harvard Business Review e nea keletšo ye e kwalago e rego: “Ge o leka go hwetša tsela ya go fediša bošoro lefelong la mošomo, ela hloko gore batho bao ba dirago ditiro tše dinyenyane tša borumulani gantši ba tšwela pele go dira tše dikgolo.”

Mosadi a ka ba a sa rera go goga tlhokomelo ya bašomi-gotee le yena, eupša ge tsela ya gagwe ya go apara, polelo gotee le boitshwaro e se ya bothakga, ba bangwe ba ka ba le kgopolo ya gore o na le boitshwaro bjo bo hlephilego. Morago bjale, boitshwaro bjo bo sa rerelwago go gogela tlhokomelo e sa swanelago ka dinako tše dingwe bo ile bja feleletša ka mathata a magolo, go akaretša go lalela motho, go kata goba le yona polao. Ka gona hlokomela kamoo tsela yeo o aparago ka yona le yeo o itshwarago ka yona di kgomago ba bangwe ka gona. Ela hloko keletšo ya Beibele e rego: ‘Le apare gabotse, ka bothakga le ka tlhaologanyo.’—1 Timotheo 2:9, NW.

Monthly Labor Review e lemogile boemo bjo bongwe bjo bo ka bago kotsi, gomme ya bolela gore: “Go rotoga taba ya go tshwenyega mabapi le bašomi bao ba šomago ba le noši bošego mafelong ao a lego lekatana.” Ka gona nagana gore: Na ke ga bohlale go amogela dikotsi tše di ka bago gona tšeo gantši di bakwago ke go šoma o le noši, kudu-kudu bošego kudu? Na ruri ke mo go swanetšego go ipea kotsing bakeng sa meputso ya ditšhelete?

Go bohlokwa go nagana gape ka tsela yeo re arabelago ka yona boitshwarong bjo bo tenago le bja bošoro bja bašomi-gotee le rena bao ba gateletšegilego. Ke eng seo se ka dirwago go fokotša kgonagalo ya maemo a kotsi? Seema sa Beibele se eletša ka gore: “Phetolô e bolêta e phohliša dipêfêlô; lentšu la xo fêrêlêla le tsoša boxale.” (Diema 15:1) Ee, ka go ba yo botho le yo a nago le tlhompho dipolelong tša gago, o ka dira mo gontši go fokotša kgateletšego gotee le go efoga dintwa.

Tikologong e gateletšago ya mošomo ya mehleng yeno, boitshwaro bjo bo tenago le bja bonaba ke bjo bo tlwaelegilego. Le ge bo ka bonagala bo dirwa malebana le rena, motho yoo a ka ba a bontšha kgateletšego ya gagwe le go ferekana tšeo di gateletšwego. Mohlomongwe re ka ba re le lefelong leo le sa swanelago ka nako e sa swanelago. Ka gona tsela yeo re arabelago ka yona ke ya bohlokwa. E ka fediša goba ya mpefatša boemo.

Lega go le bjalo, mohlomongwe go na le go fapana ga kgonthe ga dipono. Puku ya Resolving Conflicts at Work e bolela mantšu a thušago a rego: “Ge re le ntweng, . . . ke ka sewelo re bolelago ka mo go tseneletšego ka tsela yeo re tlogago re ikwa ka gona e le ka  kgonthe.” Ka baka la’ng? Puku e ile ya tšwela pele ka gore: “Dintwa tša rena di na le matla a go re gakantšha gotee le go re tanya gomme ra dumela gore ga go na tsela e nngwe ya go rarolla bothata ge e se ntwa.”

Tharollo ke eng? THEETŠA! Puku e tsopotšwego ka mo godimo e hlalosa gore: “Ka go theetša e le ka kgonthe batho bao re sa dumelelanego le bona . . . , re ka kgaotša go tšeega go tšwela pele ka ntwa gomme ra hwetša ditharollo.” Keletšo ye ke e botse bakeng sa go thibela dingangišano goba go se kwešišane go gola go ba dintwa tše dikgolo.

Ka gona, ka bohlale šomiša mokgwa wo o ka šomago bakeng sa go kgonthišetša tšhireletšego. Se se tla akaretša go ba mafolofolo go lateleng melao ya tšhireletšego ya lefelong la geno. Go dira se go ka ba le mohola o mogolo tabeng ya go dira gore lefelo la mošomo e be leo le šireletšegilego.

Ke therešo gore le pono yeo re nago le yona ka bophelo, mošomo gotee le nako ya go khutša e ka kgoma mohuta wa mošomo woo re o kgethago gotee le boemo bja rena bja kgopolo tabeng ya tšhireletšego. Sehlogo se se latelago se ka re thuša go dira diphetho tše dibotse tabeng ye.

[Seswantšho go letlakala 25]

Hlwekiša makhura ao a tšhologilego gabotse

[Seswantšho go letlakala 26]

Karabo e boleta e ka fediša boemo bjo thata