Bafsa ba a Botšiša . . .

Na ke Swanetše go Kaonefatša Ponagalo ya Sefahlego Sa-ka ka go Buiwa?

“Pele ke buiwa nko, ke be ke tlaišega kudu ka baka la go kwerwa. Ke be ke sa nyake nko ya moswana-noši, ke be ke nyaka yeo e tlago go ntshwanela. Ke thabetše mafelelo a seo kudu gomme ke tla dira selo se se swanago gape.”—Eleni. *

“Ke ka baka la’ng ke swanetše go dumelelana le dikgopolo tšeo di hlabolotšwego tša ponagalo e kgahlišago? Ge nka ba le ditho tša mmele tšeo di kaonefaditšwego ka go buiwa, ke tla ikwa eka ke tšhelete ya bofora. Ke se wa kgonthe.”—Mathias.

“Motho yo mongwe le yo mongwe o swanetše go itirela phetho. Go thata kudu gore motho yo mongwe a ahlole.”—Manuela.

“M OTHO le ge e le ofe yo a ka bago a mphala ka botse o swanetše go ba a tlotše ka ditlolo tša go ikgabiša.” Kua Jeremane, polelwana yeo ye e segišago e ile ya dira e le mokgwa wa go šireletša batho bao ba tshwenyegago ka gore ponagalo ya bona ga e hloke diphošo. Lega go le bjalo, dinageng tše dingwe lehono, polelwana ye e ka fetolelwa go: “Motho yo a lego botse go mpheta o swanetše go ba a kaonefaditše ponagalo ya gagwe ka go buiwa.” Ka kgonthe, go kaonefatša ponagalo ka go buiwa go thoma go ba mo go tlwaelegilego.

 Kuranta ya Switzerland ya Neue Zürcher Zeitung e bega gore: “Mehla yeo go yona go kaonefatša ponagalo ka go buiwa go bego go lebelelwa e le selo sa bahumi e fetile.” E oketša ka gore: “Go tšweletše ditshekamelo tše pedi: Banna ba bantši kudu ba retologela dingakeng tšeo di kaonefatšago ponagalo ka go bua . . . , gomme basadi bao ba yago go tšona ba mpshafala go feta le ge e le neng pele.” Go ya ka nyakišišo kua Jeremane, mo e ka bago 20 lekgolong ya bao go ilego gwa boledišanwa le bona ba nywageng ya magareng ga 14 le 29 ba ka ba ba šetše ba kaonefaditše ponagalo ya bona ka go buiwa goba ba rulaganya go dira bjalo goba bonyenyane ba naganne ka seo. * Mohlomongwe ba bangwe ba bagwera ba gago, bao o tsenago le bona sekolo goba ba leloko ba ile ba kaonefatša ponagalo ya bona ka go buiwa.

Go thwe’ng ka wena? Na o kile wa nagana ka go kaonefatša ponagalo ya gago ka go buiwa? Na o nagana gore ditsebe tša gago ke tše dikgolo, gore matswele a gago ke a magolo kudu goba a manyenyane kudu, gore dimpa tša gago goba dirope ke tše dikgolo goba gore nko ya gago e befile? Ge e ba go le bjalo, ga se wena o nnoši o tlaišwago ke maikwelo a bjalo. Sehlopha sa banenyana bao ba lego sekolong se se phagamego se ile sa ngwala sehlogo ka kuranteng ya Jeremane se se rego: “Ga go ngwanenyana yo a lego nywageng ya rena yo a sa kago a lebeletšana le dinako tša go ikwa a sa kgotsofalele mmele wa gagwe ka noši.” Kganyogo ya go nyaka go bogega le go ratwa kudu ke e tlwaelegilego. Eupša na go buiwa ke yona tharollo?

Na ke Tharollo Mathateng a Gago?

Nagana ka bafsa bao o ba tsebago. Na o be o ka makatšwa ke go tseba gore ba bantši ba bona—mohlomongwe gaešita le ba bangwe bao ba bonagalago ba kgahliša go wena—ga ba kgahlwe ke ponagalo ya bona? Eupša go ka ba go le bjalo. Potšišo ke gore, Na o nagana gore ka moka ba swanetše go buiwa bakeng sa go lokiša ponagalo? Goba na o nagana gore bontši bja bona ba be ba tla phela gabotse ge e ba ba be ba ka ithuta go thabela dibopego tše di kgahlišago tša ponagalo ya bona? Na molao o swanago wa motheo o ka šoma tabeng ya gago ka noši?

Bjalo ka ge tlhaloso ya Eleni e bontšha, go kaonefatša ponagalo ka go buiwa mabakeng a mangwe go ka fediša go kwerwa le go tlaišwa. Ka lehlakoreng le lengwe, go kaonefatša ponagalo ka go buiwa ga se yona tharollo. Ge e le gabotse ga go tšee sebaka bakeng sa mokgwa o mobotse wa bophelo, woo o nago le mehola e megolo ponagalong ya motho ka noši. Le ge ngaka ya go bua e ka kgona go fetola ponagalo ya gago, e ka se kgone go fetola semelo sa gago goba go tloša dipelaelo tša gago goba go oketša boitlhompho bja gago.

Le gona, gopola gore dikliniki tše dingwe goba dingaka di bolela dilo tšeo di sa kgonego go di phethagatša. Ge e le gabotse, di ka bonagala di go holofetša lethabo. Lega go le bjalo, therešo ke gore di ka ba di kgahlegela kudu tšhelete ya gago go feta lethabo la gago. Ka manyami, go na le dingaka tše dingwe tša baradia tšeo di dirago mogato wa go bua o sa nyakegego, woo gantši o sa atlegego goba o lego kotsi—ge feela motho a lefa.

Le gona go na le ditla-morago tša nako e telele tšeo go swanetšwego go naganwa ka tšona. Ka mohlala, seo se ka bonagalago se befile go wena ge o e-na le nywaga e 16 se ka bonagala ka tsela e fapanego kudu ge o e-na le nywaga e 21. Ngaka ya go kaonefatša ponagalo ka go bua e lego Dr. Urs Bösch e re: “Ka kakaretšo, go buiwa bakeng sa go kaonefatša ponagalo ga se gwa swanela go dirwa go bafsa bao ba lego mahlalagading. Sebopego sa mmele wa mofsa yo a lego mahlalagading le temogo ya gagwe ka mmele wa gagwe ka noši di a fetoga ge a le nywageng ye.” Go oketša moo, bafsa ba ka nyaka go buiwa gape ka morago bakeng sa go lokiša mathata. Ge mmele wa gago o dutše o gola, mabadi a go buiwa le ona a ka gola.

Bala Ditshenyagalelo

Beibele e re eletša gore re bale ditshenyagalelo pele re ka thoma mošomo wa bohlokwa. (Luka 14:28) Go bafsa ba bantši, go buiwa bakeng sa go kaonefatša ponagalo ga se mo go kgonegago ka baka la ditshenyagalelo tša ditšhelete tšeo di akaretšwago. Le gona, ditshenyagalelo tšeo di ka ba di sa akaretše ditlhahlobo tša ka morago—goba dikaonefatšo tšeo di ka bago di nyakega.

Go na le batho ba bantši bao ba lefeletšego go buiwa  e sego feela ka tšhelete eupša le ka bophelo bja bona bjo bobotse. Go ya ka Mokgatlo wa Amerika wa tša go Bua Bakeng sa go Kaonefatša Ponagalo ka go e Botsefatša, dikotsi tša tša maphelo di akaretša go ruruga ga nakonyana, mabadi a sa ruri, go hwa dikwi le go se sa kgona go amuša, gaešita le go lahlega mo gogolo ga madi. Ka mohlala, Anna o ile a nyaka a e-hwa nakong ya ge a be a buiwa bakeng sa go tloša makhura ao a ikagilego mmeleng. O lla ka gore: “Ga bjale ke na le mabadi a šoro le mokoti mo mpeng ya-ka.” Mabapi le go buiwa bakeng sa go tloša makhura ao a ikagilego mmeleng, kuranta ya Jeremane e bolela gore: “Dipego tša mathata a magolo gaešita le mahu, ke tšeo di oketšegago.” Bjalo ka ge lengwalo la ditaba la tša maphelo la Apotheken Umschau le bolela, o se ke wa lebala gore: “Go buiwa e no ba go buiwa, gotee le dikotsi tša gona ka moka.” Ka gona, naganišiša ka kelohloko ka dikotsi pele o ka kgetha go dira mogato o itšego wa go buiwa—kudu-kudu woo o sa nyakegego go ya ka tša kalafo.

Mo gongwe o ka ipotšiša gore: ‘Ke molaetša ofe wo ke tla o fetišetšago bathong ba bangwe ka nna? Gore ponagalo ya-ka ya mmele ke selo seo se tlago pele go nna? Kgetho ya-ka e ka kgoma bjang dithaka tša-ka goba baratho ba-ka?’ *

Mabaka a Gago

Mabaka a gago le ona a swanetše go naganišišwa kudu. Go ka no se be bonolo go a kwešiša. Ka mohlala, o ka nyaka go ipotšiša gore: ‘Na ke nyaka go thibela dikwero tše di sa felego mabapi le sebopego se se befilego? Goba na boikgantšho bja-ka bo a akaretšwa? Na kganyogo ya-ka bakeng sa go fetola ponagalo e tutueditšwe ke kgateletšo ya dithaka, dipapatšo tšeo di goketšago goba naletšana e nngwe ya tša boithabišo? Na ke leka go hwetša tekanyo e feteletšego ya botse yeo e kgothaletšwago ka mo go feteletšego mokerong wa ditaba wa mehleng yeno?’

Ba bangwe ba nagana gore go ikaonefatša mmeleng go ka oketša dibaka tša bona tša go hwetša molekane wa lenyalo goba mošomo woo o lefago gabotse. Eupša ge e le gabotse, na batho bohle ba o ba tsebago ba ba lego lenyalong ke bao ba bogegago? Go thwe’ng ka batho ka moka bao ba šomago? Aowa, dilo tše bjalo tšeo di ka fihlelelwago ga se tša ithekga ka mo go feletšego ka ponagalo ya motho ka noši. Ka ntle le moo, na e tloga e le mo go swanetšego go ipakela ditshenyagalelo goba go ipea kotsing ya go buiwa ka baka la yo e tlago go ba molekane goba mothwadi yo a beago tlhokomelo ya gagwe e kgolo ponagalong ya gago go feta dikeng tša gago tša ka gare?

Ge o dutše o seka-seka mabaka a gago ka kelohloko, boledišana ka maikwelo a gago le batswadi ba gago goba mogwera yo a gotšego ka tsebo. Ge e ba o nagana gore karolo e nngwe ya mmele wa gago e tloga e le bothata, ba kgopele gore ba go nee kgopolo ya bona e botegago. O se ke wa fo bota seipone. Mabapi le tsela yeo ka yona re bonago mafokodi a rena ka noši a mmele, Nana o re: “O thoma go tshwenyega kudu go feta kamoo ba bangwe ba tshwenyegago ka gona ka gobane o ipona ka leihlo le le fapanego.” Banyakišiši Yunibesithing ya Landau kua Jeremane, ba hlalositše gore mabakeng a mantši batho ba nagana go kaonefatša ponagalo ka go buiwa, “e sego ka gobane karolo ya mmele e golofetše e le ka kgonthe, eupša ka gobane e bonagala e golofetše mothong yo a tshwenyegago.”

O se ke wa dira phetho ka go akgofa, eupša seka-seka mabaka ka moka ka kelohloko. Lebelela go buiwa mo gongwe le mo gongwe e le mo go ka se dirollwego. Tabeng ya go buiwa le ge e ka ba gofe, o tla swanelwa ke go lebeletšana le mafelelo ka nako e itšego.

Botse bja Gago bja Bohlokwa Kudu

Lethabo ga le tlišwe ke ponagalo ya gago. Gaešita le ge ponagalo ya gago e ka godiša goba go fokotša boitlhompho bja gago, seo e lego sa bohlokwa e le ka kgonthe ke semelo sa gago le boemo bja gago bja kgopolo. Ka morago ga gore bophelo bja gagwe bo be kotsing, Anna o ile a phetha ka gore: “Ke ithutile gore botse ga bo tswalane ka selo le ponagalo ya gago ya ka ntle.”

Ge e bolela gabotse ka botse bja mmele, Beibele e bontšha gore bo tla ka morago ge bo bapetšwa le botse bja moya: “Botsôrô bo a fora, le botse ké lefêla; mosadi xo rêtwa mo-šia-Morêna.” (Diema 31:30; 1 Samuele 16:7) Go ba le pono ye go tla go thuša go hwetša khutšo ya ka gare, go sa šetšwe sebopego se sengwe sa mmele seo o sa se ratego.

Phetho le ge e le efe yeo o e dirago, gopola gore ponagalo e phethagetšego le lethabo le le phethagetšego ke dilo tšeo di sa hwetšagalego mo nakong ye. Batho bohle ke bao ba sa phethagalago ka tsela e itšego. (Ba-Roma 3:23) O ka se kgone go fetola seo. Seo o ka kgonago go se fetola ke motho yo o lego yena ka gare—seo Beibele e se bitšago “motho wa xo ikuta wa pelong.” (1 Petro 3:3, 4) Kaonefatša motho yo o lego yena ka go aga dika tše dibotse tšeo di lego botse mahlong a Modimo. Ga go na kotsi goba ditshenyagalelo tša tša ditšhelete, gomme meputso ke yeo e sa lekanywego!

[Mengwalo ya ka tlase]

[Ntlhakgolo go letlakala 17]

Na seo se bonagalago e le bothata bja ponagalo ke bothata e le ka kgonthe goba na go nyakega gore o lokiše tsela yeo o itebelelago ka gona?