Malapa a Motswadi o Tee a Oketšega

“Mašegong a mantši ke be ke rapela Modimo ke lla gomme ke mmotša gore: ‘Ga ke tsebe seo ke tlago go se dira gosasa.’”—GLORIA, MMA WA BANA BA BARARO YO A SE NAGO MOLEKANE.

MALAPA a motswadi o tee a fetogile sebopego sa sa ruri le seo se lemogegago ditšhabeng tše dintši lehono. * Ge sebopego sa setšo sa monna, mosadi le bana se tšeelwa sebaka ke dibopego tše dingwe tša bophelo bja lapa, ditsebi tša dipalo-palo tša baagi le badirela-leago dikarolong tše dintši tša lefase ba ipotšiša lebaka la se.

Baprofesara ba tša leago e lego Simon Duncan le Rosalind Edwards ba bolela gore “go direga diphetogo tšeo di tšeago lebaka le letelele dithulaganyong tša lapa le ditswalanong tša batho ba bong bjo bo sa swanego.” Ka baka la’ng? Ditsebi tše dingwe di bolela gore se se bakwa ke dikgetho tša batho mabapi le kamoo ba phelago maphelo a bona go ya ka phetogo ya tša boiphedišo, tša setšo le tša leago.

Anke re ahla-ahleng tše dingwe tša diphetogo tše gotee le dikgetho tšeo di dirwago. Dikgateletšo tša bophelo ke lebaka le legolo leo le kgomago maphelo a batho. Seo se diregago ka ntle ga tikologo ya legae se kgoma maphelo a bona nakong ka moka ya ge ba tsogile. Nako yeo pele e bego e dirišetšwa medirong ya lapa ga bjale e dirišwa go Internet, go bogetšwe TV, mogaleng, ka koloing le ge go engwa-engwa.

Dikgateletšo tša tša boiphedišo le tšona di a oketšega. Dilo tša lehono tšeo di nolofatšago bophelo di bitša kudu, ka gona batswadi ba bantši ba a šoma. Go ba karolo ya lekoko leo le sa dulego felo gotee go dirile gore ditho tše dintši tša lapa di dule le go šoma kgole le thekgo ya lapa le le katološitšwego  gomme mabakeng a mangwe di bile di dula le go šoma kgole le balekane ba tšona. Dinageng tše dintši mekgwa e tlwaelegilego le yona ga e thuše, ka ge gantši e le yeo e nyenyefatšago ditswalano tšeo di neago maikwelo a go tsepama, tše bjalo ka lenyalo le lapa. *

Mma yo Mofsa yo a se Nago Molekane

Mma wa mehleng yeno yo a se nago molekane ga a sa lebelelwa ka mokgwa wa kgale go swana le kamoo go bego go lebelelwa mofsa yo a lego mahlalagading yo a sa nyalwago yo a bego a phela ka thušo ya mmušo. Go ba mma yo a sa nyalwago ga go sa leša dihlong e bile go tumišwa ke dinaletšana tšeo di ekišwago. Go oketša moo, basadi ba bantši ba rutegile gakaone e bile ba kgona go itlhokomela gakaone—ka gona, lenyalo ga e sa hlwa e le selo seo se nyakegago bakeng sa go hwetša tšhelete go mma.

Bo-mma ba bangwe bao ba se nago balekane, kudu-kudu bana ba bagolo ba batswadi bao ba hlalanego, ba dula ba sa nyalwa ka gobane ba sa nyake go dira gore bana ba bona ba tlaišwe ke go bona motswadi a tlogela lapa. Basadi ba bangwe e ba bo-mma bao ba se nago balekane ka baka la go tlogelwa e sego ka baka la boikgethelo. Joseph Rowntree Foundation of Britain e bolela gore: “Go ba motswadi yo a se nago molekane ge e le gabotse ga se kgetho ya boithati le ya ka boomo, le gona bana ba malapeng a motswadi yo a se nago molekane ga se bao ba hlokomologilwego le bao ba sa laiwego.”

Lega go le bjalo, go ata ga malapa a motswadi o tee ke selo seo go tshwenyegwago ka sona ka gobane batswadi bao ba se nago balekane le bana ba bona ba ka tlaišwa ke kgateletšego ya maikwelo, go hloka dinyakwa tša boiphedišo le go se hwetše mehola ya tša leago. Batho ba bangwe ba ka ipotšiša ge e ba go kgonega gore motswadi o tee a godiše bana ka katlego. Ke ditlhohlo dife tše dingwe tše di kgethegilego tšeo malapa a motswadi o tee a lebanego le tšona? Mokriste a ka lebeletšana bjang ka katlego le tlhohlo ya go godiša bana e le motswadi yo a se nago molekane?

[Mengwalo ya ka tlase]

[Lepokisi go letlakala 4]

Ditlhaloso tše Dingwe

Go dirišwa dipolelwana tše di fapa-fapanego lefaseng ka moka bakeng sa go šupa bo-mma bao ba godišago bana ba nnoši. Dinageng tše dingwe polelwana “mma yo a se nago molekane” e dirišwa bakeng sa go hlalosa bo-mma bao ba sa kago ba nyalwa le ka mohla, mola dinageng tše dingwe e le polelwana yeo e akaretšago bo-mma ka moka bao ba godišago bana ba se na molekane wa monna ka lapeng. Bo-mma ba bjalo ba ka ba ba hladilwe, ba arogane le balekane ba bona goba e le bahlologadi goba ba se ba ka ba nyalwa le ka mohla.

Lelokelelong le la dihlogo, re diriša dipolelwana “motswadi yo a se nago molekane” le “mma yo a se nago molekane” bakeng sa go šupa batswadi bao ba godišago bana ba se na balekane.

[Lepokisi/Mmapa go letlakala 4, 5]

 Go Ba Motswadi Yo A Se Nago Molekane—tshekamelo E Apareditšego Dinageng Tše Dintši

United States: “Palo ya bo-mma bao ba se nago balekane e ile ya oketšega magareng ga 1970 le 2000, go tloga go dimilione tše 3 go ya go dimilione tše 10; lebakeng lona leo, palo ya bo-tate bao ba se nago balekane le yona e ile ya oketšega, go tloga go 393 000 go ya go dimilione tše 2.”—Lekgotla la go Bala Batho la United States.

Mexico: Go ya ka kuranta ya La Jornada, bo-mma bao ba lego mahlalagading ba bopa mo e ka bago 27 lekgolong ya palo ka moka ya baimana nageng.

Ireland: Palo ya malapa a motswadi o tee e oketšegile go tloga go 5,7 lekgolong ka 1981 go ya go 7,9 lekgolong ka 1991. “Go thubega ga lenyalo e sa dutše e le lebaka le legolo leo le feleletšago ka go ba motswadi yo a se nago molekane.”—Single Mothers in an International Context, 1997.

Brithania: “Tekanyo ya malapa ao a etelelwago pele ke motswadi yo a se nago molekane e fetile tekanyo ya 25 lekgolong ka lekga la mathomo, e lego seo se bontšhago go gola kudu ga palo ya bo-mma bao ba sa kago ba nyalwa le ka mohla le go gola kudu ga tekanyo ya tlhalo lebakeng la nywaga e 30 e fetilego.”—The Times, London, March 2, 2000.

Fora: “Ga e sa le go tloga nywageng ya mafelelo ya bo-1970, tekanyo ya malapa a motswadi o tee e ile ya oketšega ka tekanyo ya ka godimo ga 50 lekgolong.”—Single Mothers in an International Context, 1997.

Jeremane: “Palo ya batswadi bao ba se nago balekane e ipoeleditše gabedi nywaga-someng e mebedi e fetilego. Mo e nyakilego go ba malapa ka moka a motswadi o tee . . . a etelelwa pele ke mma.”—Single Mothers in an International Context, 1997.

Japane: ‘Malapa a bo-mma bao ba se nago balekane a be a dutše a oketšega ga e sa le go tloga ka bo-1970.’ Ka 1997, 17 lekgolong ya malapa ka moka a be a etelelwa pele ke bo-mma bao ba se nago balekane.—Single Mothers in an International Context, 1997; The World’s Women 2000: Trends and Statistics.

Gerika: “Ga e sa le go tloga ka 1980, palo ya bo-mma bao ba sa kago ba nyalwa [kua Gerika] e oketšegile ka 29,8 lekgolong. Le gona, go ya ka dipalo-palo tšeo di neilwego ke European Union, ka 1997 tekanyo ya bana bao ba belegwego ka ntle ga lenyalo e be e le 3,3 lekgolong, mola ka 1980 e be e le feela 1,1 lekgolong.”—Kuranta ya Ta Nea, Athene, September 4, 1998.

Australia: Mo e nyakilego go ba ngwana o tee go ba 4 o dula le o tee feela wa batswadi ba gagwe ba madi. Se gantši se bakwa ke go thubega ga lenyalo la batswadi goba go senyega ga tswalano ya bona. Go akanyeditšwe gore malapa a motswadi o tee a tla oketšega magareng ga 30 lekgolong le 66 lekgolong lebakeng la nywaga e 25.—Lekgotla la Dipalo-palo la Australia.