“Bolwetši bjo Kotsi Kudu bjo bo Apareditšego Historing ya Motho”
“Bolwetši bjo Kotsi Kudu bjo bo Apareditšego Historing ya Motho”
KA MONGWADI WA PHAFOGA! AFRIKA BORWA
“Ga go na ntwa le ge e le efe lefaseng yeo e senyago go swana le bolwetši bjo bo apareditšego bja AIDS.”—MONGWALEDI WA NAGA YA UNITED STATES, E LEGO COLIN POWELL.
PEGO ya pele ya molao ka AIDS (acquired immunodeficiency syndrome) e tšweletše ka June 1981. Peter Piot yo e lego molaodi-phethiši wa Joint United Nations Programme on HIV/AIDS ([Mokgatlo wa Lefase wa tša Maphelo le Lenaneo le le Tlemagantšwego la Ditšhaba tše Kopanego la HIV/AIDS] UNAIDS) o re: “Ga go na le o tee wa rena yo a bego a lebeletšane le bothata bjo mehleng ya pele ya Aids yo a ka bego a ile a akanya ka bogolo bjo bo tšweletšego bja leuba le.” Ka nywaga e 20 e fetogile leuba leo le apareditšego kudu go feta le ge e le neng pele gomme ditšhupetšo di bontšha gore le tla tšwela pele le oketšega.
Go akanyetšwa gore batho ba ka godimo ga dimilione tše 36 ba fetetšwe ke twatši ya HIV (human immunodeficiency virus [twatši e fokodišago tshepedišo ya mmele ya go lwantšha malwetši]) gomme dimilione tše dingwe tše 22 di bolailwe ke ditla-morago tša AIDS. * Ngwageng wa 2000, dimilione tše tharo tša batho di bolailwe ke AIDS lefaseng ka bophara, e lego palo-moka e phagamego kudu ya ngwaga ga e sa le leuba le thomile. Se se direga go sa šetšwe go dirišwa ga kalafo ya seokobatši sa antiretroviral, kudu-kudu dinageng tšeo di humilego.
AIDS e Aparetša Afrika
Dinaga tša Afrika ya ka borwa bja Sahara, tšeo di nago le ba ba fetetšwego bao ba akanyetšwago go dimilione tše 25,3, di fetogile mogola wa leuba le leo le apareditšego. Tikologong ye e nnoši, dimilione tše 2,4 di bolailwe ke ditla-morago tša AIDS ngwageng wa 2000, yeo e lego 80 lekgolong ya palo-moka ya mahu a lefase ka bophara. AIDS ke yona sebaki se segolo sa mahu tikologong ye. *
Afrika Borwa e na le palo e phagamego kudu ya batho bao ba fetetšwego go feta naga le ge e le efe lefaseng, yeo e akanyetšwago go ba dimilione tše 4,7. Mo Afrika Borwa bana ba 5 000 ba belegwa ba e-na le twatši ya HIV kgweding e nngwe le e nngwe. Polelong ya gagwe yeo a e neilego Sebokeng sa bo-13 sa Ditšhaba ka Moka sa AIDS, seo se bego se swaretšwe kua Durban ka July 2000, yoo e kilego ya ba Mopresidente wa Afrika Borwa Nelson Mandela o boletše gore: “Re ile ra tšhoga ge re e-kwa gore mo Afrika Borwa o tee go ba 2, e lego seripa-gare, wa bafsa ba rena o tla bolawa ke AIDS. Selo seo se tšhošago kudu ke gore go fetelwa ga batho ba ka moka, moo dipalo-palo di re botšago ka gona gotee le go tlaišega ga batho moo go akaretšwago . . . go ka be go ile gwa thibelwa gomme go ka thibelwa.”
Tlhaselo ya AIDS Dinageng tše Dingwe
Dipalo tša baagi bao ba fetetšwego le tšona di dutše di oketšega ka lebelo kua Bohlabela bja Yuropa, Asia gotee le Caribbean. Bofelong bja 1999, palo ya bao ba fetetšwego kua Bohlabela bja Yuropa e be e le 420- 000. Bofelong bja 2000, palo yeo e ile ya akanyetšwa ka mo go lekanetšego gore e hlatlogetše go 700 000.
Nyakišišo yeo e ilego ya dirwa metseng e tshela e megolo ya Amerika e utolotše gore go na le tekanyo ya 12,3 lekgolong ya masogana a basodoma yeo e fetetšwego ke twatši ya HIV. Go feta moo, ke feela 29 lekgolong ya bao ba bego ba e-na le twatši ya HIV bao ba bego ba tseba gore ba fetetšwe. Setsebi sa tša go phatlalala ga bolwetši le taolo ya bjona setšhabeng seo se bego se eteletše pele nyakišišong se itše: “Re be re tšhogile kudu ge re hwetša gore ke banna ba sego kae feela bao ba nago le twatši ya HIV bao ba bego ba tseba gore ba fetetšwe. Seo se bolela gore batho bao ba sa tšwago go fetelwa ba fetetša ba bangwe twatši ba sa tsebe.”
Sebokeng sa ditsebi tša AIDS kua Switzerland ka May 2001, bolwetši bjo bo ile bja tsebišwa e le “leuba le kotsi kudu la bolwetši leo le apareditšego historing ya batho.” Bjale ka ge go boletšwe, tlhaselo ya AIDS e bile e kotsi kudu-kudu kua dinageng tša Afrika ya ka borwa bja Sahara. Sehlogo sa rena se se latelago se ahla-ahla lebaka la seo.
[Mengwalo ya ka tlase]
^ ser. 5 Dipalo-palo tše di dirišitšwego ke dikakanyetšo tšeo di gatišitšwego ke UNAIDS.
[Ntlhakgolo go letlakala 3]
“Selo seo se tšhošago kudu ke gore go fetelwa ga batho ba ka moka . . . gotee le go tlaišega ga batho . . . , go ka be go ile gwa thibelwa gomme go ka thibelwa.”—NELSON MANDELA
[Seswantšho go letlakala 2, 3]
Batho ba bantši bao ba fetetšwego ke twatši ya HIV ga ba tsebe seo
[Mothopo wa Seswantšho go letlakala 3]
UN/DPI Photo 198594C/Greg Kinch