Tšhireletšo ya Maphodisa—Dikholofelo le Dikotsi tša Yona

BATHO ba bantši mathomong a ngwaga-kgolo wa bo-19 kua Engelane ba ile ba gana ditšhišinyo tšeo di bego di dirwa tša gore go be le sehlopha sa maphodisa seo se tlwaeditšwego gabotse le seo se aparago yunifomo. Ba be ba boifa gore sehlopha seo se itlhamilego seo se lego ka diatleng tša mmušo wa magareng se ka bea tokologo ya bona kotsing. Ba bangwe ba be ba boifa gore ba be ba tla feleletša ba e-na le tshepedišo ya maphodisa a dihlodi yeo e swanago le ya Mafora ye e lego ka tlase ga Joseph Fouché. Lega go le bjalo, ba ile ba gapeletšega gore ba ipotšiše gore, ‘Re tla dira’ng ka ntle le sehlopha sa maphodisa?’

London e be e šetše e le motse o mogolo le o humilego kudu lefaseng; bosenyi bo be bo oketšega le go bea dikgwebo kotsing. Bahlapetši ba baithapi ba bošego goba baswari ba mahodu bao ba nago le bokgoni le matseka a ka sephiring ao a nyakišišago ka bosenyi, ba be ba sa kgone go šireletša batho le thoto ya bona. Clive Emsley ka pukung ya gagwe ya The English Police: A Political and Social History o re: “Ka mo go oketšegago, bosenyi le go hlokega ga taolo di be di lebelelwa e le dilo tšeo di sa swanelago go ba gona bathong bao ba hlabologilego.” Ka gona batho ba London ba ile ba holofela gore dilo di tla sepela gabotse gomme ba phetha ka go dumela gore go be le sehlopha sa maphodisa ao a nago le bokgoni ka tlase ga tlhahlo ya Morena Robert Peel. Ka September 1829, maphodisa ao a aperego yunifomo ya Maphodisa a Metropolitan a ile a thoma go hlapetša ditikologo tša bona.

Go tloga mathomong a histori ya ona ya mehleng yeno, taba ya maphodisa e tsošitše ditaba tša kholofelo le poifo—kholofelo ya gore a tla nea tšhireletšo le poifo ya gore a ka diriša matla a ona gampe.

Maphodisa a ma-Amerika a Thoma Modiro

Kua United States, New York City e bile motse wa pele wa go ba le sehlopha sa maphodisa seo se tlwaeditšwego gabotse. Ge lehumo la motse le dutše le oketšega, bosenyi le bjona bo ile bja oketšega. Nywageng ya bo-1830, lapa le lengwe le le lengwe le be le kgona go bala dikanegelo tše tšhošago mabapi le bosenyi tšeo di bego di gatišwa dikuranteng tše difsa tšeo di bego di sa bitše tšhelete e ntši—e lego penny press. Boipelaetšo bja setšhaba bo ile bja gola gomme New York e ile ya hwetša sehlopha sa yona sa maphodisa ka 1845. Batho ba New York le ba London ba be ba kgahlwa ke maphodisa a e nngwe le e nngwe ya dinaga tšeo ga e sa le go tloga moo.

Ma-Amerika a ile a ba le poifo e swanago le ya Maisemane ya sehlopha seo se itlhamilego seo se lego ka diatleng tša mmušo. Eupša ditšhaba tše pedi tše di ile tša tšweletša ditharollo tšeo di sa swanego. Maisemane a ile a kgetha sehlopha sa bakgomana ba maphodisa seo se rwalago dikefa tše ditelele, seo se aparago yunifomo ya mmala o tseneletšego o motala. Ba be ba itlhamile ka molamo feela. Go fihla le lehono maphodisa a Brithania a sa dutše a sa sware dithunya ka ntle ga ge e le maemong a tšhoganetšo. Lega go le bjalo, bjalo ka ge pego e nngwe e bolela, “go na le maikwelo ao a golago ao a ka se kego a thibja . . . a gore maphodisa a Brithania a tla feleletša e le sehlopha seo se itlhamilego ka botlalo.”

Lega go le bjalo, kua United States poifo ya gore  matla a mmušo a ka dirišwa gampe e ile ya lebiša go amogelweng ga Tokišo ya Bobedi ya Molao-theo wa United States, yeo e kgonthišetšago “tshwanelo ya batho ya go swara dibetša goba go ba le tšona.” Ka baka la se, maphodisa a ile a nyaka dithunya. Ge nako e dutše e e-ya, go diriša ga ona dithunya go ile gwa feleletša ka go thuntšhanwa ditarateng moo e ilego ya ba mokgwa wa maphodisa a Amerika le bahlakodi, bonyenyane ka kgopolo e tlwaelegilego. Lebaka le lengwe leo le dirilego gore ma-Amerika a be le boemo bja kgopolo bjoo a bego a e-na le bjona mabapi le go rwala dithunya ke gore sehlopha sa pele sa maphodisa a kua United States se ile sa ba gona lekokong la batho bao ba fapanego kudu le ba London. New York e ile ya šarakana nakong ya ge baagi ba yona ba oketšega ka bjako. Go kgeregela ga bafaladi ba dikete kudu-kudu bao ba tšwago Yuropa le go kgeregela ga ma-Amerika a setlogo sa Afrika ka morago ga go thoma ga ntwa ya selegae ya 1861-65 go ile gwa feleletša ka bošoro bja semorafo. Maphodisa a ile a nagana gore go be go nyakega gore a amogele mekgwa e mefsa yeo e bego e le thata le go feta.

Ka gona, maphodisa a be a lebelelwa e le batho ba babe bao ba nyakegago. Batho ba be ba ikemišeditše go kgotlelela maemo a sewelo ao a feteletšego ka dikholofelo tša go fihlelela taolo le tšhireletšego ka tekanyo e itšego. Lega go le bjalo, dikarolong tše dingwe tša lefase go be go tšwelela mohuta o fapanego wa sehlopha sa maphodisa.

Maphodisa a Boifišago

Mathomong a ngwaga-kgolo wa bo-19, ge dihlopha tša maphodisa a mehleng yeno di be di thoma go tšwelela, batho ba bantši ba be ba dutše ba le ka tlase ga pušo ya mebušo ya ma-Yuropa. Ka kakaretšo, maphodisa a Yuropa a be a rulaganyeditšwe go šireletša babuši go e-na le go šireletša batho. Gaešita le ma-Brithania, ao a bego a tloga a sa rate kgopolo ya maphodisa ao a itlhamilego ka tsela ya mašole nageng ya ona, a ile a bonagala a bile le dipelaelo tše mmalwa mabapi le go diriša bahlabani ba maphodisa bakeng sa go boloka dikoloni tše dingwe ka tlase ga naga ya ona. Rob Mawby ka pukung ya gagwe ya Policing Across the World, o re: “Ditiragalo tša sehlogo sa maphodisa, kgobogo, bošoro, dipolao le go dirišwa gampe ga matla ke tšeo di bontšhitšwego mo e ka bago ngwaga-someng o mongwe le o mongwe wa histori woo dihlopha tša maphodisa di bilego gona dikoloning.” Ka morago ga go bolela gore bophodisa bjo bo bego bo dirwa ka tlase ga taolo ya mebušo ya dikoloni ya Yuropa bo ile bja nea mehola e itšego, puku e swanago e oketša ka gore seo se bakile “tutuetšo e matla ditšhabeng go dikologa lefase ya gore di nagane ka bophodisa e le matla a mmušo e sego tirelo ya batho.”

Mebušo ya bonkgwete yeo e boifago diphetogelo e nyakile e diriša maphodisa a ka sephiring ka dinako tšohle bakeng sa go hlola baagi ba yona. Maphodisa a bjalo a hwetša tsebišo ka go hlokofatša le go fediša bao ba naganelwago e le bafetogedi ka go ba bolaya goba ka go ba golega ka ntle le go sekišwa. Ma-Nazi a be a e-na le mokgatlo wa ma-Gestapo, Soviet Union e be e e-na le KGB ya yona gomme Jeremane Bohlabela go be go e-na le ma-Stasi. Ka mo go makatšago, ma-Stasi a ile a thwala maphodisa a 100 000 gotee le mo e ka bago seripa-gare sa milione sa ditshebi bakeng sa go laola baagi bao ba ka lekanago dimilione tše 16. Bahlankedi ba be ba theetša dipoledišano tša megaleng mosegare le bošego gomme ba boloka dipego tšeo di ngwadilwego tša tee-tharong ya baagi ka moka. John Koehler ka pukung ya gagwe ya Stasi o re: “Bahlankedi ba ma-Stasi ba be ba se na mellwane gomme ba be ba se na le dihlong. Baruti, go akaretša le bahlankedi ba bagolo ba dihlopha tše pedi tša bodumedi e lego Protestanta le Katholika, ba ile ba kalatšwa ka dipalo tše dikgolo gore e be ditshebi tša ka sephiring. Diofisi tša bona le mafelo a boipobolo di be di tletše ka didirišwa tša go theetša seo se bolelwago ka sephiring.”

Lega go le bjalo, maphodisa ao a tšhošago ga a hwetšwe feela ditikologong tša mebušo ya bonkgwete. Maphodisa a metseng e megolo mafelong a mangwe a ile a bewa molato wa go baka poifo ge a diriša mokgwa o šoro ka go fetišiša wa go diriša molao, kudu-kudu ge e ba a hlasela bao ba sego nene. Ge o hlalosa ka kgobogo yeo e phatlaladitšwego ka gohle kua Los Angeles, makasine wa ditaba o ile wa bolela gore kgobogo yeo e “bontšhitše gore boitshwaro bjo bobe bja maphodisa bo fihlile boemong bjo bofsa bja go hloka molao gomme bja tšweletša polelwana e mpsha e rego: Sehlopha sa dikebekwa sa maphodisa.”

Ka gona, baetapele ba mmušo ba be ba dutše ba botšiša potšišo e rego, Na mafapha a maphodisa a ka dira’ng bakeng sa go kaonefatša botumo bja ona? E le go leka go gatelela tema yeo e kgathwago ke tirelo ya tšona ya phatlalatša, dihlopha tše dintši tša maphodisa di ile tša leka go gatelela dibopego tšeo di nago le mohola setšhabeng tša modiro wa tšona wa bophodisa.

Kholofelo ya Tlhokomelo ya Maphodisa Setšhabeng

Mokgwa wa setšo wa ma-Japane wa go hlapetša tikologo o ile wa goketša kgahlego ya batho ba ka ntle. Ka setšo, maphodisa a Japane a šoma go tšwa diofising tše dinyenyane tšeo e nngwe le e nngwe ya tšona e ikarabelago ka tikologo e itšego yeo mohlomongwe  e laolwago ke maphodisa a lesome-pedi ao a rulagantšwego ka dihlopha tša go šiedišana. Mofahloši wa Brithania wa tša bosenyi le modudi wa nako e telele wa Japane, Frank Leishman o re: “Tekanyo ya modiro wa tirelo ya bogwera yeo e newago ke bahlankedi ba koban ke yeo e tsebjago gabotse: go nea tsebišo mabapi le diaterese tša ditarata tše dintši tša Japane tšeo di sa thewago maina; go adimišana ka disamporele tšeo di thwetšwego tšeo di sego tša tšewa ke beng ba tšona go bao ba sepelago ka dinamelwa bao ba swerwego ke dipula; go kgonthišetša gore bo-rakgwebo (sararimen) bao ba tagilwego ba hwetša setimela sa mafelelo gore ba ye gae; le go nea keletšo ka ‘mathata a baagi.’” Maphodisa ao a theilwego tikologong e be e dutše e le karolo ya go nea Japane botumo bjo bo ka kganyogwago ke ba bangwe bja go ba le ditarata tšeo o ka sepelago go tšona o šireletšegile.

Na mohuta wo wa tlhokomelo ya maphodisa o ka šoma mafelong a mangwe? Ba bangwe bao ba ithutago ka bosenyi ba thomile go bona thuto go bjona. Ditšwelopele tša mehleng yeno tša tša dipoledišano di sekametše go aroganyeng maphodisa le batho bao a ba hlankelago. Metseng e mentši lehono, modiro wa maphodisa gantši o bonagala o arabela kudu-kudu maemong a tšhoganetšo. Ka dinako tše dingwe go bonagala eka kgatelelo ya mathomong ya gore go thibelwe bosenyi e timeletše. Go arabeleng tshekamelong ye, modiro wa go hlapetša tikologo o thomile go ba o tlwaelegilego gape.

Go Hlapetšwa ga Tikologo

Dewi, yo e lego lephodisa o boletše mabapi le mošomo wa gagwe kua Wales gore: “Se se tloga se atlega e le ka kgonthe; se fokotša bosenyi. Go hlapetšwa ga tikologo go bolela go dira gore batho ba šetše tšhireletšego ya yo mongwe le yo mongwe wa bona. Re rulaganya dipokano e le gore baagišani ba ka kgona go tsebana, go fana maina le dinomoro tša megala gotee le go ithuta mabapi le kamoo ba ka thibelago bosenyi ka gona. Ke thabela lenaneo le ka gobane le dira gore go boele go be le maikwelo a go kwelana bohloko ga setšhaba ditikologong. Gantši, batho ga ba tsebe le gore baagišani ba bona ke bo-mang. Thulaganyo e a šoma ka gobane e oketša go ba šedi ga batho.” Gape e kaonefatša ditswalano magareng ga maphodisa le batho.

Boiteko bjo bongwe e bile go kgothaletša maphodisa gore a bontšhe kwelobohloko go bahlaselwa. Setsebi seo se tumilego sa bahlaselwa sa mo-Dutch Jan van Dijk se ngwadile gore: “Maphodisa a swanetše go rutwa gore mekgwa ya bona ya go boledišana le go dirišana le bahlaselwa ke ya bohlokwa go swana le mekgwa ya ngaka ya go boledišana le go dirišana le balwetši.” Mafelong a mantši maphodisa a sa dutše a sa lebelele bošoro bja ka gae gotee le go katwa e le bosenyi bja kgonthe. Eupša Rob Mawby o re: “Tsela ya maphodisa ya go swaragana le bošoro bja ka gae le go katwa e kaonefetše ka mo go lemogegago nywageng ya morago bjale. Lega go le bjalo, go sa dutše go e-na le sebaka bakeng sa go dira kaonefatšo e oketšegilego.” Go diriša ga maphodisa matla gampe ke lefelo le lengwe leo go lona mo e nyakilego go ba sehlopha se sengwe le se sengwe sa maphodisa se ka kaonefatšago.

Poifo ya go Boifa Kgobogo ya Maphodisa

Kgopolo ya go ikwa o šireleditšwe ke maphodisa ka dinako tše dingwe e bonagala e se na tlhaologanyo, kudu-kudu ge ditaba tša kgobogo ya maphodisa  di dutše di phatlalala. Dipego tše bjalo di be di dutše di le gona go tloga mathomong a histori ya maphodisa. Ge e bolela ka ngwaga wa 1855, puku ya NYPD—A City and Its Police e hlalositše “kgopolo ya badudi ba bantši ba New York ya gore go thomile go ba thata go hlaola bahlasedi le maphodisa.” Puku ya Faces of Latin America, yeo e ngwadilwego ke Duncan Green, e bega gore dihlopha tša maphodisa moo “go dumelwa ka gohle gore di aparetšwe ke kgobogo le gore ke tšeo di sa swanelegego le gore di diriša ditshwanelo tša batho gampe.” Molaodi-mogolo wa maphodisa wa sehlopha sa maphodisa sa palo ya 14 000 sa Latin-America o itše: “Ke’ng seo o ka se letelago ge lephodisa le gola tšhelete ya ka tlase ga R1 200 ka kgwedi? Ge e ba le newa tsogo-le-kobong, le tla dira’ng?”

Bothata bja kgobogo ke bjo bogolo gakaaka’ng? Karabo e ithekgile ka motho yoo o mmotšišago. Lephodisa la kua Amerika Leboa leo ka nywaga e mentši le ilego la hlapetša motse woo  o nago le baagi ba 100 000 le a araba: “Ka kgonthe go na le tekanyo lekgolong ya maphodisa ao a sa botegego kua ntle, eupša karolo e kgolo ya maphodisa e a botega. Seo ke tloga ke iponetše sona.” Ka lehlakoreng le lengwe, monyakišiši wa bosenyi yo a nago le phihlelo ya nywaga e 26 a šoma nageng e nngwe o a araba: “Ke nagana gore kgobogo ke selo seo se apareditšego gohle. Go botega gare ga maphodisa ke ga sewelo. Ge e ba lephodisa le phuruphutša ntlo yeo e utsweditšwego gomme le hwetša tšhelete, mohlomongwe le ka e tšea. Ge e ba le hwetša matlotlo ao a utswitšwego, le tla itšeela karolo ya ona.” Ke ka baka la’ng maphodisa a mangwe wela kgobogong?

A mangwe a thoma e le ao a kgomaretšego melao ya motheo e phagamego ya boitshwaro eupša ka morago a ineela tutuetšong ya bašomi-gotee le ona bao ba gobogilego gotee le mekgweng e tlwaetšwego e gobogilego ya sehlopha sa disenyi seo a gweranego le sona. Puku ya What Cops Know e tsopola mohlapetši wa Chicago e le yo a rego: “Ge e le tabeng ya go tseba ga maphodisa bobe, bobe ke selo seo ba se tsebago ka go iponela bjona. Bo ba dikologile. Ba a bo swara . . . ba a bo latswa . . . ba a bo nkga . . . ba a bo kwa .. ba swanetše go swaragana le bjona.” Go ikgokaganya le kgobogo e bjalo go ka ba le mafelelo a sa lokago.

Le ge maphodisa a nea tirelo ya bohlokwa kudu, fela ga se e phalago tšohle. Na re ka holofela selo se sengwe se itšego se sekaone?

[Lepokisi/Diswantšho go letlakala 8]

“Na Maphodisa a Brithania ga se ao a Kgahlišago?”

Ma-Brithania a bile gare ga batho ba pele bao ba ilego ba kgona go fihlelela letsaka la go ba le sehlopha seo se tlwaeditšwego sa maphodisa. A be a nyaka gore setšhaba sa ona e be seo se rulagantšwego gabotse—go swana le tshepedišo ya ona e šomago ya dikariki tša dipere tšeo di bego di sepela ka go swara nako kudu. Ka 1829 Mongwaledi wa Ofisi ya Ditaba tša ka Nageng e lego Sir Robert (Bobby) Peel, o ile a tutueletša Palamente gore e amogele Maphodisa a Metropolitan a London, ao ntlo-kgolo ya ona e lego kua Scotland Yard. Le ge mathomong e be e le mo go sa kgahlišego go gata mogato o tiilego malebana le botagwa le go petšha setarateng, mafelelong maphodisa a ile a fetoga ao a ratwago ke batho.

Ka 1851, London e ile ya thabela kudu go laletša lefase gore le tle Pontšhong e Kgolo le go reta dilo tšeo intaseteri ya Brithania e di fihleletšego. Baeng ba be ba makaditšwe ke ditarata tšeo di nago le thulaganyo le go hlokega ga ditagwa, bagweba-ka-mmele le baraladi go tšona. Maphodisa ao a nago le bokgoni a ile a laola mašaba, a thuša ka go rwalela baeng merwalo ya bona, a thuša batho go tshela mmila gaešita le go iša bakgekolo dithekising. Ga go makatše gore batho ba Brithania gotee le baeng ba batšwa-ntle ba ile ba kwewa ba re, “Na maphodisa a Brithania ga se ao a kgahlišago?”

A be a bonagala a e-na le bokgoni bjo bogolo kudu go thibeleng bosenyi moo e lego gore molaodi wa maphodisa a kua Chester ka 1873 o ile a akanya nako yeo ka yona bosenyi bjo bo dirwago ke ditsebi bo tlago go ba bo fedišitšwe ka tsela ya kgonthe! Maphodisa gape a ile a thoma go rulaganya ditirelo tša dikoloi tša balwetši le ditirelo tša go tima mollo. A ile a rulaganya gape mekgatlo ya go thuša bahloki yeo e bego e thuša go abela badiidi dieta le diaparo. A mangwe a ile a rulaganya mekgatlo ya bašemane, maeto a boithabišo le mafelo a bodulo bakeng sa matšatši a maikhutšo.

Ke therešo gore maphodisa a mafsa gape a be a e-na le mathata a ona a go nea tayo mabapi le kgobogo le bošoro. Eupša a mantši a be a ikgantšha ka go boloka thulaganyo ka go diriša matla a manyenyane. Ka 1853, maphodisa a kua Wigan, Lancashire, a ile a swanelwa ke go lebana le mpherefere wa bašomi ba moepong bao ba bego ba gana modiro. Molaodi yo a nago le sebete wa maphodisa, yo a ikarabelago ka banna ba lesome feela, o ile a tšwela pele a gana go diriša dithunya tša mong wa moepo. Se se bontšhago moya woo o ilego wa tšweletšwa e bile lengwalo leo le ilego la amogelwa ke Hector Macleod ka 1886, ge a be a latela tatagwe ka go tsenela modiro wa bophodisa. Bjalo ka ge go tsopotšwe ka go The English Police, lengwalo le itše: “Ge o e-ba yo šoro, o lahlegelwa ke potego le thekgo ya batho . . . Ke etiša pele dikgahlego tša batho ka gobane lephodisa ke mohlanka wa setšhaba seo le abetšwego go se hlankela lebakeng leno gomme ke mošomo wa lona go ba thabiša gotee le go thabiša molaodi wa lona.”

Hayden, yo e lego mohlahlobi yo a rotšego modiro wa Maphodisa a Metropolitan o re: “Re be re rutilwe gore ka dinako tšohle re gate mogato ka go diriša boitshwaro ka gobane bophodisa bjo bo atlegago bo nyaka thekgo ya setšhaba. Molamo wa rena o mokopana wo o dirilwego ka kota e be e le selo sa mafelelo seo re bego re se diriša ge maano ka moka a padile moo e lego gore bahlankedi ba bantši ba be ba sa o diriše nakong ka moka ya ge ba sa le modirong.” Selo se sengwe seo se bego se tlaleletša botumong bjo bobotse bja maphodisa a Brithania e be e le lelokelelo leo le bego le tumile la mananeo a TV leo le tšerego lebaka la nywaga e 21 leo le bego le le mabapi le lephodisa leo le botegago leo le bego le tseba motho yo mongwe le yo mongwe yo a lego tikologong ya lona, Dixon of Dock Green. Mohlomongwe le ile la kgothaletša maphodisa gore a phelele botumo bjoo, eupša ka ntle le pelaelo le kgothaleditše lerato la ma-Brithania bakeng sa maphodisa.

Boemo bja kgopolo kua Brithania bo ile bja fetoga ka bo-1960 gomme setšo sa boikgantšho bja setšhaba se ile sa tšeelwa sebaka ke mokgwa wa go belaela matla a taolo. Dipego tša kgobogo le kgethollo ya merafo gare ga maphodisa di ile tša senya botumo bja maphodisa ka bo-1970, go sa šetšwe maiteko a ona a go hwetša thekgo ya setšhaba ka mekgwa ya go hlapetša tikologo. Moragonyana bjale, ka morago ga ditatofatšo tše mmalwa tša kgethollo ya morafo le go hlangwa ga bohlatse bakeng sa go hwetša taba e kgodišago, maphodisa a dirile maiteko a tšwago pelong a oketšegilego bakeng sa go kaonefatša boitshwaro bja ona.

[Mothopo]

Photograph above: http://www.constabulary.com

 [Lepokisi/Seswantšho go letlakala 10]

Mohlolo Kua New York?

Ge maphodisa a dira maiteko a kgethegilego, mafelelo e ka ba ao a makatšago. Go tšere nako e telele go naganwa gore New York ke o mongwe wa metse e kotsi kudu lefaseng gomme mafelelong a nywaga ya bo-1980, go ile gwa bonagala maphodisa a gona a nyemile moko gomme a lahlegetšwe ke matla a taolo. Mathata a tša boiphedišo a ile a gapeletša mmušo wa motse gore o thibele megolo le go fokotša palo ya bašomi ba maphodisa. Bagweba-ka-dihlare-tagi ba ile ba atološa mošomo wa bona gomme se se ile sa baka go oketšega mo gogolo ga bošoro. Badudi ba dikarolong tša ka gare-gare ga motse gantši ba be ba e-kwa medumo ya dithunya ge ba e-ya malaong. Go be go e-na le dikgaruru tše dikgolo tša merafo ka 1991 gomme maphodisa ka noši a ile a rulaganya boipelaetšo bja lešata bakeng sa go bolela dillo tša ona.

Lega go le bjalo, molaodi yo mofsa wa maphodisa o ile a ba le kgahlego ya go tutuetša bahlankedi ba gagwe ka gore a kopane le bona ka mehla gore ba hlahlobe leano leo le ka dirwago bakeng sa tikologo e nngwe le e nngwe. James Lardner le Thomas Reppetto ka pukung ya bona ya NYPD ba hlalosa gore: “Molaodi wa matseka goba hlogo ya Lefapha la tša Dihlare-tagi e be e le batho bao balaodi ba tikologo yeo ba bego ba bala ka bona dikuranteng eupša ba gahlana le bona ka sewelo. Ga bjale ka moka ba be ba dula gotee dikopanong tšeo di bego di tšea lebaka la diiri tše dintši.” Dipalo-palo tša bosenyi di ile tša thoma go fokotšega kudu. Go ile gwa begwa gore dipolao di fokotšegile ka mo go tšwelago pele go tloga go mo e nyakilego go ba 2 000 ka 1993 go ya go 633 ka 1998—e lego palo ya tlase kudu nywageng e 35. Badudi ba New York ba be ba šetše ba thomile go bolela ka mohlolo wo. Go theoga ga dipego tša bosenyi nakong ya nywaga e seswai e fetilego e bile 64 lekgolong.

Tšwelopele ye e ile ya fihlelelwa bjang? The New York Times ya January 1, 2002, e ile ya šišinya gore senotlelo se nnoši sa katlego e be e le go Bapišwa ga Dipalo-palo ka Computer, “e lego tsela ya go nyakišiša bosenyi yeo e akaretšago go hlahloba dipalo-palo tša tikologo ka tikologo bekeng e nngwe le e nngwe bakeng sa go hlaola le go arabela mathateng kapejana ge a thoma go rotoga.” Yo e bego e le mokomišinare wa maphodisa Bernard Kerik o boletše gore: “Re be re lebelela lefelo leo bosenyi bo bego bo direga go lona, lebaka leo ka lona bo bego bo direga gomme ka morago re be re bea bahlabani [maphodisa] fao gotee le dithušo bakeng sa go kgonthišetša gore ditikologo tšeo di newa tlhokomelo e oketšegilego. Ye ke tsela yeo ka yona o fokotšago bosenyi.”

[Seswantšho go letlakala 7]

Seteišene sa maphodisa a Japane seo se tlwaelegilego

[Seswantšho go letlakala 7]

Maphodisa ao a laolago ditseleng kua Hong Kong

[Seswantšho go letlakala 8, 9]

Go laolwa ga lešaba la batho papading ya kgwele ya maoto ya Maisemane

[Seswantšho go letlakala 9]

Mediro ya maphodisa e akaretša go thuša bahlaselwa ba wetšwego ke kotsi