Batsomi ba Boithabišo bja go Lekela Hlogong—Ke ka Baka La’ng ba Kgahlwa ke go Ipea Kotsing?

LEPATLELONG la Roma ya bogologolo, mašaba ao a thabilego kudu—a bontši bja 50 000—a be a lebeletše pele ka go fagahla. Go fagahla ga ona go tšere matšatši a mantši go dutše go gola ge papatšo yeo e aparetšago e be e bega gore ditiragalo tšeo di bego di tla direga di be di tla nea “boithabišo bja go lekela hlogong bjo bo kgethegilego bjoo bo sa swanelago go feta motho.”

Le ge dipontšho tša maleatlana, badiragatši le bo-rametlae di sa dutše di gogela batho lefelong la dipontšho la tikologong, ditiragalo tša lepatlelong e be e le tšeo di fapanego kudu. Go kokonela ga ditulo tše thata le matshwenyego a letšatši di be di tla tloga di lebalwa ge boithabišo bjo bo kgahlišago bja go lekela hlogong bo diragatšwa ka pele ga babogedi.

Bjale go ile gwa tšwelela diopedi gomme tša latelwa ke baperisita bao ba aperego dipurapura. Barwadi ba diorelo ba ile ba etelela pele molokeloke wa medingwana wo o bontšhago medimo le medimogadi yeo e phagamišeditšwego godimo gore e bonwe ke bohle. Se se ile sa dira gore ditiragalo di bonagale e le tšeo di amogelwago ke medimo.

Go Bolawa ga Diphoofolo

Ga bjale go be go le kgaufsi le gore dibopego tše dikgolo tša boithabišo di thome. Sa pele, dimpšhe le dithutlwa, tšeo di bego di kile tša bonwa ke ba sego kae gare ga babogedi, di ile tša lokollelwa ka lepatlelong moo go bego go se na mokgwa wa go ka tšhaba. Babetši ba bantši ba mesebe bao ba swerego dibora le mesebe ba ile ba bolaya diphoofolo tšeo di sa kgonego go itwela go ba go fihla ka ya mafelelo, feela bakeng sa go thabiša babogedi bao ba nyakago boithabišo bja go lekela hlogong.

Mašaba ao a thabilego ka morago ga moo a ile a thabišwa ka ntwa ya bophelo le lehu magareng ga ditlou tše pedi tše dikgolo tšeo manaka a tšona a bego a hlometšwe meetlwa e metelele le e bogale ya tšhipi. Go ba le legoa le legolo ge phoofolo e nngwe e kgolo e wela mobung woo o tletšego madi e gobetše wa go iša lehung. Tiragalo ye e louditše kgahlego ya babogedi bakeng sa tiragalo e kgolo yeo e tla diregago lebakeng leo le sa fetšego pelo.

Tiragalo e Kgolo

Mašaba ao a tsomago boithabišo bja go lekela hlogong a ema ka maoto ge bahlabani ba tsena ka lepatlelong, bogareng bja pontšho e kgolo. Ba bangwe ke bao ba itlhamilego ka ditšhoša, dikotse le dikefa tša tšhipi goba ka marumo mola ba bangwe ba itlhamile gabohwefo e bile ba apere gabohwefo. Ba lwa ka matsogo moo gantši o tee wa bona goba bobedi bja bona ba hwago ge babogedi ba dutše ba goeletša. Dipego di bontšha gore tiragalong e nngwe diphoofolo tše 5 000 di ile tša bolawa ka matšatši a 100. Tiragalong e nngwe gape bahlabani ba 10 000 ba ile ba bolawa. Go dutše go le bjalo batho ba be ba sa nyaka boithabišo bjo bo oketšegilego.

Disenyi le bagolegwa ba ntwa ba ile ba dira e le kabo e sa kgaotšego ya batho bao ba dirišwago dipapading. Lega go le bjalo, puku e nngwe e bolela gore, “ga se ba swanela go gakantšhwa le sehlopha sa bahlabani bao ba nago le bokgoni bao ba bego ba e-lwa ka dibetša, ba ba bego ba gola tšhelete e ntši kudu le ba ba bego ba sa ahlolelwa go ba bahlabani bophelo bja bona ka moka.” Mafelong a mangwe bahlabani ba be ba tsena dikolo tše di kgethegilego bakeng sa go rutwa bokgoni bja go lwa ka matsogo. Ka go tlala lethabo ba ile ba nwelela lethabong la papadi le kgoketšong ya yona yeo e bolayago. Kganyogo e matla ya go nyaka go lwa gape e be e le phišego e bušago. Puku e nngwe e phetha ka gore: “Mohlabani yo a atlegilego e be e le yo a lwelego dintwa tše masome-hlano pele a ka rola modiro.”

Papadi ya go lwa le Dipoo

Mehleng ya rena lefase le tsene ngwaga-keteng o mofsa. Eupša ke mo go lego molaleng gore phišego e bjalo e matla ke yeo e sa dutšego e hwetšwa bathong ba bantši bao ba thopilwego ke dipapadi tše kotsi kudu-kudu tšeo di akaretšago kotsi ya go ka bolawa. Ka mohlala, papadi ya go lwa le dipoo e be e dutše e le tiragalo yeo e ratwago kua Amerika Borwa le Mexico ka nywaga-kgolo e mentši. Lehono ke yeo e  atlegago kua Latin America, Portugal le Sepania.

Go begwa gore go na le mapatlelo a ka bago 200 kua Mexico le a ka godimo ga 400 kua Sepania. Lepatlelo le tee kua Mexico le dudiša batho ba 50 000. Bontši bja mapatlelo a bo tlala wa go falala ka batho bao ba tlago go bogela banna bao ba bontšhago sebete sa bona ka go lwa le dipoo tšeo di galefilego. Pontšho le ge e le efe ya bofšega ka lehlakoreng la yoo a lwago le poo e tliša go se thabe mašabeng ao a mo kwerago.

Ga bjale basadi bao ba lwago ba fetogile dinkgwete tša go lwa le dipoo gomme ba gola diranta tše dimilione bakeng sa go bolaya dipoo. Mosadi yo mongwe yo e lego nkgwete ya go lwa le dipoo yoo go boledišanwego le yena thelebišeneng o boletše gore ga go na selo seo se ka kgotsofatšago kganyogo ya gagwe ya go nyaka boithabišo bja go lekela hlogong go swana le go ba ka gare ga lepatlelo le sebata seo se galefilego, go sa šetšwe tšhošetšo yeo e dulago e le gona ya go ka hlabja ka lenaka go fihlela a e-hwa.

Go Kitima ga Dipoo

Pego e nngwe e boletše gore: “Lešaba la batho le dirile methaladi e mene kua lebenkeleng la go jela la Sixto, Setarateng sa Pamplona Estafeta, gomme lešata le golela godimo ka mo go sa fetogego. Go bolelwa maleme a fapa-fapanego—se-Basque, se-Castile, se-Catalan le Seisemane.” Mašaba a bokana gotee e sa le ka pela bakeng sa go bogela tiragalo. Dipoo tšeo di beetšwego papadi ya go lwa ga dipoo ka lepatlelong di dudišwa ka mašakeng ao a lego bokgoleng bja ka tlase ga khilomithara go tloga lepatlelong.

Mesong ya ge go tlo lwewa, dikgoro tša mašaka di a ahlamišwa gomme gwa lokollwa dipoo tše tshela gotee le e tee yeo e beetšwego ka thoko, tšeo di tlago go lala di e-lwa bošegong bjoo. Setarata se ageleditšwe ke meago gomme ditarata tša ka mathoko di a tswalelwa. Se se direla dipoo tsela e swanetšego ya ge di kitimela lepatlelong moo go tlago go di tšea metsotso e ka bago e mebedi ge e ba tšohle di sepela gabotse.

Nywageng e fetilego, banna bao ba ipeago kotsing ba ile ba phetha ka go bontšha bokgoni bja bona ka go leka go šia dipoo. Ngwageng o mongwe le o mongwe ba bangwe ba sa dutše ba leka go dira bjalo. Ge nako e dutše e sepela seo se ile sa fetoga tiragalo ya ditšhaba-tšhaba. Ba bantši ba ile ba gobatšwa ke dipoo o šoro gomme ba bangwe tša ba hlaba ka lenaka go fihlela ba e-hwa. Mokitimi yo mongwe o itše: “Ge e ba o nagana gore o ka di šia, gona o dira phošo e kgolo.” Go ya ka mokgatlo wa Sefapano se Sehwibidu wa Sepania, lebakeng la nywaga e 20 go bile le “tekanyo ya kgobalo e tee ya go hlabja ka lenaka letšatšing le lengwe le le lengwe.” Batho ba bangwe ba 20 go ya go ba 25 le bona ba be ba alafša bakeng sa dikgobalo letšatšing le lengwe le le lengwe.

Ke ka baka la’ng go e-na le kgoketšo ye e bolayago? Mokitimi yo mongwe o arabile ka gore: “Metsotswana ya ge o le gona moo o e-na le dipoo, go kitima ka lebelo la tšona, go kwa monkgo wa tšona, go kwa mošito wa dingatha tša tšona le go bogela manaka ao a yago godimo le fase—seo ke sohle se [lebelo] le se akaretšago.” Bakitimi ba kgothatšwa ke mašaba ao a ba retago. Na ba bangwe ba tla nyamišwa ke ge ba sa bone go hlabja ga motho ka lenaka mo go bolayago goba ge mokitimi a fošetšwa ka matla ka godimo ga poo yeo e hlaselago ya boima bja dikhilograma tše 700? Na tšhollo ya madi e ka ba yeo e nago le kgoketšo e swanago bakeng sa ba bangwe ba bona go etša ge e bile bjalo ka mašaba mapatlelong a Roma?

 Go Bapala ka Lehu

Ke moka go na le bao ba nago le kganyogo ya go bapala ka lehu ka ditsela tše dingwe. Go na le bao ba dirago makatika ka dithuthuthu bao ba ipeago kotsing ya lehu le go gobala o šoro ka go fofa dikoloi tše 50 tšeo di emego ka go bapelana goba ka go fofa dipese tše dikgolo tše mmalwa tša banamedi goba ka go fofa legaga le le bulegilego kudu. Ramakatika yo mongwe yo bjalo o begile gore o robegile marapo a 37 mmeleng wa gagwe gomme a idibala lebaka la matšatši a 30. O itše: “Marapo goba matsogo a robegilego ga a sa bolela selo go nna. . . . Ke ile ka bušetšwa marapo sekeng ka go buiwa mo gogolo ka makga a lesome-pedi. [Go bušetšwa ga marapo sekeng] ke ge ba go bua gomme ba go tsenya lesenke goba sekurufu lerapong. Ke nagana gore ke ile ka tsenywa dikurufu tše masome-tharo-hlano goba tše masome-nne bakeng sa go swaraganya marapo. Ke phela ke boa-boa sepetlele.” Lebakeng le lengwe ge a be a gobetše nakong ya ge a itlwaetša ka go kitima gomme a palelwa ke go leka go fofa dikoloi tše dintši, mašaba a ile a goelela bakeng sa go bontšha go nyama ga ona.

Batsomi ba bantši ba boithabišo bja go lekela hlogong ba tšea karolo dipapading tše di feteletšego, tšeo di akaretšago ditiro tša go ipea kotsing ya lehu tše di swanago le go namela meago e metelele ya toropong ka ntle le ditlabakelo tša go itšhireletša, go thelela go theoga dithabeng tšeo di apešitšwego ke lehlwa tša botelele bja dimithara tše 6 000, go fofa ka bungee meagong e metelele le maporogong, go fofa difofaneng tšeo di lego godimo mola ba itshwareletše mokokotlong wa mofofi yo mongwe goba go namela magaga a matelele ao a apešitšwego ke lehlwa ba swere feela dimanakisi ka diatleng. Monamedi yo mongwe wa lehlwa o llile ka gore: “Ke lebeletše gore ke lahlegelwe ke bagwera ba bararo go iša go ba bane ka ngwaga.” A e fo ba a mangwe a makatika ao a akaretšago lehu ao a fetogilego a ratwago lefaseng la dipapadi. Mongwadi yo mongwe o itše: “Go direga ka sewelo ga kotsi ke gona go dirago gore dipapadi tše di feteletšego e be tše di goketšago gakaakaa.”

Makasine wa U.S.News & World Report o ngwadile gore: “Gaešita le dipapadi tšeo di feteletšego ka mo go feteletšego kudu ke tšeo di thomago go ratwa kudu. Go fofa sefofaneng se se lego godimo ka pharatšhute, moo bafofi ba dipharatšhute bao ba nago le bokgoni kudu ba dirago makatika a go phethonkgana moyeng godimo ga lepolanka la go thelela leo le dirilwego ka graphite ao a ka swanelago go dirwa disorokising mola ba ikwela feela go tšwa bogodimong bja dimithara tše 4 000 pele pharatšhute e ka bulega, go be go se gona ka 1990; ga bjale go gogela batho ba dikete bao ba ineetšego. Le gona papadi yeo e tsebjago e le go fofa ga mohuta wa BASE (khutsofatšo bakeng sa Buildings, Antennas, Spans, and Earth [moago, antenna, leporogo le lefase]), yeo e hlomilwego ka molao ka 1980, ga bjale e gogela batho ba makgolo bao ba fofago ka dipharatšhute—gantši e le ka tsela e sego molaong le gona bošego—go tšwa dilong tše di tiilego tše bjalo ka ditora tša radio goba maporogo.” Papadi ye e šetše e bolaile batho ba bantši. Mofofi yo mongwe yo a nago le phihlelo o itše: “Ga go na dikgobalo tše dintši papading ya go fofa ya mohuta wa BASE. Ke taba ya go phela goba go hwa.”

Go namela mafsika ka mahlakoreng a matelele a dithaba o itshwareletše feela ka menwana ya matsogo le ya maoto go gogela batho ba bantši. Gaešita le dipapatšo tša thelebišene le tša dimakasine tšeo di bapatšago selo se sengwe le se sengwe go tloga ka dilori go fihla ka dihlare tša go fodiša hlogo e opago di bontšha banamedi ba lekeletše dithabeng tše ditelele kudu ka mo go sa šireletšegago ba le bokgoleng bja dimithara tše makgolo moyeng, ba itshwareletše feela ka thapo e tshesane. Go begilwe ka 1989 gore batho ba ka bago 50 000 United States ba ile ba leka go tšea karolo papading ye; morago-rago bjale batho ba akanyetšwago go ba seripa-gare sa milione ba gogetšwe ke kgoketšo ya yona e bolayago. Dipalo ke tšeo di oketšegago lefaseng ka bophara.

Makasine wa Family Circle o begile gore kua United States, “palo e golago ya bašemane le banenyana ‘bao ba tlwaelegilego’ e a hwa goba go golofala ka go bapala dipapadi tše difsa tše di sa tlwaelegago tše kotsi.” “Go namela ka godimo ga dikoloi”—go tšwa ka lefasetere la koloi yeo e lego lebelong gomme wa namela ka godimo ga yona le go emelela ge koloi e dutše e le lebelong—goba go emelela ka godimo ga elevator yeo e sepelago goba ka godimo ga setimela sa go sepela ka tlase ga mobu go bolaile bafsa ba bantši.

 Gaešita le Thaba e telele kudu ya Everest e a akaretšwa go feta le ge e le neng pele. Banamedi bao ba sa hwetšago tlhahlo e lekanego ba tla lefa tšhelete e lekanago R633 000 gore ba išwe ka godimo ga thaba le go bušwa. Ga e sa le go tloga ka 1953, banamedi ba ka godimo ga 700 ba ile ba fihla ka godimo ga thaba. Ba bantši ga se ba ka ba kgona go boa. Ditopo tše dingwe di sa dutše di le gona ka godimo ga yona. Raditaba yo mongwe o ngwadile gore: “Banamedi ga bjale ba phenkgišana ka go itirela dipego tša go ba ba banyenyane go bohle, ba bagolo go bohle le ba nago le lebelo go feta bohle bao ba kilego ba namela Everest.” Raditaba yo mongwe yena o ngwadile gore: “Ka go fapana le papadi le ge e le efe e nngwe, go namela dithaba go nyaka gore batšea-karolo ba ikemišetše go hwa.” Na motho o swanetše go ipea kotsing bakeng sa go bontšha sebete? Monamedi yo a nago le boitemogelo o lemošitše ka gore: “Go ba sebete ga go bolele go dira dilo tša bošilo.” Gare ga “dilo tša bošilo” o lokeletša “‘maeto a go lekela hlogong’ a go namelwa ga Thaba ya Everest ke banamedi bao ba se nago phihlelo.”

Boemo bo bjalo kamoo bo hlalositšwego ka gona. Palo le mehuta ya ditiro tšeo di beago kotsing ya lehu tšeo di thomago go ata lefaseng ka moka ke tšeo di sa lekanywego go etša kakanyo ya bao ba ikemišeditšego go hlama tše difsa. Setsebi sa tša monagano se bolelela pele gore dipapadi tšeo di feteletšego, tšeo go tšona batšea-karolo ba phelago ba le kotsing ya bophelo le lehu, “di tla fetoga dipapadi tše dikgolo tšeo di bogelwago le tšeo go tšewago karolo go tšona tša lekgolong la bo-21 la nywaga.”

Ke ka Baka La’ng ba Dira se?

Batho ba bantši bao ba feteletšego go tša dipapadi ba lokafatša go tšea ga bona karolo makatikeng ao a ba beago kotsing ya lehu e le mokgwa wa go efoga go lewa ke bodutu. E le bao ba sa thabelego mešomo ya bona ya ka mehla, ba bangwe ba tlogetše mošomo wa bona gomme ba tsoma mošomo o mofsa lefaseng la dipapadi tšeo di feteletšego. Yo mongwe o itše: “Ke ile ka thoma go diriša mokgwa wa go fofa ka bungee e le sehlare-tagi, e le tsela ya go thoma bophelo lefsa. Ke be ke tla fofa ke moka ka ikwa bjalo ka ge eka ga se ka ka ka ba le mathata le gatee.” Makasine o begile gore: “Yo ke mofofi yo a nago le boitemogelo yo a fofilego ka makga a 456, go akaretša go fofa go Yosemite’s El Capitan, Leporogo la San Francisco Bay le koloyana ya godimo go di feta tšohle yeo e sepelago thapong kua Fora.”

Motšea-karolo yo mongwe wa dipapading tšeo di feteletšego o itše: “Go ba bjalo ka ge eka nako e a ema. Ga o na taba le seo se diregago lefaseng.” Yo mongwe o itše: “Seo re se dirago bakeng sa go ithabiša [seo go ba bantši se akaretšago go putswa ka tšhelete], batho ba bantši ba be ba ka se ke ba se dira le ge o be o ka ba šupa ka sethunya hlogong.” Makasine wa Newsweek o hlalositše gore: “Ka moka ga bona ba tloga ba ikemišeditše go ithabiša ka go lekela hlogong.”

Ditsebi tše dingwe tša monagano di dirile nyakišišo e tseneletšego ka ga go tsoma boithabišo bja go lekela hlogong. Setsebi se sengwe se hlaola batsomi ba boithabišo bja go lekela hlogong e le bao ba thabelago go lekela hlogong, go tsoma dilo tšeo di ba tutuetšago, go tsoma boithabišo le bao ba tsomago dilo tše di ba neago tlhohleletšo. Setsebi se re: “Go na le  batho ba bangwe bao ba nyakago tšhireletšego bophelong—melao le meetlo.” Ba mohuta wa go tsoma boithabišo bja go lekela hlogong ba tlogela tšhireletšego. Ba itlhamela bophelo bja bona ka noši.” Se bolela gore dinyakišišo di hweditše gore ba mohuta wa go tsoma boithabišo bja go lekela hlogong ba ba le dikotsi tša ditseleng tša lephefo go feta ba bangwe ka makga a mabedi. “Dikotsi ke sebaki se segolo sa lehu gare ga bafsa bao ba lego mahlalagading, gantši ke ka gobane ba ipea boemong bjo kotsi bakeng sa go kgotsofatša senyakwa sa boithabišo bja go lekela hlogong.”

Bo-rathutamahlale le ditsebi tša tša monagano ba dumela gore ga se tlhago gore motho le ge e le ofe a tsome dipapadi tšeo di nago le tekanyo e phagamego ya go bolaya. Therešo ya gore ba bantši ba ile ba ba le dikgobalo tše šoro tšeo di beago bophelo kotsing, ke moka ba fola ka morago ga go dula lebaka le letelele dipetlele le mafelong a go rutwa lefsa go itirela dilo gomme ba tšwela pele ka go phegelela ditiro tšeo di akaretšago lehu, e bontšha gore go na le seo se fošagetšego ka bokgoni bja bona bja go nagana. Lega go le bjalo, ba gantši e ka ba e le batho bao ba lego bohlale kudu.

Ditsebi ga di tsebe gabotse gore ke eng seo se gokeletšago batsomi ba boithabišo bja go lekela hlogong go ipea kotsing ya go lahlegelwa ke bophelo le ditho tša mmele. Di šišinya gore dikarabo di ka hwetšwa bjokong. Di ba botša gore: “Ba ka se ke ba kgaotša go tsoma boithabišo bjoo bja go lekela hlogong, eupša o leka go ba thibela gore ba se ke ba ipea dikotsing tšeo di bolayago. Gaešita le ge o ka se ke wa ba thibela, fela o nyaka gore ba efoge go bea maphelo a batho ba bangwe kotsing.”

Pono ya Bokriste

Bakriste ba lebelela bophelo e le mpho ya bohlokwa e tšwago go Jehofa Modimo. Ge motho a bea bophelo bja gagwe kotsing ka boomo ka go lekela hlogong mo go sa nyakegego feela bakeng sa go bontšha sebete sa go ba yo a sa boifego selo—matla a gagwe—goba bakeng sa go thabiša lešaba goba go kgotsofatša senyakwa sa gagwe ka noši sa go ba le maikwelo a tseneletšego a lethabo, ge e le gabotse o bontšha go se hlomphe mpho e botse ya bophelo yeo Modimo a re neilego yona. Jesu o be a tloga a bontšha tlhompho e tseneletšego ka bophelo bja gagwe gomme o be a sa bo bee kotsing ka mo go sa nyakegego. O ile a gana go leka Modimo.—Mateo 4:5-7.

Bakriste ka mo go swanago ba na le boikarabelo bja go bontšha tlhompho bakeng sa bophelo. Mokriste yo mongwe o ngwadile gore: “Nkile ka namela legaga le letelele la mafsika gomme ka ikhwetša ke sa kgone go ya pele goba morago. Go fihla le lehono ke a tšhoga ge ke nagana kamoo ke nyakilego ke e-hwa ka gona. Seo nkabe e bile go lobja ga bophelo ga bošilo gakaakang!”

Mofsa wa Mokriste o ngwadile gore: ‘Moo ke dulago gona bana ba tšea karolo dipapading tše tše dintši tša go lekela hlogong. Ba dula ba mphegelela gore ke kopanele le bona. Lega go le bjalo, gantši ditabeng ke bona dipego tša batho bao ba bolawago goba bao ba gobatšwago o šoro ke dipapadi tšona tšeo tše go thwego ke tša boithabišo tšeo bana ba mpotšago ka tšona. Ke lemoga gore e ka se be bohlale gore ke bee bophelo bjoo Jehofa Modimo a mphilego bjona kotsing, bakeng sa boithabišo bja nakwana bja go lekela hlogong.’ Eka le wena o ka ba le monagano o swanago o hlaphogetšwego gotee le kahlolo e swanago.

[Mothopo wa Seswantšho go letlakala 19]

© Reuters NewMedia Inc./CORBIS

[Mothopo wa Seswantšho go letlakala 22]

Steve Vidler/SuperStock