Maiteko a go Ganetša Leina la Modimo

LEINA la gagwe e be e le Hananiah ben Teradion. E be e le seithuti sa mo-Juda sa lekgolong la bobedi la nywaga C.E., gomme o be a tsebja ka go swara diboka tša phatlalatša tšeo go tšona a bego a ruta go tšwa go Sefer Torah yeo e lego lengwalo la go phuthwa leo le nago le dipuku tša mathomo tše hlano tša Beibele. Ben Teradion o be a tsebja gape ka go diriša leina la Modimo leo le mo hlaolago le go le ruta ba bangwe. Ge o nagana feela gore ka dipukung tše hlano tša mathomo tša Beibele leina la Modimo le tšwelela ka makga a fetago a 1 800, o be a ka ruta bjang Torah gomme a se rute ka leina la Modimo?

Lega go le bjalo, mehla ya Ben Teradion e be e le e kotsi bakeng sa diithuti tša ba-Juda. Go ya ka bo-radihistori ba ba-Juda, mmušiši wa Roma o be a dirile gore go ruta goba go diriša Bojuda e be go tshela molao mo go otlwago ka lehu. Mafelelong, ba-Roma ba ile ba golega Ben Teradion. Nakong ya ge a be a golegwa, o be a swere kopi ya Sefer Torah. Ge a araba basekiši ba gagwe, o ile a dumela ka pelo ka moka gore go ruta ga gagwe ka Beibele e be e fo ba go kwa taelo ya Modimo. Lega go le bjalo, o ile a hwetša kotlo ya lehu.

Letšatšing la go bolawa ga gagwe, Ben Teradion o be a phuthetšwe ka yona Beibele yeo ya go phuthwa yeo a bego a e swere ge a be a golegwa. Ke moka o ile a fišetšwa koteng. Encyclopaedia Judaica e bolela gore “e le go mo kweša bohloko ka nako e telele, ba ile ba mmea wulu yeo e innwego ka meetseng pelong ya gagwe bakeng sa gore a se ke a hwa ka pela.” E le karolo ya kotlo ya gagwe, mosadi wa gagwe le yena o ile a bolawa gomme morwedi wa gagwe a rekišwa lefelong la bagweba-ka-mmele.

Le ge ba-Roma ba be ba ikarabela polaong ye e šoro ya go bolawa ga Ben Teradion, Talmud * e bolela gore “o ile a newa kotlo ya go fišwa ka gobane o ile a bitša Leina ka botlalo.” Ee, go ba-Juda go bitša  leina la Modimo leo le mo hlaolago e be e tloga e le molato o mogolo.

Molao wa Boraro

Go ya ka bohlatse bjo bo lego gona lekgolong la pele le la bobedi la nywaga C.E., gare ga ba-Juda go ile gwa tšwelela tumela-khwele e lego mabapi le go dirišwa ga leina la Modimo. Mishnah (kgoboketšo ya ditlhaloso tša bo-rabi yeo e bilego motheo wa Talmud) e bolela gore “motho yoo a bitšago leina la Modimo go etša ge le peletwa” ga a na kabelo Paradeiseng ya nakong e tlago ya lefaseng yeo e holofeditšwego ke Modimo.

Thibelo ye e be e theilwe kae? Batho ba bangwe ba bolela gore ba-Juda ba be ba tšea leina la Modimo e le le lekgethwa kudu gore le ka bitšwa ke batho bao ba sa phethagalago. Mafelelong go ile gwa ba gwa boifša le go ngwala leina la Modimo. Go ya ka mothopo o mongwe, poifo yeo e ile ya tšwelela ka baka la go tshwenyega ga gore sengwalwa seo leina le bego le ngwadilwe go sona mohlomongwe ka morago ga nako e itšego se be se ka feleletša se lahlilwe ditlakaleng, ya ba gona ge leina la Modimo le rogakilwe.

Encyclopaedia Judaica e bolela gore “go phengwa ga go bitšwa ga leina YHWH . . . go bakilwe ke go kwela thoko Molao wa Boraro.” Molao wa boraro go Melao e Lesome yeo Modimo a ilego a e nea ba-Isiraele o re: “O se ke wa bolela leina la Jehofa, Modimo wa gago, ka lefela; gobane Jehofa a ka se ke a lesetša e a bolelago leina la gagwe ka lefela a sa otlwe.” (Ekisodo 20:7, PK) Ka baka leo, taelo ya Modimo mabapi le go diriša leina la gagwe gampe e ile ya kgopamišetšwa tumela-khweleng.

Ka kgonthe, le lehono ga go motho yo a rego Modimo o be a tla nyaka gore motho yo a bitšago leina la gagwe a fišwe koteng! Lega go le bjalo, ditumela-khwele tša ba-Juda mabapi le leina la Modimo di sa dutše di le gona. Tše dintši di tšwela pele go šupa Tetragrammaton e le “Leina Leo le ka se Kego la Bolelwa” le “Leina Leo le sa Bitšegego.” Dihlopheng tše dingwe tša batho maina ka moka ao a bolelago ka Modimo, a bitšwa ka tsela e fošagetšego ka boomo bakeng sa go phema go senya setšo. Ka mohlala, Jah goba Yah e lego khutsofatšo ya leina la Modimo, e bitšwa e le Kah. Haleluya e bitšwa Halelukah. Ba bangwe e bile ba phema le go ngwala lentšu “Modimo,” ba thala thaladi legatong la tlhaka e tee goba tše dintšinyana. Ka mohlala, ge ba nyaka go ngwala lentšu la Seisemane “God [Modimo],” ge e le gabotse ba ngwala “G-d.”

Maiteko a Tšwelago Pele a go Uta Leina

Bodumedi bja Bojuda ga se bjona feela bjo bo phemago go diriša leina la Modimo. Ela hloko taba ya Jerome, moperisita wa Katholika yo gape e bego e le mongwaledi wa Mopapa Damasus I. Ka ngwaga wa 405 C.E., Jerome o ile a fetša modiro wa gagwe wa go fetolela Beibele ka moka go Selatine, yeo e ilego ya tsebja e le Vulgate ya Selatine. Jerome ga se a ka a akaretša leina la Modimo phetolelong ya gagwe. Go e na le moo, ka go latela tlwaelo ya mehleng ya gagwe, o ile a tsenya mantšu “Morena” le “Modimo” legatong la leina la Modimo. Vulgate ya Selatine e bile phetolelo ya mathomo ya Beibele ya Katholika yeo e dumeletšwego ka molao gomme e le yona motheo wa diphetolelo tše dingwe tše dintši tša maleme a mmalwa.

 Ka mohlala, Douay Version, e lego phetolelo ya Katholika ya 1610, ke yona yeo ge e le gabotse e ilego ya dirišwa bakeng sa go fetolelela Seisemaneng. Ka gona, ga go makatše ge Beibele ye e se ya ka ya akaretša leina la Modimo le gatee. Lega go le bjalo, Douay Version e be e se phetolelo e nngwe feela ya Beibele. E ile ya ba yona feela Beibele yeo e dumeletšwego ka molao bakeng sa Makatholika ao a bolelago Seisemane go fihlela nywageng ya bo-1940. Ee, leina la Modimo le be le dutše le utetšwe dimilione tša Makatholika ao a ineetšego.

Ela hloko gape King James Version. Ka 1604 kgoši ya Engelane e lego James I, e ile ya laela sehlopha sa diithuti go tšweletša phetolelo ya Beibele ya Seisemane. Ka morago ga nywaga e šupago, di ile tša lokolla King James Version yeo e tsebjago gape e le Authorized Version.

Le phetolelong ye, bafetoledi ba ile ba kgetha go se diriše leina la Modimo, ba le diriša ditemaneng tše sego kae feela. Maemong a mantši leina la Modimo le ile la tšeelwa legato ka mantšu “MORENA” goba “MODIMO” bakeng sa go emela Tetragrammaton. Phetolelo ye e ile ya ba yona Beibele ya motheo bakeng sa batho ba dimilione. World Book Encyclopedia e bolela gore “ga se gwa ka gwa ba le diphetolelo tše bohlokwa tša Beibele ya Seisemane tšeo di ilego tša tšwelela lebakeng la ka godimo ga nywaga e 200 ka morago ga kgatišo ya King James Version. Nakong ye, King James Version e be e le yona phetolelo e dirišwago ka gohle bathong ba bolelago Seisemane.”

Diphetolelo tše tharo tšeo go boletšwego ka tšona ka mo godimo e fo ba tšona gare ga diphetolelo tše dintši tša Beibele tšeo di ilego tša gatišwa nywageng e makgolo e fetilego tšeo di ilego tša phumola leina la Modimo goba tšeo di le tšeago e se la bohlokwa. Ga go makatše ge lehono batho ba bantši bao ba ipolelago gore ke Bakriste ba dika-dika go diriša leina la Modimo goba ba sa le tsebe le gatee. Go ba gona, go theoša le nywaga bafetoledi ba bangwe ba Beibele ba ile ba tsenya leina la Modimo leo le mo hlaolago diphetolelong tša bona. Lega go le bjalo, diphetolelo tše dintši tše, di gatišitšwe mehleng ya morago bjale gomme di na le tutuetšo e nyenyane boemong bja kgopolo bjo batho ka kakaretšo ba nago le bjona ka leina la Modimo.

Mokgwa Woo o Thulanago le Thato ya Modimo

Go palelwa mo go apareditšego ke go diriša leina la Modimo go theilwe ka go tia moetlong wa batho e sego dithutong tša Beibele. Monyakišiši wa Mojuda e lego Tracey R. Rich, mongwadi wa mokero wa Internet wa Judaism 101 o hlalosa gore: “Ka go Torah ga go na selo seo se thibelago motho go bitša leina la Modimo. Ka kgonthe, go molaleng go tšwa ka mangwalong gore Leina la Modimo le be le tlwaetšwe go bitšwa.” Ee, mehleng ya Beibele barapedi ba Modimo ba be ba diriša leina la gagwe.

Ke mo go kwagalago gore go tseba leina la Modimo le go le diriša go re batametša kgaufsi le tsela yeo e amogelegago ya go mo rapela, e lego tsela yeo a bego a rapelwa ka yona mehleng ya Beibele. Wo e ka ba mogato wa rena wa pele wa go hlagolela tswalano ya motho ka noši le yena, e lego selo se sekaone kudu go feta go fo tseba gore leina la gagwe ke mang. Ge e le gabotse Jehofa o re laletša go ba le tswalano e bjalo le yena. O buduletše taletšo e borutho e rego: “Batamêlang Modimo, le Yêna a Le batamêlê.” (Jakobo 4:8) Lega go le bjalo, mo gongwe o ka botšiša gore, ‘Ke bjang motho yo a hwago a ka thabelago tswalano e bjalo ya kgaufsi le Modimo Ra-matla-ohle?’ Sehlogo se se latelago se hlalosa kamoo o ka hlagolelago ka gona tswalano le Jehofa.

[Mongwalo wa ka tlase]

[Lepokisi go letlakala 6]

Haleluya

Ke’ng seo se tlago kgopolong ya gago ge o e-kwa lentšu “Haleluya”? Mohlomongwe le go gopotša “Messiah” ya Handel, e lego mmino wo o hlamilwego ka bothakga wa nywageng ya bo-1700 wo o nago le sefela se matla sa Haleluya. Goba mohlomongwe o ka nagana ka koša ya borata-naga e tumilego ya Amerika e lego, “The Battle Hymn of the Republic,” yeo gape e tsebjago e le “Glory, Hallelujah.” Ga go pelaelo gore o kwele lentšu “Haleluya” go tšwa methopong e mengwe. Mohlomongwe e bile o le diriša nako le nako. Eupša na o tseba gore le bolela’ng?

Haleluya—Lentšu la Seisemane leo le fetoletšwego go tšwa polelwaneng ya Sehebere ha·lelu-Yahʹ, yeo e bolelago gore “retang Jah.”

Jah—Sebopego seo se khutsofaditšwego ka tsela ya sereto sa leina la Modimo e lego Jehofa. Le tšwelela ka makga a fetago a 50 ka Beibeleng, gantši le tšwelela e le karolo ya polelwana e rego “Haleluya.”

[Lepokisi go letlakala 7]

Na Leina la Modimo le Gona Leineng la Gago?

Maina a mantši a ka Beibeleng a sa dutše a ratwa le lehono. Maemong a mangwe tlhaloso ya setlogo ya Sehebere ya maina a, ge e le gabotse e be e akaretša leina la Modimo leo le mo hlaolago. Mehlala e sego kae ya maina ao le ditlhaloso tša ona še. Mohlomongwe leina la gago ke le lengwe la ona.

Johana—“Jehofa o Bile Botho”

Joele—“Jehofa ke Modimo”

Johane—“Jehofa o Bontšhitše Kamogelo”

Jonathane—“Jehofa o Neile”

Josefa—“Eka Jah a ka Oketša” *

Jošua—“Jehofa ke Mophološi”

[Mongwalo wa ka tlase]

 [Lepokisi go letlakala 8]

Direto tše Dingwe tša ka Beibeleng Tšeo di Emelago Modimo

Mangwalo a Makgethwa a Sehebere a diriša direto tše dintši bakeng sa Modimo, tše bjalo ka Ra-matla-ohle, Mmopi, Tate le Morena. Lega go le bjalo, makga ao go ona Modimo a bitšwago ka leina la gagwe a feta kgole kudu direto tše dingwe ka moka ge di kopantšwe. Go molaleng gore ke thato ya Modimo gore re diriše leina la gagwe. Ela hloko lelokelelo le le latelago la direto ge di dutše di tšwelela ka Mangwalong a Sehebere. *

Jehofa—makga a 6 973

Modimo—makga a 2 605

Ra-matla-ohle—makga a 48

Morena—makga a 40

Modiri—makga a 25

Mmopi—makga a 7

Tate—makga a 7

Motala wa Mabaka—makga a 3

Molai yo Mogolo—makga a 2

[Mengwalo ya ka tlase]

 [Lepokisi go letlakala 9]

Modimo yo a Dirago Gore Dilo di Direge

Diithuti ga di dumelelane ka botlalo tabeng ya seo se bolelwago ke leina la Modimo, e lego Jehofa. Lega go le bjalo, ka morago ga go dirwa ga nyakišišo e tseneletšego ka taba ye, diithuti tše dintši di dumela gore leina le ke sebopego sa lediri la Sehebere ha·wahʹ (go ba), leo le bolelago gore “Yo a Bakago go ba Gona.”

Ka gona, pego e lego go Ekisodo 3:14 ka go New World Translation of the Holy Scriptures * moo Moše a ilego a botšiša Modimo leina la gagwe, e fetoletšwe ka tsela ye: “Modimo a botša Moše a re: ‘Ke tla ipontšha ke le seo ke tla ipontšhago ke le sona.’ Le gona a oketša ka gore: ‘Se ke seo o tlago go se bolela go bana ba Isiraele, “Ke tla ipontšha ke le, o nthomile go lena.”’”

Phetolelo yeo e a swanela ka gobane Modimo o kgona go itira gore e be selo le ge e le sefe seo a nyakago go ba sona. Ga go na selo seo se ka mo emago ka pele go phethagatša karolo le ge e le efe yeo e nyakegago bakeng sa go dira thato ya gagwe. Merero ya gagwe le dikholofetšo tša gagwe ka mehla di a phethagala. Modimo o ipontšhitše kudu-kudu e le Mmopi, yoo a nago le bokgoni bjo bo sa lekanywego bja go dira gore dilo di be gona. O dirile gore go be le legohle. Gape o bopile le dimiriate tša dibopiwa tša moya. Ka kgonthe, ke Modimo yo a dirago gore dilo di be gona!

[Mongwalo wa ka tlase]

[Seswantšho go letlakala 5]

Seswantšho seo se betlilwego seo se bontšhago go bolawa ga Hananiah ben Teradion

[Diswantšho go letlakala 8, 9]

Mafelo ao go Wona Leina la Modimo le Bontšhitšwego ka Tsela e Bonagalago

1. Kereke ya kua Lomborg, Denmark, lekgolong la bo-17 la nywaga

2. Lefasetere la galase ya mebala, kerekeng ya Bern, Switzerland

3. Lengwalo la go Phuthwa la Lewatleng le le Hwilego, ka mongwalo wa Sehebere wa bogologolo, Isiraele, mo e ka bago ka 30-50 C.E.

[Mothopo]

Shrine of the Book, Israel Museum, Jerusalem

4. Tšhelete ya tšhipi ya kua Sweden, 1600

[Mothopo]

Kungl. Myntkabinettet, Sveriges Ekonomiska Museum

5. Puku ya Majeremane ya dithapelo, 1770

[Mothopo]

From the book Die Lust der Heiligen an Jehova. Oder: Gebaet-Buch, 1770

6. Mongwalo wa lefsikeng, Bavaria, Jeremane

7. Lefsika la Moaba, Paris, Fora, 830 B.C.E.

[Mothopo]

Musée du Louvre, Paris

8. Seswantšho se se thadilwego serotobolong sa Kereke, Olten, Switzerland