Tumelo ka Tlase ga Teko Kua Yuropa ya Ma-Nazi

KA GE GO ANEGA ANTON LETONJA

Ka March 12, 1938, madira a Hitler a ile a tshela mollwane wa Austria. Diradio di be di bapala dikoša tša mogwanto le dikwalakwatšo tša tša dipolitiki. Maikwelo a moya wa borata-naga a be a apareditše naga ya gešo ya Austria.

KA MORAGO ga gore Hitler a tšee matla a pušo, maikwelo a batho a ile a phagama kua Austria. Ba bantši ba be ba holofela gore “Pušo [ya gagwe] ya Nywaga e Sekete” e be e tla fediša bodiidi le go hloka mošomo. Gaešita le baruti ba Katholika, bao ba bego ba tsenya letsogo go fišegeleng borata-naga mo go bego go apareditše setšhabeng, ba ile ba hlompha Hitler.

Gaešita le ge ke be ke le lesogana la nywaga e 19, ga se ka ka ka fapošwa ke dikholofetšo tša Hitler. Ke be ke sa dumele gore mmušo le ge e le ofe wa motho o ka rarolla mathata a batho.

Go Ithuta Ditherešo tša Beibele

Ke belegwe ka April 19, 1919 kua Donawitz, Austria, ke le ngwana wa boraro le wa mafelelo ka lapeng lešo. Tate e be e le mošomi yo a šomago ka thata wa moepong wa malahla. Ka 1923, o ile a iša lapa lešo Fora, moo a ilego a hwetša mošomo toropong ya moepo ya Liévin. Ka baka la ditumelo tša gagwe tša dipolitiki, o be a sa bote bodumedi, eupša mma e be e le Mokatholika yo a fišegago. O ile a re godiša re le bana bao ba dumelago go Modimo gomme a rapela le rena bošegong bjo bongwe le bjo bongwe. Ge nako e dutše e e-ya, go se bote ga tate bodumedi go ile gwa gola kudu go fihla mo e lego gore o ile a thoma go ganetša mma go ya kerekeng.

Mafelelong a nywaga ya bo-1920, re ile ra kopana le Vinzenz Platajs yo re bego re mmitša Vinko, e lego mofsa yo a tšwago Yugoslavia. O be a tlwaelane le Barutwana ba Beibele, bjalo ka ge Dihlatse tša Jehofa di be di tsebja bjalo ka nako yeo. Kapejana ka morago ga moo, yo mongwe wa Barutwana ba Beibele o ile a thoma go etela lapa lešo. Ka ge tate a be a ganetša mma go ya kerekeng, mma o ile a botšiša Vinko ge e ba Modimo a be a ka rapelwa ka gae. O ile a šupa go Ditiro 17:24 yeo e bolelago gore Modimo ‘ga a dule ka ditempeleng tšeo di agilwego ka diatla,’ gomme a hlalosa gore lefelo le le swanetšego la go mo rapela ke ka gae. O ile a kgahlega gomme a thoma go ya dibokeng magaeng a Barutwana ba Beibele.

Tate o ile a nyaka gore a tlogele go dira mafeela ao, go etša ge a be a a bitša bjalo. Bakeng sa go re thibela go kopanela le Barutwana ba Beibele, o ile a phegelela gore ka moka ga rena re ye Mmiseng ka Disontaga! Ka ge mma a ile a gana ka manganga go ya, tate o ile a dira gore ke dire ke le mošemane yo a šomago aletareng. Le ge a be a hlompha dikganyogo tša tate tabeng ye, mma o ile a tšwela pele go bjala melao ya motheo ya Beibele pelong ya-ka gotee le monaganong gomme a ya le nna dibokeng tša Barutwana ba Beibele.

Ka 1928, Vinko le kgaetšedi ya-ka e lego Josephine—goba Pepi, ka ge re be re mmitša bjalo—ba ile ba bontšha boineelo bja bona go Jehofa ka go kolobetšwa meetseng. Ka morago ba ile ba nyalana.  Ngwageng o latelago, morwedi wa bona e lego Fini o ile a belegelwa kua Liévin. Nywaga e meraro ka morago, ba ile ba laletšwa gore ba tsenele bodiredi bja nako e tletšego kua Yugoslavia, moo modiro wa Dihlatse o bego o le ka tlase ga elithibelo. Go sa šetšwe mathata a mantši, lethabo la bona gotee le phišego bakeng sa tirelo ya Jehofa di ile tša dula di sa fokotšege. Mohlala wa bona o mobotse o ile wa bjala ka go nna kganyogo ya go ba modiredi wa nako e tletšego.

Kgolo ya Moya

Ka manyami, diphapano tša batswadi ba rena di ile tša lebiša tlhalong ka 1932. Ke ile ka boela Austria le mma mola mogolo’aka Wilhelm (Willi), a ile a šala Fora. Ka morago ga moo, ke ile ka ba le kgokagano e nyenyane le tate. O ile a tšwela pele a sa re rate go fihlela a e-hwa.

Nna le mma re ile ra dula motsaneng wa Gamlitz kua Austria. Ka mehla o be a boledišana le nna ka dikgatišo tše di theilwego Beibeleng ka ge go be go se na phuthego kgaufsi. Se se kgahlišago, Eduard Wohinz o be a etela legae la rena gabedi ka kgwedi a sepela ka paesekela a e-tšwa Graz bakeng sa go re nea kgothatšo ya moya, e lego leeto la dikhilomithara tše ka bago tše 100 ge a e-ya le ge a boa!

Mathomong a pušo ya Hitler e boifišago ka 1938, Ngwanabo rena Wohinz o ile a golegwa. Re ile ra nyama o šoro ge re be re e-kwa gore o bolailwe ka kgase go seo se bego se bitšwa lefelo la polao ya kwelobohloko kua Linz. Tumelo ya gagwe e lemogegago e ile ya re matlafaletša go tšwela pele re hlankela Jehofa ka potego.

1938—Ngwaga wa Madimabe

Modiro wa Dihlatse o be o thibetšwe kua Austria ka 1935. Ge madira a Hitler a be a hudugela Austria ka 1938, bodiredi bja rena bo ile bja thoma go re bea kotsing o šoro. Baagišani ba be ba tseba gore nna le mma re be re le Dihlatse tša Jehofa, ka gona re ile ra phema go lemogwa ke batho. Ke ile ka ba ka thoma go robala ka sešegong bakeng sa go dira gore ma-Nazi a thatafalelwe ke go ntshwara.

Mathomong a 1938, ke be ke feditše dithuto tša-ka tša motheo gomme ke thomile go šoma lepakeng. Ka ge ke ile ka gana go bolela gore, “Heil Hitler” goba go ba setho sa mokgatlo wa Hitler wa Bafsa, ke ile ka rakwa mošomong wa-ka. Ke ile ka ikemišetša kudu go feta le ge e le neng pele go bontšha boineelo bja-ka go Jehofa Modimo ka go kolobetšwa meetseng.

Nna le mma re ile ra kolobetšwa ka April 8, 1938. Bošegong bjo bongwe, rena gotee le ba bangwe ba šupa re ile ra bokana ka phapošing e lego lekatana yeo e lego sethokgweng. Ka morago ga polelo ya kolobetšo, metsotsong e mengwe le e mengwe e lesome, re be re theoga ka o tee ka o tee go ya lefelong la bohlatswetšo. Moo re ile ra kolobeletšwa ka gare ga pafo e kgolo ya samente.

Ka April 10, 1938 go ile gwa swarwa dikgetho tša mankekišane bakeng sa go dirwa ga Austria gore e be karolo ya Jeremane. Mangwalo a tsebišo a boipiletšo bja gore “Go Kgethwe Hitler!” a ile a pharwa gohle nageng. Nna le mma re be re sa swanela go bouta ka ge re be re se badudi ba moo ka morago ga go fetša nako e telele re dula Fora—e lego boemo bjo bo ilego bja phološa bophelo bja-ka ka morago. Franz Ganster yo a tšwago Klagenfurt e lego ka borwa bja Austria, o be a re tlišetša dikopi tša Morokami ka mehla. Ka gona re be re kgona go hwetša matla a moya go tšwa Lentšung la Modimo pele ga ge Ntwa ya II ya Lefase e ka thoma go hlafa.

Ngwanešo Willi

Willi yo a bego a mpheta ka nywaga e mene o be a sa ka a boledišana le nna le mma ga e sa le re tloga Fora lebaka la ka godimo ga nywaga e senyane e fetilego. Gaešita le ge mma a be a mo rutile Beibele bofseng bja gagwe, o ile a fora-foretšwa ke go dumela gore lenaneo la Hitler la dipolitiki e be e le senotlelo se se išago bokamosong bjo bo phadimago. Ka May 1940, kgoro ya tsheko ya Fora e ile ya ahlolela Willi nywaga e mebedi kgolegong ka baka la mediro ya gagwe yeo e sego molaong e le mo-Nazi. Eupša  kapejana o ile a lokollwa, ge madira a Jeremane a thopa Fora. Lebakeng leo o ile a re romela karata a le Paris. Re be re thabišitšwe ke go tseba gore o sa phela eupša re tšhošitšwe ke go tseba seo a bego a le sona!

Nakong ya ntwa Willi o be a kgona go re etela gantši ka baka la boemo bjo bobotse bjoo a bego a e-na le bjona le SS (Schutzstaffel, mohlapetši wa Hitler yo a hlomphegago). O be a kgahlilwe kudu ke go atlega ga madira a Hitler. Mo e nyakilego go ba boiteko bjo bongwe le bjo bongwe bjoo ke bego ke bo dira bakeng sa go lebiša tlhokomelo ya gagwe kholofelong ya rena yeo e theilwego Beibeleng o be a feleletša ka go bolela gore: “O bolela ditšie-badimo! Bona go atlega ga madira a Hitler. Kgaufsinyane ma-Jeremane a tla be a buša lefase!”

Nakong e nngwe ge Willi a be a le maikhutšong gae ka February 1942, ke ile ka mo nea puku ya Enemies, yeo e gatišitšwego ke Dihlatse tša Jehofa. Seo se ilego sa mmakatša ke gore o ile a e bala ka moka a sa kgaotše. O ile a thoma go lemoga gore mmušo wa Hitler o be o tlo palelwa. O be a dutše a thekga tshepedišo e sehlogo gomme o be a ikemišeditše go lokiša diphošo tša gagwe ka ntle le tika-tiko.

Go Emela ga Willi Therešo ya Beibele

Kgweding e latelago ge Willi a be a re etela e be e le monna yo a fetogilego. O ile a re: “Anton, ke be ke lahlegile!”

Ke ile ka re: “Willi, motho o lemoga dilo tše nako e šetše e ile.”

O ile a araba ka gore: “Aowa, nako e sa le gona! Beibele e bolela gore ‘o swanetše go dira sohle se o ka se kgonago ge feela o sa dutše o phela,’ gomme ke leboga Modimo gore ke sa dutše ke phela!”— Mmoledi 9:10.

Ke ile ka botšiša gore: “Ge e le gabotse ke eng seo o ikemišeditšego go se dira?”

O ile a araba ka gore: “Ge e le gabotse, ga se ka ikemišetša go tšwela pele ke le lešole. Ke ile go kgaogana le ma-Nazi gomme ke bone gore go tla direga eng.”

Kapejana o ile a ya Zagreb, Yugoslavia, go ya go etela kgaetšedi ya rena, Pepi, gape. Ka morago ga go ba gona ka makga a sego kae dibokeng tša Dihlatse tšeo di bego di thibetšwe moo, o ile a kolobeletšwa ka sephiring. Mafelelong, morwa wa lehlaswa o ile a boa!—Luka 15:11-24.

E le go ngwegela ma-Nazi kua Fora, Willi o ile a leka go kgabaganya mollwane go tsena ka Switzerland. Lega go le bjalo, o ile a golegwa ke maphodisa a tša bohlabani a Jeremane. O ile a sekišwa ke balaodi ba tša bohlabani ba Berlin, gomme ka July 27, 1942, o ile a ahlolelwa lehu ka baka la go tlogela modiro wa bohlabani. Ke ile ka dumelelwa go mo etela Kgolegong ya Madira ya Berlin le Tegel. Ke ile ka išwa phapošing e nyenyane gomme go se go ye kae Willi o ile a tsena a tlemagantšwe le mohlapetši. Go mmona a le boemong bjoo go ile gwa dira gore ke sekiše megokgo. Re be re sa dumelelwa go gokarelana gomme re filwe metsotso e 20 bakeng sa go laelana.

Willi o ile a lemoga gore ke sekišitše megokgo gomme a re: “Anton, o llela’ng? O swanetše go thaba! Ke leboga Jehofa kudu ka ge a ile a nthuša go hwetša therešo gape! Ge ke be nka hwela go Hitler, ke be nka se be le kholofelo. Eupša go hwela go Jehofa go bolela gore ke kgodišegile gore ke tla tsošwa le gore re tla boela re kopana gape!”

Lengwalong la gagwe la go re laela, Willi o ngwadile gore: “Modimo wa rena yo a rategago, yo ke mo hlankelago, o nnea dilo tšohle tše ke di nyakago gomme ka kgonthe o tla nthekga go fihla bofelong, e le gore ke kgone go kgotlelela gore ke tšwe ke le mofenyi. Ke boeletša ka gore, kgodišegang gore ga ke itshole le gore ke ile ka ema ke tiile Moreneng!”

Letšatšing le le latelago ka September 2, 1942, Willi o ile a bolaelwa Kgolegong ya Mmušo ya Brandenburg kgaufsi le Berlin. O be a e-na le nywaga e 27. Mohlala wa gagwe o ile wa hlatsela go rereša ga mantšu a lego go Ba-Filipi 4:13 ao a rego: “Ke kxôna tšohle ka Eo a mphaxo matla, Yêna Kriste.”

Go Botega ga Vinko go Fihla Lehung

Madira a Jeremane a ile a gwantela Yugoslavia ka 1941, ba gapeletša gore Pepi gotee le monna wa gagwe, Vinko le morwedi wa bona wa nywaga e 12 e lego Fini, ba boele gae Austria. Lebakeng leo, Dihlatse tše dintši kua Austria di be di lahletšwe kgolegong goba dikampeng tša tshwenyo. Ka ge e be e se badudi ba Jeremane, ba ile ba newa modiro wa go gapeletšwa polaseng ka borwa bja Austria kgaufsi le legae la rena.

 Ka morago ka August 26, 1943, ma-Gestapo (maphodisa a ka sephiring a Nazi) a ile a swara Vinko. Ge Fini a be a leka go laelana le tatagwe, molaodi wa maphodisa o ile a mmetha o šoro mo e lego gore o ile a kgabaganya phapoši. Gantši Vinko o be a botšišwa dipotšišo le go bethwa o šoro ke ma-Gestapo gomme o ile a išwa Kgolegong ya Mmušo ya Stadelheim kua Munich.

Ka October 6,1943, maphodisa a ile a ntshwara lefelong la-ka la mošomo gomme le nna ke ile ka išwa Kgolegong ya Mmušo ya Stadelheim, moo Vinko a bego a le gona. Ka ge ke be ke kgona go bolela Sefora ka thelelo, ke be ke dirišwa ke le mofetoledi bakeng sa bagolegwa ba ntwa ba Mafora. Nakong ya ge ke be ke dutše ke itshepelela mabaleng a kgolego, ke be ke hwetša sebaka sa go anegelana ditaba le Vinko.

Mafelelong Vinko o ile a ahlolelwa lehu. O be a latofatšwa ka go nea Dihlatse dipuku tša Beibele le ka go nea thušo ya tša ditšhelete go basadi ba Dihlatse bao banna ba bona ba bego ba le dikampeng tša tshwenyo. O ile a fetišetšwa kgolegong e swanago ya mmušo kgaufsi le Berlin, moo Willi a ilego a bolaelwa gona. Gona moo o ile a kgaolwa hlogo ka October 9, 1944.

Go kopana ga mafelelo ga Vinko le lapa la gagwe e be e le mo go kwešago bohloko. Ba ile ba mo hwetša a kgokilwe ka diketwane e bile a bethilwe, gomme o be a thatafalelwa ke go ba gokarela ka baka la diketwane. Fini o be a e-na le nywaga e 14 ge a be a bona tatagwe la mafelelo. O sa dutše a gopola mantšu a gagwe a mafelelo a rego: “Fini, o hlokomele mmago!”

Ka morago ga lehu la tatagwe Fini o ile a amogwa go mmagwe gomme a bewa le lapa la ma-Nazi leo le bego le nyaka go mo “mpshafatša.” O be a fela a bethwa o šoro. Ge bahlabani ba Russia ba be ba hudugela Austria, ba ile ba thuntšha lapa la ma-Jeremane leo le bego le mo swere gampe kudu. Ba be ba lebelela lapa leo e le ma-Nazi ao a tumilego gampe.

Ka morago ga ntwa, kgaetšedi ya-ka o ile a tšwela pele modirong wa nako e tletšego. O ile a hlankela gotee le monna wa gagwe wa bobedi, Hans Förster, lekaleng la Swiss la Dihlatse tša Jehofa go ba go fihla lehung la gagwe ka 1998. Fini o ile a latela mohlala wa batswadi ba gagwe gomme ga bjale o hlankela Modimo wa therešo, Jehofa, kua Switzerland.

Tokologo Mafelelong!

Mathomong a 1945 kgolego ya rena yeo e lego Munich e be e le gare ga meago yeo e ilego ya thuthupišwa. Motse o be o sentšwe. Ke be ke šetše ke feditše dikgwedi tše 18 ke le kgolegong ge mafelelong letšatši la-ka la go seka ka pele ga moahlodi le fihla. Go be go šetše feela dibeke tše pedi pele ntwa e be e ka fela ka molao ka May 8, 1945. Nakong ya tsheko ke ile ka botšišwa gore: “Na o ikemišeditše go tsenela tirelo ya bohlabani?”

Ke ile ka araba ka gore: “Mogolegwa ga se a dumelelwa go apara yunifomo goba go bolela gore ‘Heil Hitler.’” Ge ke be ke botšišwa mabapi le ge e ba ke ikemišeditše go tlatša madira a Jeremane, ke ile ka re: “Ke kgopela gore le mphe dipampiri tša-ka tša go ingwadišetša tirelo ya bohlabani, ke moka ke tla le botša ka phetho yeo ke e dirilego!”

Matšatši a sego kae ka morago, ntwa e ile ya fela gomme ka botšwa gore ke lokologile gore nka sepela. Ka moragonyana ga moo ke ile ka hudugela Graz, moo phuthego e nyenyane ya Dihlatse tše 35 e ilego ya rulaganywa. Ga bjale diphuthego tše seswai di tšwela pele tikologong ya Graz.

Mothuši yo Lerato

Ka moragonyana ga ge ntwa e fedile, ke ile ka kopana le Helene Dunst, e lego morutišigadi yo mofsa  yo e bego e kile ya ba setho sa lekgotla la ma-Nazi. O be a tloga a itlhobogile ka Bonazi. Poledišanong ya-ka ya pele le yena, o ile a botšiša gore: “Go tla bjang gore e be lena le nnoši le tsebago gore leina la Modimo ke Jehofa gomme ba bangwe ba sa tsebe?”

Ke ile ka araba ka gore: “Ka gobane batho ba bantši ga ba hlahlobišiše Beibele.” Ke moka ke ile ka mmontšha leina la Modimo ka gare ga Beibele.

O ile a makala ka gore: “Ge e ba Beibele e bolela gore leina la Modimo ke Jehofa, gona re swanetše go botša batho bohle ka taba ye!” Helene o ile a thoma go bolela ditherešo tša Beibele gomme ka morago ga ngwaga o ile a bontšha boineelo bja gagwe go Jehofa ka go kolobetšwa meetseng. Re ile ra nyalana ka June 5, 1948.

Ka April 1,1953, re ile ra ba badiredi ba nako e tletšego ba Dihlatse tša Jehofa. Mafelelong re ile ra laletšwa go tsena sehlopheng sa bo-31 sa Sekolo sa Beibele sa Watchtower sa Gilead, seo se bego se le kgaufsi le South Lansing, New York. Moo re ile ra thabela segwera sa kgonthe se borutho le barutwana-gotee le rena bao ba tšwago dinageng tše 64 tše di fapanego.

Ka morago ga ge re alogile re ile ra abelwa go ya Austria gape. Ka nywaga e sego kae, mošomo wa rena e be e le go etela diphuthego bakeng sa go di matlafatša moyeng. Ke moka re ile ra laletšwa go yo šoma ofising ya lekala ya Dihlatse tša Jehofa kua Luxembourg. Ka morago re ile ra kgopelwa go hudugela ofising ya lekala ya Austria, yeo e lego kua Vienna. Ka 1972, ge re be re hlankela moo, re ile ra thoma go ithuta leleme la se-Serbia le se-Croatia e le gore re kgone go nea bohlatse go bašomi ba bantši bao ba tšwago dinageng tša ka ntle ba ma-Yugoslavia kua Vienna. Ga bjale go na le diphuthego tše seswai tša leleme la se-Serbia le se-Croatia mo Vienna, tšeo di bopšago ke batho bao ba tšwago mo e nyakilego go ba dikarolong ka moka tša Yuropa!

Ka August 27, 2001, Helene o ile a ithobalela lehung. O ile a ipontšha e le mothuši le modirišani yo a ka botwago le yo bohlokwa nywageng ya rena e 53 ya lethabo re nyalane. Bjale kholofelo ya tsogo ke ya kgonthe go nna go feta le ge e le neng pele.

Go Kgotsofatšwa ke Lerato la Modimo

Go sa šetšwe manyami ao ke ilego ka lebeletšana le wona, ke sa dutše ke kgotsofatšwa ke mošomo wa-ka ofising ya lekala ya Austria. Tokelo yeo ke sa tšwago go e thabela e bile go anega diphihlelo tša motho ka noši mabapi le pontšho ya sehlogo se se rego, “Bahlaselwa ba Mmušo wa Nazi Bao ba Lebetšwego.” Ga e sa le go tloga ka 1997 pontšho ye e sepetše le metse le ditoropo tše 70 tša Austria, e nea dihlatse tšeo di bonego ka mahlo tšeo di phologilego dikgolegong tša Nazi le dikampeng tša tshwenyo sebaka sa go bolela ka tumelo le sebete tšeo Bakriste ba therešo ba ilego ba di bontšha ge ba be ba lebeletšane le tlaišo ya Nazi.

Ke go lebelela e le tokelo gore ke ile ka tseba babotegi ba bjalo. Ba dira e le bohlatse bjo bo kgahlišago bja go rereša ga Ba-Roma 8:38, 39: “Xa xo se se kxônaxo xo re aroxanya le leratô la Modimo, e ka ba lehu xoba bophelô, e ka ba barongwa xoba maxoši, le xe e ka ba tša mehleng ya byale, xoba tše di sa tl’o xo tla, le xe e le matla-mang. Le xe e ka ba tša kwa xodimong, xoba tša kwa tlase, le sebopya-mang, xa xo se se kxônaxo xo re aroxanya le leratô la Modimo le lexo mo xo Jesu Kriste Mong ’a rena.”

[Seswantšho go letlakala 13]

Lapa lešo ka 1930 (go tloga ka go le letshadi go ya ka go le letona): nna, Pepi, tate, Willi, mma le Vinko

[Seswantšho go letlakala 14]

Ngwanešo, Willi, pejana ga go bolawa ga gagwe

[Seswantšho go letlakala 15]

Nna le Vinko re ile ra fetša nako Kgolegong ya Mmušo ya Stadelheim, kua Munich

[Diswantšho go letlakala 15]

Morwedi wa Vinko, e lego Fini, yo a ilego a bewa le lapa le sehlogo la ma-Nazi; o sa dutše a botega go fihla le lehono

[Seswantšho go letlakala 16]

Helene e bile modirišani yo bohlokwa nywageng ya rena e 53 re nyalane

[Seswantšho go letlakala 16]

Nakong ya ge ke bolela pontšhong ya sehlogo se se rego, “Bahlaselwa ba Mmušo wa Nazi Bao ba Lebetšwego”