Thuto ya Koketšego ya Batho, Beibele le Bokamoso

KA MONGWADI WA PHAFOGA! KUA SWEDEN

LAPA la batho le godile go tloga go palo ya dimilione tše dikete tše 1,65 mathomong a lekgolo la bo-20 la nywaga go ya go palo e tšhošago ya dimilione tše dikete tše 6 mafelelong a lekgolo la bo-20 la nywaga. Na palo ya badudi ba lefase e tla tšwela pele go gola ka tsela ye e makatšago? Na nywageng ye e sekete go tla ba le go ata kudu ga thari? Ditsebi tšeo di šoga-šoganago le dipotšišo tše bjalo tše di raraganego di bitšwa diithuti tša koketšego ya batho; thuto ya tšona e bitšwa thuto ya koketšego ya batho.

Webster’s Dictionary e hlalosa thuto ya koketšego ya batho e le ‘thuto ya dipalo-palo tša thari ya batho [kudu-kudu] tabeng ya bogolo le go tlala ga bona, karolelano gotee le dipalo-palo tša mabapi le dipelego, mahu, manyalo boemo bja tša maphelo gotee le bolwetši.’ Ditsebi di ithuta dilo tše tharo tšeo di kgomago badudi ba lefase ka tsela e bonagalago—pelego (palo ya bana bao ba belegwago); lehu (palo ya batho bao ba hwago); le khudugo (palo ya batho bao ba tlogago nageng e nngwe go ya go e nngwe).

Thuto ya koketšego ya batho ya histori ke thuto ya kgolo le go feto-fetoga ga palo ya baagi ba nakong e fetilego. Diithuti tša koketšego ya batho ya histori di ithuta mo  gontši kamoo di ka kgonago ka gona ka ditšhaba tša bogologolo ka go hlahlobišiša taba e ngwadilwego, mašope, marapo le mediro e mengwe ya diatla. Karolo e nngwe ya thuto ya koketšego ya batho ya histori ke ya dikakanyo mola e nngwe e le ya thutamahlale. Atlas of World Population History e dumela gore: “Dikgopolo tša seithuti sa tša koketšego ya batho ya histori ga di hlatselege go ya ka boemo bja ditiragalo mo nakong ye, gomme ka baka leo go ya ka pono ya radipalo-palo taba ya gore di a botega ga e kgonege.” Lega go le bjalo, dikgopolo tša thuto ya koketšego ya batho di kgahla barutwana ba Beibele. Ka kgonthe, gantši dikgopolo tše di dumelelana le dipego tša Beibele.

Go Ata ga Thari ka Morago ga Meetse-fula

Beibele e bolela gore ke batho ba seswai feela bao ba ilego ba phologa Meetse-fula a mehleng ya Noage. Diithuti tše dingwe tša koketšego ya batho di akanyetša gore mo e ka bago ka morago ga nywaga e 1 400, palo ya badudi ba lefase e ka no ba e ile ya fihla go dimilione tše 50. Na koketšego ya go tloga go batho ba 8 go fihla go ba ka bago dimilione tše 50 lebakeng la nywaga e 1 400 ga e kgonege?

Sa pele ke gore palo e akanyetšwago ya dimilione tše 50 e fo ba yona kakanyetšo. Lega go le bjalo, go a kgahliša go lemoga seo se ngwadilwego ka Beibeleng go Genesi 9:1: “Byale Modimo a šexofatša Noaxe le barwa ba xaxwe, a bolêla le bôná a re: Atang, Le bê ba bantši, Le tlalê lefase.” Ka gona, go dikgaolo 10 le 11 re bala ka malapa a 70 ao a ilego a tšwa go barwa ba Noage—Seme, Hama le Jafete. Ge re tšwela pele re bala re fihla lešikeng la banna ba go tloga ka Seme go fihla ka Aborahama, bao ‘ba ilego ba belega barwa le barwedi.’ Ye e ka no ba e be e le nako ya go belega kudu, yeo e dumelelanago le taelo ya Modimo ya gore “Le tlalê lefase.”

Go thwe’ng ka palo ya mahu? Dikgaolo tšona tšeo tša Genesi di hlalosa mabapi le go phela ga motho lebaka le letelele kudu nakong ya nywaga ya mathomo e makgolo a mmalwa ka morago ga Meetse-fula. * Ge go ata ga thari kudu go kopane le palo e lego tlase ya mahu, go feleletša go e-ba le go ata ka lebelo ga thari.

Go Dula ka Lebakanyana ga Ba-Isiraele Kua Egipita

Banyakišiši ba bangwe ba belaela pego ya Beibele ya mabapi le go ata ga thari ka lebelo mo go ilego gwa ba gona gare ga ba-Isiraele ge ba be ba dula nageng ya Egipita. Beibele e bolela gore ge go sa akaretšwe basadi ba barwa ba Jakobo, “batho ka moka ba lapa la Jakobo ba ba tlilexo Egipita e be e le ba masome a šupaxo.” (Genesi 46:26, 27) Lega go le bjalo, ge ba-Isiraele ba be ba tloga Egipita ka morago ga nywaga e 215, go be go e-na le palo e makatšago ya “banna ba dikete tše makxolo a selêlaxo, banna fêla ba ba sepelaxo ka maoto, xò sa balwe bana.” (Ekisodo 12:37) Ge re bala basadi le bana, go ka no ba go be go e-na le ba-Isiraele ba bantši ba ka bago dimilione tše tharo ba feletše! Na koketšego yeo e a kgonega?

Bakeng sa go araba potšišo yeo, hlokomela ka kelohloko seo Beibele e se bolelago ka go ata ga thari ya ba-Isiraele kua Egipita: “Ba-Isiraele ba šala ba ata, ba ntšifala, ba ênêla, ya ba ba matla xa-xolo-xolo, naxa ya tlala bôná.” Koketšego ya ba-Isiraele ka nako yeo e be e le e sa tlwaelegago.—Ekisodo 1:7.

Ka mo go kgahlišago, kgolo e swanago e bile gona le dinageng tša mehleng yeno, tše bjalo ka Kenya nywageng ya bo-1980. Lega go le bjalo, se se dirilego gore koketšego ya ba-Isiraele e be e sa tlwaelegago ke gore koketšego ye e ile ya ba gona ka nako e telele.

Beibele ka boyona e nea lebaka le lengwe la go ata ga thari ya ba-Isiraele ka lebelo. Go be go se na tlhaelelo ya dijo nakong ya ge ba-Isiraele ba be ba le Egipita. Go molaleng gore ge tlala e hlasela, batho ba bantši ba hwa ba sa na le  matla a bofsa. Ka baka leo, go belegwa bana ba sego kae nakong yeo. Lega go le bjalo, Beibele e bontšha gore ba-Isiraele ba be ba e-na le mokhora wa dijo. Ge lapa la gabo Josefa le be le e-tla Egipita, Farao o ile a botša Josefa gore: “Tat’axo le bana beno ba išê mo lešofong la yôna; a ba dulê mo naxeng ya Gosene.” (Genesi 47:6) Gaešita le ka morago ga gore ba-Isiraele e be makgoba a ba-Egipita, go bonagala ba be ba e-na le dijo tše di lekanego. Ka kgonthe, ka morago ga go lokollwa ga bona bokgobeng, ba-Isiraele ba ile ba gopola ka bogobe goba senkgwa, hlapi, thaga-raka goba diphare, magapu, mefopše goba di-leek, dieie, konofolo le dipitša tša nama tšeo ba bego ba di ja nakong ya ge ba be ba le bokgobeng.—Ekisodo 16:3; Numeri 11:5.

Lekgolong la Pele la Nywaga C.E.

Thuto ya koketšego ya batho e ka re thuša gape go godiša kwešišo ya rena ya Mangwalo a Bakriste a Segerika. Ka mohlala, ge re bala ka taelo ya Jesu go barutiwa ba gagwe ya gore ba “dirê dithšaba ka moka barutiwa,” mo gongwe re ka ipotšiša gore, ‘Kabelo yeo ya go bolela e be e nabile gakaaka’ng?’ (Mateo 28:19) Ke batho ba bakae bao ba bego ba dula Mmušong wa Roma lekgolong la pele la nywaga? Batho ba bangwe ba akanyetša gore palo ya badudi e be e le magareng ga dimilione tše 50 le tše 60. Ge e ba seo se be se le bjalo, gona baebangedi bao ba pele ba Bakriste ba be ba e-na le modiro o mogolo kudu!

Ge re bala Mangwalo a Bakriste a Segerika, re ithuta gore moapostola Petro o ile a etela Babele yeo e bego e le kgole bakeng sa go yo bolela ditaba tše dibotse moo. (1 Petro 5:13) Ke ka baka la’ng a ile a kgetha Babele? Tlhaloso yeo e lego ka go The New Encyclopædia Britannica e nea tshedimošo ge e re: “Metse e megolo ya badudi ba ba-Juda yeo e bego e le ka ntle ga Palesetina e be e le kua Siria, Asia Minor, Babele le Egipita, yeo o mongwe le o mongwe wa yona o akanyeletšwago gore bonyenyane o be o e-na le ba-Juda ba 1 000 000.” Ka ge Petro a be a neilwe kabelo ya go ruta ba-Juda ka mo go kgethegilego, e be e le mo go kwagalago gore a ye lefelong leo le nago le setšhaba sa ba-Juda—e lego Babele. (Ba-Galatia 2:9) Ka ge go be go e-na le badudi ba bantši ba ba-Juda moo, o be a e-na le tikologo e kgolo yeo a bego a swanetše go ruta go yona!

Ke Eng Seo Bokamoso bo se Huperego?

Bjalo ka ge re bone, diithuti tša koketšego ya batho di kgahlegela dintlha tše itšego tša histori ya batho. Di re’ng ka bokamoso? Di rotoša dipotšišo tše bohlokwa. Na go tla ba le go ata kudu ga thari nywageng ye e sekete? Ruri ga go le o tee yo a tsebago. Ka baka la go lemoga gore palo ya bana bao ba belegwago e a fokotšega dinageng tše dintši, banyakišiši ba bangwe ba na le ponelo-pele ya gore palo ya badudi ba lefase e tla lekana.

Lega go le bjalo, ga se ditsebi ka moka tše di dumelelanago. Puku ya Population Today e re: “Lehono dinaga di ka arolwa ka magoro a mabedi a sa swanego a koketšego ya batho: dinaga tšeo banyalani ba bangwe le ba bangwe ba belegago bana ba babedi goba ba ka tlase ga moo le tšeo di nago le palo ya godimo ya bana bao ba belegwago. ‘Dinaga tšeo go tšona go belegwago bana ba babedi goba ba ka tlase ga moo’ di akaretša Yuropa, United States, Canada, Japane le dinaga tše sego kae tšeo di bago le diintaseteri ka tsela e akgofilego. . . Go fapana le seo, ‘dinaga tša thari yeo e atago ka lebelo,’ bontši bja tšona ke dinaga tša Afrika, Asia le Latin America, moo go belegwago bana ba fetago ba babedi go banyalani ba bangwe le ba bangwe. Dinageng tše, tšeo di nago le badudi ba tekanyo ya ka godimo ga seripa-gare ya badudi ba lefase, mosadi ka o tee o belega bana ba bane.”

Ka gona, le ge koketšego ya badudi e fokotšegile dinageng tše dingwe, go tše dingwe e oketšegile goba e dula e sa fetoge. Population Today e akaretša seo se letetšwego nakong e tlago ka gore: “Go dinaga tše dintši tšeo di hlabologago, go ata ga thari ka lebelo ga se gwa fela. Go fela ga kgonthe, e sego mo go inaganelwago ga ‘go ata kudu ga thari’ lefaseng ka bophara go tla laolwa ke kamoo dinaga di dirago ka pela ka gona le kamoo di ikgafago ka gona mananeong a go fokotša go hwa ga masea, go ruta basadi le go nea malapa keletšo ditabeng tša peakanyo ya lapa.”

Na palo ya badudi ba lefase e tla feta kudu yeo e lego gona ga bjale ya badudi ba dimilione tše dikete tše tshelelago? Re tla bona ge nako e dutše e tšwela pele. Eupša re a tseba gore morero wa Modimo ke gore lefase le tlale—e sego gore le tlale wa go falala. (Genesi 1:28) Le gona, re na le lebaka le le kwagalago la go holofela gore se se tla direga ka tlase ga Mmušo wa Modimo.—Jesaya 55:10, 11.

[Mongwalo wa ka tlase]

[Seswantšho go letlakala 22]

Baphologi ba Meetse-fula ba ile ba thoma palo ya badudi ba lefase yeo ga bjale e šetšego e feta ya batho ba dimilione tše dikete tše tshelelago

[Seswantšho go letlakala 23]

Ka nywaga e 215, palo e nyenyane ya ba-Isiraele kua Egipita e ile ya golela go ba dimilione tše tharo