Ge go Fsifala Mosegare wa Sekgalela

KA BANGWADI BA PHAFOGA! KUA ANGOLA LE ZAMBIA

‘GO FSIFALA mosegare wa sekgalela?’ Ba bangwe ba ka bolela gore, ‘Seo ga se kgonege!’ Ga se feela gore se a kgonega eupša se direga ka makga a mmalwa ngwaga-someng o mongwe le o mongwe—nako le nako ge go e-ba le go fsifala mo go feletšego ga letšatši. Ke eng seo se bakago go fsifala ga letšatši, gomme ke ka baka la’ng e le mo go kgahlišago? Karabo e thoma pele ka kgwedi.

Na o tlwaelane le tsela yeo ka yona sebopego sa kgwedi se fetogago ge e dutše e dikologa lefase? Ge kgwedi le letšatši di le ka mahlakoreng a lebanego a leratadima, re bona seo re se bitšago kgwedi e tletšego se rotoga ka bohlabela ge letšatši le sobela ka bodikela. Ge matšatši a dutše a e-ya, kgwedi e rotoga ka morago bošegong bjo bongwe le bjo bongwe, ganyenyane-ganyenyane e dutše e lebile tseleng ya yona ya go putla leratadima bakeng sa go batamela letšatši leo le hlabago. Karolo ye e bonegilwego ya kgwedi e tšwela pele go fokotšega, gomme mafelelong kgwedi e fetoga lenalana. Ge kgwedi e le gona letšatši ka moka, gaešita le lenalana le a hwelela gomme kgwedi ka karolo ya yona e fsifetšego yeo e lebanego le lefase, e nyaka e sa bonagale. Se se bitšwa go dula ga kgwedi. Ka gona mogato o a ipoeletša, ge kgwedi e arogana le letšatši gomme mafelelong e boela e e-ba kgwedi e tletšego. Mogato wo o ipoeletša mo e ka bago ka matšatši a mangwe le a mangwe a 28.

Selo seo se dirago gore go be le go fsifala ga letšatši ke go dula ga kgwedi. Gantši e putla letšatši mosegare re sa lemoge ka gobane medikologo ga e direge felo gotee. Lega go le bjalo, ka dinako tše dingwe, letšatši, kgwedi le lefase di no lebana thwii. Ka gona moriti wa kgwedi o apeša lefase, wa baka go fsifala ga letšatši.

Go fsifala ga letšatši go bakwa ke tswalano ya moswana-noši magareng ga letšatši, kgwedi le lefase. Letšatši ke le legolo kudu, ka molagare wo o fetago wa kgwedi ka makga a 400. Lega go le bjalo, ka mo go kgahlišago letšatši le kgole le rena go feta kgwedi mo e ka bago ka makga a 400. Ka baka la se, ka pono ya rena letšatši le kgwedi di bonala di nyakile go lekana ka bogolo. Ka gona, ka dinako tše dingwe kgwedi e ka bonala e lekana tlwaa le letšatši.

E le gore go fsifala mo go bjalo mo go feletšego ga letšatši go direge, letšatši, kgwedi le lefase ga se feela gore di swanetše go lebana thwii eupša gape di swanetše go dira bjalo ge kgwedi e le karolong ya kgaufsi le lefase ya modikologo wa yona. * Ge se se direga ntlha ya moriti wa kgwedi  wo o lego ka sebopego sa khouni e tšweletša lefsifsi karolong e tshesane ya lefase.

Tiragalong ya go fsifala mo go feletšego ga letšatši ya June 21, 2001, moriti o be o swanetše go aparetša bophara bja naga bja dikhilomithara tše 200. Tsela ya go fsifala ga letšatši e be e tla thoma go hlabeng ga letšatši la lebopong la ka bohlabela bja Amerika Borwa gomme e putle Atlantic Borwa, moo e bego e tla fetša nako ya yona ya botelele bja mo e nyakilego go ba metsotso e mehlano. Ka morago ga go selaganya Angola, Zambia, Zimbabwe le Mozambique, e be e tla felela ge letšatši le thoma go sobela ka lebopong la ka bohlabela bja Madagascar. Anke re boneng kamoo tiragalo ye yeo e makatšago ya leratadimeng e ilego ya bonagala ka gona go babogedi kua Angola le Zambia.

Ditokišetšo Bakeng sa Tiragalo

Ka tebelelo e kgolo, banyakišiši bao e lego ditsebi, baithuti ba dinaledi bao ba se nago phihlelo gotee le ba bangwe ba bantši ba ile ba kgeregela Afrika bakeng sa tiragalo ye ya mathomo ya go fsifala mo go feletšego ga letšatši ya ngwaga-kete o mofsa. Ka ge Lusaka e lego motse-mogolo wa Zambia, e be e le yona motse-mogolo o nnoši wo o lego tseleng ya go fsifala mo ga letšatši, baeti ba bantši ba ile ba leba gona bakeng sa go e bona.

Se mohlomongwe e be e le selo se segolo go di feta ka moka seo se kilego sa gogela baeti ba bantši Zambia. Matšatši a sego kae pele ga go fsifala ga letšatši, Lusaka e ile ya falala ka baeti ba dikete. Ditokišetšo bakeng sa tiragalo di be di dirilwe dikgwedi e sa le pele. Dihotele, mafelo a bodulo, mafelo a go kampa le magae a batho a be a beeleditšwe ka moka bakeng sa go amogela mašaba a baeti.

Mafelo a batho bohle a go bogela a be a akaretša boema-fofane bja Lusaka, moo baeti ba bego ba tla fihlela gona mesong go bogela tiragalo gomme ba tloge mantšiboa. Dithelebišene le diteišene tša radio di ile tša tšea dibeke tše dintši di tsebiša ka tiragalo ye e makatšago yeo e tlago, di lemoša leboelela ka dikotsi tša go lebelela letšatši ka go lebanya. Digalase tše di kgethegilego tša go bogela di ile tša rekišwa go feta ka mo go bego go lebeletšwe ka gona, gomme mabenkele a mantši a ile a di rekiša ka moka gwa šala go se selo.

Lega go le bjalo, kontinenteng ya Afrika go fsifala ga letšatši go be go tla thoma pele kua Angola toropong ya lebopong ya Sumbe. Ke gona mo moo babogedi ba bego ba tla bona go fsifala mo go feletšego ga letšatši ga metsotso e mene le seripa, e lego nako e telele nageng.

Dikgwedi pele ga go fsifala ga letšatši, maswao a tsebišo ao a tsebišago ka go fsifala ga letšatši le temošo ya dikotsi tša gona a ile a hlongwa motseng-mošate wa Angola e lego Luanda gotee le ditoropong tše dingwe tše dikgolo. Moriti wa kgwedi o be o tla phatša bogareng bja naga, ka gona baagi ka moka ba Angola ba be ba tla bona bonyenyane go fsifala mo go nyakilego go feletše ga letšatši. Ba Luanda ba be ba tla bona 96 lekgolong ya letšatši e širilwe. Mmušo, ka go dirišana le dikhamphani tšeo di ikemetšego, o ile wa rulaganyetša gore go rekwe digalase tše kgethegilego tša letšatši tše dimilione ka dinageng tša ka ntle bakeng sa go di aba. Tše dintši tša tšona di ile tša newa bahloki ka ntle le tefo.

Lefelo la Angola leo go lona go bego go tla bogelwa go fsifala ga letšatši e be e le Sumbe yeo e lego molaleng o mobotse o mosesane wa lebopong wo o lego magareng ga Atlantic Borwa le naga-dimong e lego bogareng bja Angola. Tikologo ya Sumbe e phonyokgile dintwa tše šoro tšeo di hlagaditšego Angola, ka gona baeti ba hwetša toropo e sa hlagatšwago ya badudi bao ba ka bago ba 25 000, bao ba lego borutho, bao ba nago le bogwera le ba botho. Bakeng sa go amogela baeti ka moka go ile gwa lokišetšwa mafelo a oketšegilego a baeti gomme tshepedišo ya matla a mohlagase ya lefelong leo e ile ya kaonefatšwa. Go ile gwa rulaganywa lenaneo le kgethegilego la thuto ka go fsifala ga letšatši bakeng sa bo-rathutamahlale, bahlankedi ba mmušo le bašomedi ba tša leago ba Angola le ba dinaga tše dingwe. Go ile gwa agwa sethala se segolo lebopong bakeng sa lenaneo la boithabišo la bogolo bjo bo sa kago bja bonwa le ge e le neng pele kua Sumbe.

Letšatši le Legolo le a Fihla

O mongwe wa mehola ya go bogela go fsifala ga letšatši Angola e be e le gore ka June ga go na pula. Eupša nagana ka tlalelo yeo e bilego gona ge letšatši pele ga go fsifala ga letšatši, maru a be a thiba tikologong ya Sumbe! Bošego ka moka go fihla mesong e latelago, toropo e be e apešitšwe  ke maru a maso. Na dikholofelo ka moka tša go bona go fsifala ga letšatši di be di tla folotša? Ge letšatši le dutše le hlatloga, maru a ile a thoma go apoga gomme go ya mosegareng wa sekgalela leratadima le be le apogile le se na le lerunyana. A kimologo e kgolo gakaakang! Ka mo go swanago, kua Zambia batho ba be ba tshwenyegile ge seetša sa mahube se be se utolla leratadima leo le tletšego kgodi e bile le apešitšwe ke maru. Eupša le gona moo go ile gwa apoga e sa le nako. Theetša ge dihlatse tšeo di bonego ka mahlo di hlalosa ditiragalo ge di dutše di direga.

Angola: “Re ile ra kgetha go lebelela go fsifala ga letšatši lefelong le le phagamego leo le ukametšego lewatle. Ge nako e dutše e batamela, mašaba a ile a kgobokana lebopong la toropong gotee le ditikologong tša go bogela tšeo di beetšwego ka thoko bakeng sa go bona tiragalo. Mosegareng wa sekgalela ge go fsifala ga letšatši go be go le kgaufsi le go thoma, ba bantši ba ile ba rwala digalase tša bona tša go itšhireletša gomme ba thoma go bogela ge kgwedi e thoma go šira letšatši. Gatee-tee thapama go fsifala ga letšatši go ile gwa thoma. Ka go diriša dibonela-kgole, dipatso tše mmalwa tša letšatši—e lego mebala e meso godimo ga letšatši—di be di bonala. Babogedi ba ile ba bona dipatso tše di širwa ke moriti ganyenyane-ganyenyane. Ge go fsifala ga letšatši go tšwela pele, thempheretšha e ile ya theoga ka mo go lemogegago gomme seetša se ile sa thoma go fetogela mmaleng o sa tlwaelegago. Mafelelong, ge lenalana la letšatši le širilwe ke moriti wo o golago, lefsifsi le ile la aparela.”

Zambia: “Lekala la Zambia la Dihlatse tša Jehofa leo le lego Makeni kua Lusaka, le be le nyakile le le lefelong le le swanetšego bakeng sa go bona go fsifala mo go feletšego ga letšatši. Ka 3:07 p.m., kgwedi e ile ya thoma go šira letšatši. Meriti e ile ya apeša maboto a meago gomme ya bonagatša makaba-kabana a seetša. Phefo e ile ya fokotšega gomme dinonyana di ile tša homola. Diphoofolo di be di thomile go itokišetša go robala. Ka 3:09 p.m., metsotso e sego kae pele ga go fsifala mo go feletšego ga letšatši, nkgokolo yeo e timelelago ya letšatši e ile ya šala e le mahlasetšana a sego kae feela a seetša gomme mafelelong ya ba tlhasenyana. Ditiragalo tše di tsebja e le dipheta tša Baily le palamonwana ya taamane ka go latelana ga tšona. * Seo se ilego sa latela e bile go bonwa ga mebala e feletšego ya letšatši, e lego seetša sa mmala wa bohwibidu bjo bo pinki, yeo e lebišago go fsifaleng mo go feletšego le lefsifsing!”

Angola: “Palamonwana ya taamane e phadimago wa go fahla e ile ya dira gore batho ba kukege maikwelo le go goeletša. Ke moka ka 1:48 p.m. e lego nako ya mo, go fsifala ka mo go feletšego ga letšatši go ile gwa thoma. Batho ba be ba arabela ka go se swane. Ba bangwe ba be ba swaregile ka go tšea diswantšho. Ba bangwe ba ile ba thoma go goeletša sammaletee ba re, ‘Go fsifetše! Go fsifetše! Go fsifetše!’ Ba bangwe gape ba ile ba thoma go letša melodi le go goeletša ka go makala ge go fsifetše mosegare wa sekgalela. Mahlasedi a tikologo ya lefaufau la letšatši la di-degree tše dimilione a ile a bonagala a hlabile ka mahlakoreng ka moka bakeng sa go bopa seo se bitšwago corona [mahlasedi ao a dikologilego letšatši leo le fsifetšego]. Re be re kgona go bona dika-bora tša kgase e tukago go dikologa kgwedi e fsifetšego. Gatee-tee, go le bjalo ka ge eka nako e be e fofišwa, go fsifala ka mo go feletšego ga letšatši go ile gwa apoga gomme seetša sa letšatši sa hlaba go tšwa ka lehlakoreng le lengwe la moriti.

“Ge letšatši le thoma go tšwelela, re ile ra bona dipatso tša letšatši tšeo di ilego tša hwelela pejana di tšwelela ka setee ka setee go tšwa lefsifsing ge letšatši le dutše le boela ganyenyane-ganyenyane sebopegong sa lona se se tlwaelegilego sa ntikodiko.”

Zambia: “Go fsifala ka mo go feletšego ga letšatši mo, go tšere lebaka la metsotso e 3 le metsotswana e 14, ka gona go bile le nako ya go bogela ka mo go tseneletšego go makatša ga tiragalo. Go be go le lefsifsi, eupša go be go e-na le seetša seo o ka rego ke sa go sobela ga letšatši bogoma-pono. Gaešita le ge e be e sa dutše e le le letala-lerata, leratadima le be le bontšha dipolanete tšeo ka tlwaelo di širwago ke letšatši—tšeo ka mohlala e lego Jupiter le Saturn, di be di bonala gabotse. Mohlomongwe sebopego se se kgahlišago  sa go fsifala ga letšatši e be e le mahlasedi ao a dikologilego letšatši leo le fsifetšego. A be a e-na le phadimo ya mmala wa bošweu bjo bo tswakanego le bopinki go dikologa ntikodiko e fsifetšego ya letšatši. Babogedi bao ba maketšego ba ile ba a hlalosa e le, ‘ao a tlogago a makatša, ao a kgahlišago kudu.’ Ganyenyane-ganyenyane, kgokolo ya kgwedi e ile ya feta gomme ya šadiša letšatši nyanyeng le go dira gore mahlasedi a letšatši a fihle lefaseng a sa širwe ke selo. Ka 4:28 p.m., go fsifala ga letšatši go be go fetile!”

Dithuto go tšwa go Fsifaleng ga Letšatši

Ka morago ga moo, ba bantši ba hlalosa ka mafelelo ao a tutuetšago moyeng ao tiragalo e bilego le ona go bona. Kua Angola, mosadi yo mongwe o ile a bolela gore o nyakile a lla. Ba bangwe ba ile ba naganišiša ka mpho e botse kudu yeo Modimo a e neilego. Le gona yo mongwe o ile a bolela gore ke feela Mmopi yo lerato yo a bego a ka nea tiragalo ye e kgahlišago e le gore batho ba ka kgona go leboga botse bjo bo makatšago bja mothopo wa matla a lefase e lego letšatši.

Go be go le molaleng gore batho ba bantši Afrika ba hlompha Mmopi le Beibele kudu. Ge Dihlatse tša Jehofa toropong ya Sumbe di be di dutše di boledišana le ba bangwe ka go fsifala ga letšatši le go bontšha gore se e be e le feela o mongwe wa mediro e makatšago ya Jehofa Mmopi wa rena, badudi ba ile ba kgahlegela e le ka kgonthe go ahla-ahla taba ye. Ba bantši ba ile ba amogela ka phišego dikopi tša morago bjale tša makasine wa Morokami tšeo di ahla-ahlago mediro ye yeo e makatšago.

Tiragalo ye ya leratadimeng e ile ya thuša batho ba dimilione go lebala mathata a bona ka metsotso e sego kae le go lebiša tlhokomelo ya bona selong se sengwe seo se tlogago se thabiša le seo se boifišago. Ka morago ga go bona dibopego tše di kgahlišago tša letšatši tšeo ka tlwaelo di sa bonagalego, ba bangwe ba ile ba naganišiša ka letago leo le sa bonwego eupša e le leo le makatšago kudu la Mmopi wa lona, Jehofa Modimo.

[Mengwalo ya ka tlase]

[Seswantšho go letlakala 28]

(Bakeng sa mongwalo o beakantšwego ka mokgwa wa kgatišo, bona kgatišo ka boyona)

→ →

Letšatši → Kgwedi ⇨ Karolo e fsifetšego ⇨ Lefase

→ →

[Mothopo]

© 1998 Visual Language

[Diswantšho go letlakala 31]

Dipheta tša Baily

Go fsifala mo go feletšego ga letšatši

Palamonwana ya taamane

[Mothopo]

Courtesy Juan Carlos Casado, www.skylook.net ▸

[Seswantšho go letlakala 31]

Babogedi ba go fsifala ga letšatši kua Lusaka, Zambia