Go Dira Gore Boimana bja Gago e be bjo bo Šireletšegilego

KA MONGWADI WA PHAFOGA! KUA MEXICO

GO YA ka mokgatlo wa Sekhwama sa Baagi sa Ditšhaba tše Kopanego (United Nations Population Fund), ngwageng o mongwe le o mongwe basadi ba ka godimo ga seripa-gare sa milione ba bolawa ke dibaki tšeo di tswalanago le boimana. Go oketša moo, mokgatlo wa Sekhwama sa Bana sa Ditšhaba tše Kopanego (UNICEF [United Nations Children’s Fund]) o bega gore ngwaga le ngwaga basadi ba ka godimo ga dimilione tše 60 ba ba le ditšharakano tše šoro tša boimana le gore mo e nyakilego go ba tee-tharong ya bona ba ba le dikgobalo le malwetši tšeo di tšeago bophelo ka moka. Dinageng tše di hlabologago basadi ba bantši ba kgakgetšwe modikologong wa go ima go belega le go itlogelela woo o ba tlogelago ba lapile e bile ba babja. Ee, boimana e ka ba bjo bo gobatšago—gaešita le go ba kotsi. Na go na le selo le ge e le sefe seo mosadi a ka se dirago bakeng sa go dira gore boimana bja gagwe e be bjo bo šireletšegilego?

Tlhokomelo ya tša Maphelo Pele ga Boimana

Peakanyo. Banna le basadi ba swanetše go boledišana ka palo ya bana bao ba nyakago go ba le bona. Dinageng tšeo di hlabologago ke mo go tlwaelegilego go bona basadi ba amuša bana gomme ka nako e swanago ba imile yo mongwe. Go beakanya le go naganišiša ka kelohloko go ka nea sebaka sa gore bana ba belegwe ka go šielana nako, e lego seo se tla feleletšago ka go imolla mosadi, yoo ka nako yeo a tlago go kgona go fola ka morago ga go belega.

Phepo. Go ya ka Coalition for Positive Outcomes in Pregnancy, pele mosadi a ka ima o nyaka bonyenyane dikgwedi tše nne gore a ikalafe dilong tše gobatšago le go aga mothopo o mobotse wa phepo bakeng sa ngwana. Ka mohlala, kotsi ya spina bifida, yeo e bakwago ke go tswalelega mo go golofatšago ga tšhupu ya di-neuron e fokotšega kudu ge mma yo a imilego a hwetša kabo e lekanego ya folic acid. Ka ge tšhupu ya di-neuron ya lee le le nontšhitšwego e tswalela magareng ga letšatši la bo-24 le la bo-28 ka morago ga go ima—nako e telele pele basadi ba bantši ba ka lemoga gore ba imile—basadi ba bangwe bao ba rerago go ima ba nwa folic acid.

Sefepa-mmele se sengwe sa bohlokwa ke iron. Ka kgonthe, tekanyo ya go nyaka ga mosadi iron e ipoeletša gabedi nakong ya boimana. Ge e ba tekanyo yeo a nago le yona e le tlase—e lego seo e lego therešo ka basadi ba bantši dinageng tšeo di hlabologago—a ka ba le anemia yeo e bakwago ke go hlaelela ga iron. Boemo bjo bo ka gakatšwa ke go ima gantši, ka ge mosadi mo gongwe a ka se be le nako ya go oketša tekanyo ya gagwe ya iron. *

 Nywaga. Go ba kotsing ya go hwa ga banenyana bao ba lego ka tlase ga nywaga e 16 e feta ya bao ba lego nywageng ya bona ya bo-20 ka tekanyo ya 60 lekgolong. Ka lehlakoreng le lengwe, basadi ba nywaga ya ka godimo ga 35 ba na le kgonagalo e kgolo ya gore ba belege bana bao ba nago le magole a leabela, a bjalo ka bolwetši bja Down. Bo-mma bao e lego ba banyenyane kudu goba bao ba šetšego ba fetile nywaga ya bona ya go belega ba swarwa gabonolo ke bolwetši bja preeclampsia. Bolwetši bjo, bjoo bo hlaolwago ka kgatelelo e phagamego ya madi ka morago ga beke ya bo-20 ya boimana gotee le go ba gona ga edema le tekanyo e oketšegilego ya protheine ka gare ga mohlapologo, bo oketša kotsi ya go ka hwa bobedi go ngwana le go mmagwe.

Malwetši a fetelago. Malwetši a mohlapologo, cervicovaginal le malwetši ao a akaretšago mogodu le mala a ka gakala nakong ya boimana gomme a ka oketša kotsi ya go ba le ngwana pele ga nako le bolwetši bja preeclampsia. Bolwetši le ge e le bofe bo alafša gakaone pele ga go ima.

Tlhokomelo ya tša Maphelo Nakong ya Boimana

Tlhokomelo ya pele ga pelego. Go ya ngakeng ka mehla nakong ya boimana go fokotša go ba kotsing ya go hwa ga mma. Gaešita le dinageng tšeo go tšona go ya dikliniking le dipetlele e lego mo go lekanyeditšwego, go ka ba go e-na le babelegiši bao ba tlwaeditšwego gabotse.

Tlhokomelo ya pele ga pelego e ka lemoša sehlopha sa bašomi seo se tlwaeditšwego ka maemo ao a ka dirago gore go nyakege tlhokomelo e kgethegilego. Maemo a a akaretša go ima bana ba fetago o tee, kgatelelo e phagamego ya madi, mathata a pelo le a dipshio gotee le bolwetši bja swikiri. Dinageng tše dingwe mosadi yo a imilego a ka hlabelwa tšhwaana ya go thibela mpholo wa go baka go ngangega ga mešifa ya mehlagare ya bana bao ba sa tšwago go belegwa. E bile a ka ba a dirwa diteko bakeng sa streptococcus ya legoro la B magareng ga beke ya bo-26 le ya bo-28 ya boimana. Dipaketheria tše, ge e ba di le gona tsejaneng ya mala a manyenyane, di ka fetela ngwaneng nakong ya pelego.

Yo e tlago go ba mma o swanetše go ikemišetša go nea ditsebi tša tša maphelo tsebišo ka moka yeo a ka kgonago go e nea, go akaretša le pego ya gagwe ya tša kalafo. Le gona o swanetše go botšiša dipotšišo ka bolokologi. Go swanetše go tsongwa thušo ya kapejana ya tša kalafo ge e ba go e-ba le go tšwa madi sethong sa pelego, go ruruga ga kapejana sefahlegong, go opša ke hlogo e šoro goba yeo e sa folego goba go opelwa ke menwana, go se bone gabotse mo go sa letelwago, go kwa bohloko o šoro ka maleng, go hlatša mo go sa kgaotšego, go tsenwa ke phefo goba go fiša kudu, go feto-fetoga ga tekanyo ya go šišinyega ga ngwana, go tšwa ga meetse sethong sa pelego, go kwa bohloko ge o hlapologa goba go se swarwe ke mohlapologo ka tsela e sa tlwaelegago.

Dino-tagi le dihlare-tagi. Go diriša ga mma dino-tagi le dihlare-tagi (go akaretša le motšoko) go oketša go ba ga ngwana wa gagwe kotsing ya go golofala monaganong, go golofala mmeleng gaešita le tšharakano ya boitshwaro. Bana ba bo-mma bao ba lemaletšego dihlare-tagi e bile ba tsebja e le bao ba bontšhago dika tša go se ipshine mo go bakwago ke go lwantšha temalelo ya dihlare-tagi. Gaešita le ge batho ba bangwe ba dumela gore go nwa galase ya beine ka sewelo ga se mo go gobatšago, ditsebi gantši di kgothaletša gore motho a se ke a diriša dino-tagi ka mo go feletšego nakong ya boimana. Bomma bao ba imilego ba swanetše go itiša malebana le go hema muši wo o tšwago go bao ba kgogago.

Dihlare. Ga go na sehlare seo se swanetšego go nwewa ka ntle le ge se laetšwe ka mo go kgethegilego ke ngaka yeo e tsebago ka ga boimana le yeo e seka-sekilego ka kelohloko dikotsi tša sona. Dilo tšeo di oketšago dibithamine le tšona e ka ba tše kotsi. Ka mohlala, go nwa bithamine A yeo e fetago tekanyo go ka baka go golofala ga ngwana.

Go oketša boima bja mmele. Mosadi yo a imilego o swanetše go phema maemo a feteletšego. Go ya ka Krause’s Food, Nutrition and Diet Therapy, tekanyo ya go ba kotsing ya go hwa ga ngwana wa boima bja ka tlase nakong ya pelego e feta ya ngwana yo a belegwago a e-na le boima bjo bo tlwaelegilego bja mmele ka makga a 40. Ka lehlakoreng le lengwe, go ja bakeng sa batho ba babedi go kgothaletša go nona kudu. Go oketšega ga boima bja mmele ka tsela e swanetšego—moo go bonagalago gantši lebakeng la kgwedi ya bone ya boimana—go bontšha gore mma yo a imilego o ja dijo ka tekanyo e swanetšego bakeng sa dinyakwa tša gagwe tše di oketšegilego. *

 Bohlweki le dilo tše dingwe tšeo di swanetšego go naganelwa. Go hlapa ka pafong le ka šawareng go ka dirwa ka mehla, eupša didirišwa tša go hlapa bokagare bja setho sa pelego ga se tša swanelwa go dirišwa. Mosadi yo a imilego o swanetše go phema go kopana le motho le ge e le ofe yo a nago le ditwatši tše di fetelago, tše bjalo ka mooko. Go feta moo, bakeng sa go thibela toxoplasmosis (go gola ga dithaka), nama yeo e sa butšwago gabotse le go swara mantle a dikatse go swanetše go phengwa ka šedi. Mekgwa e tlwaelegilego ya bohlweki, e bjalo ka go hlapa diatla le go hlatswa dijo tšeo di sa apewago ke ya bohlokwa. Dikopano tša botona le botshadi gantši ga di bake kotsi, ka ntle le dibekeng tša mafelelo tša boimana goba nakong ya ge go e-na le go tšwa madi kudu, go hwa bogatšu goba go lahlegelwa ke ngwana ga nakong e fetilego.

Go Belega ka Katlego

Mosadi yo a itlhokomelago gabotse nakong ya boimana a ka se ke a ba le mathata a magolo nakong ya go belega. Ka tlwaelo, o tla be a šetše a rulagantše taba ya ge e ba a kgetha go belegela ka gae goba sepetlele. E bile o tla tseba gabotse seo a swanetšego go se letela le kamoo a swanetšego go swarišana ka gona le mmelegiši goba ngaka. Motho yo le yena ka mo go swanago o tla tseba dikgetho tša mosadi tšeo di theilwego tsebong—moo go nago le kgonagalo ya go dira phetho—mabapi le ditaba tše bjalo ka gore o tla belega a le ka seemo sefe, episiotomy (go buiwa ga setho sa pelego bakeng sa go se ahlamiša nakong ya pelego) le go dirišwa ga di-forcep, dibolaya-bohloko le go hlokomelwa ga ngwana ka go diriša didirišwa tša elektroniki. Go swanetšwe gore gape go dumelelanwe ka ditaba tše dingwe: Go tla iwa sepetleleng sefe goba kliniking efe ge e ba go belegela ka gae go thoma go šarakana? Ge e le gabotse go tla dirwa’ng tabeng ya ge e ba motho a e-tšwa madi a mantši kudu? Ka ge go tšwa madi a mantši kudu go baka mahu a mantši a bo-mma, dilo tšeo di dirišwago legatong la madi di swanetše go hwetšagala gabonolo bakeng sa balwetši bao ba sa amogelego go tšhelwa madi. Le gona, go swanetšwe go naganwa e sa le pele mabapi le taba ya seo se tlago go dirwa ge e ba motho a swanelwa ke go belega ka go buiwa.

Beibele e bolela gore bana ke mpho e tšwago go Modimo, ke “neô.” (Psalme 127:3) Ge mosadi a tseba mo gontši ka boimana bja gagwe ke mo a tlago go atlega kudu. Ka go itlhokomela ga gagwe pele ga ge a ima le nakong ya boimana le ka go naganišiša e sa le pele ka mekgwa e fapa-fapanego ya go belega, mosadi o tla be a dira sohle seo a ka se kgonago bakeng sa go kgonthišetša gore boimana bja gagwe e be bjo bo šireletšegilego.

[Mengwalo ya ka tlase]

[Lepokisi go letlakala 14]

DITŠHIŠINYO TŠE HOLAGO BAKENG SA BASADI BA BAIMANA

● Ka tlwaelo dijo tša mosadi wa moimana tša letšatši le letšatši di swanetše go akaretša dienywa, merogo (kudu-kudu ya botala bjo bo tseneletšego, e serolwana le e mehwibidu), mehuta ya dinawa (tše bjalo ka dinawa, dinawa tša soy, ditlhodi le di-chick-pea), di-cereal (go akaretša le korong, mafela, di-oat le garase—go kgethwa gore e be dithoro tše di feletšego goba tšeo di matlafaditšwego), dijo tšeo di tšwago diphoofolong (hlapi, nama ya kgogo, nama ya kgomo, mae, tšhese le mafsi, go kgethwa gore e be tšeo di ntšhitšwego makhura). Makhura, swikiri e sekišitšwego le letswai di swanetše go jewa ka go lekanetšwa. E-nwa meetse a mantši. Phema dino tšeo di nago le caffeine gotee le dijo tšeo di nago le dilo tša go thibela go bola le ditswaki (tše bjalo ka dilo tša maitirelo tša go oketša mmala dijong le dilo tše di oketšago tatso). Setatšhe se se tšhelwago diaparong, letsopa le dilo tše dingwe tšeo di sa jewego di ka baka phepo-mpe le go tsenwa ke mpholo.

● Hlokomela dilo tša tikologong tšeo e ka bago tše kotsi tše bjalo ka go hlolwa ka mo go feteletšego ka X-ray le go dirišwa ga dikhemikhale tše kotsi. Fokotša go dirišwa ga digašetši le dilo tše dingwe tše di dirišwago ka ntlong. O se ke wa fsa kudu ka baka la dithempheretšha tša godimo kudu goba go itšhidulla ka tsela e feteletšego. Phema go ema nako e telele le go ikimetša ka mo go feteletšego. Diriša mapanta a tšhireletšo ka tsela e swanetšego.