Ke ka Baka La’ng o Swanetše go ba Morutiši?

“Barutiši ba bantši ba kgetha mošomo wa bona ka baka la gore ke mošomo o thušago. [Go ruta ke] boitlamo bja go itlamela go dira phetogo maphelong a bana.”—Teachers, Schools, and Society.

LE GE barutiši ba bangwe ba dira gore go lebelelege go le bonolo, go ruta go ka ba le ditšhitišo tše dintši tšeo go nyakegago gore di fenywe—go lebeletšana le bana ba bantši ka phapošing, mošomo o montši wa go tlatša dipampiri, bahlankedi bao ba nago le boikgogomošo, barutwana bao ba sa arabelego gotee le megolo e menyenyane. Pedro yo e lego morutiši kua Madrid, Spain, o bea taba ka tsela ye: “Go ba morutiši ga se selo se bonolo le gatee. Go nyaka boikgafo bjo bogolo. Lega go le bjalo, go sa šetšwe mathata, ke sa dutše ke nagana gore go ruta go putsa go feta mošomo le ge e le ofe lefaseng la tša kgwebo.”

Tlhohlo e ka ba yeo e nolago moko kudu dikolong tšeo di lego metseng e megolo dinageng tše dintši. Dihlare-tagi, bosenyi, boitshwaro bjo bo hlephilego gomme ka dinako tše dingwe le go se šetše ga batswadi, di kgoma ka tekanyo e kgolo boemo bja sekolo gotee le tayo. Boitshwaro bja borabele ke bjo bo tlwaelegilego. Ka gona, ke ka baka la’ng batho ba bantši gakaakaa bao ba nago le bokgoni ba kgetha go ba barutiši?

Leemarys le Diana ke barutiši kua Motseng wa New York. Ba šoma ka bana ba nywaga e mehlano go iša go e lesome. Bobedi ba bolela maleme a mabedi (Seisemane le Sepania) gomme ba šoma kudu ka bana ba ma-Hispanic. Potšišo ya rena e be e le e rego . . . 

Ke Eng Seo se Tutuetšago Morutiši?

Leemarys o itše: “Le re ke eng seo se nneago tutuetšo? Ke lerato leo ke ratago bana ka lona. Ke a tseba gore baneng ba bangwe ke nna ke nnoši ke ba thekgago maitekong a bona.”

Diana o itše: “Ke rutile motlogolo wa-ka wa nywaga e seswai, yo a bego a e-na le mathata sekolong—kudu-kudu a go bala. Ke ile ka ikwa ke kgotsofetše kudu go bona yena gotee le ba bangwe ba ithuta! Ka gona ke ile ka phetha ka gore ke nyaka go ruta gomme ka tlogela mošomo wa-ka wa pankeng.”

Phafoga! e ile ya botšiša potšišo e swanago go barutiši dinageng tše sego kae gomme se se latelago ke mehlala ya dikarabo tšeo di ilego tša hwetšwa.

Giuliano, mo-Italy yo a lego nywageng ya gagwe ya bo-40, o hlalositše ka gore: “Ke kgethile mošomo wo ka baka la gore o be o nkgahla ge ke be ke le morutwana (ka letsogong la go ja). Ke be ke o lebelela e le wo o ntšhago bokgoni bja go hlama le wo o humilego ka tutuetšo. Phišego ya-ka e ile ya nthuša go fenya mathata ao ke ilego ka lebeletšana le ona mathomong mošomong wa-ka.”

Nick, yo a tšwago New South  Wales, Australia, o itše: “Go be go se na dibaka tša mošomo ka lehlakoreng la-ka la tša go nyakišiša ka dikhemikhale, eupša go be go e-na le dibaka tše dintši ka lehlakoreng la tša thuto. Ke ile ka lemoga go tloga ka nako yeo gore ke thabela go ruta gomme barutwana le bona ba bonagala ba thabela tsela ya-ka ya go ba ruta.”

Mohlala wa batswadi gantši e bile lebaka le legolo leo le tutuetšago bao ba kgethago go ba barutiši. William, yo a tšwago Kenya, o arabile potšišo ya rena ka gore: “Kganyogo ya-ka ya go ruta e ile ya tutuetšwa ka tekanyo e kgolo ke tate, yoo e bego e le morutiši morago kua ka 1952. Go tseba gore ke bopa menagano ya bafsa ke lebaka leo le ntirilego gore ke swarelele modirong wo.”

Rosemary, yo le yena a tšwago Kenya, o re boditše gore: “Ka dinako tšohle ke be ke e-na le kganyogo ya go thuša bao ba hlokago mahlatse. Ka gona e be e le kgetho magareng ga go ba mooki goba go ba morutiši. Kabelo ya mošomo wa go ruta e tlile pele. Taba ya gore gape ke mma e okeditše lerato la-ka bakeng sa mošomo wo.”

Berthold, yo a tšwago Düren, Jeremane, o bile le tutuetšo e fapanego ka go ruta ge a re: “Mosadi wa-ka o ile a nkgodiša gore ke be ke tla ba morutiši wa kgonthe.” Ge di phuthologa o be a nepile. O okeditše ka gore: “Mošomo wa-ka ga bjale o nnea lethabo le legolo. Ka ntle le ge e ba morutiši a kgodišegile ka bohlokwa bja thuto e bile a e-na le kgahlego go bafsa, ga go kgonege gore a be morutiši wa kgonthe, yo a atlegago, yo a tutueditšwego gotee le yo a kgotsofetšego.”

Morutiši wa mo-Japane, Masahiro, yo a tšwago Motseng wa Nakatsu, o re: “Seo se ntutueditšego gore ke be morutiši e bile go ba le morutiši yo a nago le bokgoni nywageng ya-ka ya pele sekolong sa magareng. O ile a re ruta ka boineelo bja kgonthe. Lebaka le legolo leo le ntirilego gore ke tšwele pele ka mošomo wa-ka ke gore ke rata bana.”

Yoshiya, yo ga bjale a nago le nywaga e 54 yoo le yena a tšwago Japane, o be a šoma mošomo wo o lefago gabotse wa feketoring eupša o ile a ikwa e le lekgoba la wona gotee le go fetša nako e ntši a le leetong. “Ka letšatši le lengwe ke ile ka nagana gore, ‘Ke tlo tšwela pele ka mokgwa wo wa bophelo ka nako e kaaka’ng?’ Ke ile ka phetha ka go nyaka mošomo woo o bego o šoma ka batho kudu go feta go šoma ka dilo. Go ruta ke mošomo wa moswana-noši. O šoma ka batho ba bafsa. Ke wa botho.”

Valentina, yo a tšwago St. Petersburg, Russia, le yena o leboga taba yeo ya go ba morutiši. O itše: “Go ruta ke mošomo wo ke o kgethilego. Ke bile morutiši sekolong sa bo-mapimpana ka nywaga e 37. Ke thabela go šoma ka bana, kudu-kudu ba banyenyane. Ke rata mošomo wa-ka gomme ke ka baka leo ke sego ka o tlogela.”

William Ayers, yo le yena e lego morutiši, o ngwadile gore: “Batho ba biletšwa mošomong wa go ruta  ka gobane ba rata bana le bafsa goba ka gobane ba rata go ba le bona, ba ba bogela ge ba tšwela pele ba gola le go ba ba bohlale, bao ba nago le bokgoni gotee le ba matla lefaseng. . . . Batho ba a ruta . . . e le mpho yeo motho a e neago ba bangwe. Ke ruta ka kholofelo ya go dira gore lefase e be lefelo le lekaone.”

Ee, go sa šetšwe mathata le ditšhitišo, dikete-kete tša basadi le banna bao ba ineetšego di gogelwa mošomong wa go ruta. Tše dingwe tša ditlhohlo tše dikgolo tšeo ba lebeletšanago le tšona ke dife? Sehlogo se se latelago se tla ahla-ahla potšišo yeo.

[Lepokisi go letlakala 6]

Ditšhišinyo Bakeng sa Poledišano Magareng ga Barutiši le Batswadi

✔ Tseba batswadi. Se ga se tshenyo ya nako. Ke sa mohola bakeng sa go ipolokela nako. Ke sebaka sa gago sa go hloma tswalano le bao e ka bago badirišani ba gago ba ba kaone-kaone.

✔ Boledišana le motswadi o ipeile boemong bja gagwe—o se ke wa mo tšeela fase. Efoga mantšu a itšego ao a šomišwago ke barutiši.

✔ Ge o bolela ka bana, bontšha dibopego tšeo di agago. Theto ke yeo e šomago kudu go feta kahlolo. Hlalosa seo motswadi a ka se dirago bakeng sa go thuša ngwana gore a atlege.

✔ Nea batswadi sebaka sa go bolela gomme o theetše e le ka kgonthe.

✔ Kwešiša boemo bja ka gae bja ngwana. Ge e ba go kgonega, etela legae la gagwe.

✔ Kgetha letšatši bakeng sa poledišano e latelago. Go latelela ke ga bohlokwa. Go bontšha gore kgahlego ya gago ke ya kgonthe.—E theilwe go Teaching in America.

[Seswantšho go letlakala 6]

‘Tate le yena e be e le morutiši.’—WILLIAM, KENYA

[Seswantšho go letlakala 7]

“Ke thabela go šoma ka bana.”—VALENTINA, RUSSIA

[Diswantšho go letlakala 7]

“Go ruta ke mošomo wa moswana-noši. O šoma ka batho ba bafsa.”—YOSHIYA, JAPANE