Medu ya Kgethollo

KGETHOLLO e ka bakwa ke dilo tše mmalwa. Lega go le bjalo, mabaka ao a thekgwago kudu ke (1) kganyogo ya go nyaka go šupa yo mongwe ka monwana le (2) sekgopi se se bakilwego ke histori ya go hloka toka.

Bjalo ka ge go bontšhitšwe sehlogong se se fetilego, ge masetlapelo a direga, gantši batho ba nyaka motho yo ba ka mmeago molato. Ge batho ba tumilego ba bea sehlopha se senyenyane molato leboelela, seo se thoma go dumelwa gomme se tswala kgethollo. Ge re bolela mohlala o tlwaelegilego, nakong ya go phuhlama ga boemo bja tša boiphedišo dinageng tša ka Bodikela, bašomi bao ba tšwago dinageng tša ka ntle gantši ba latofatšwa ka go baka go hlaela ga mešomo—gaešita le ge gantši ba šoma mešomo yeo bontši bja batho ba lefelong leo ba ganago go e dira.

Eupša ga se kgethollo ka moka yeo e bakwago ke go nyaka go bea ba bangwe molato. E ka thewa gape le historing. Pego ya UNESCO Against Racism e bolela gore: “Ga se go feteletša taba go bolela gore kgwebo ya go gweba ka makgoba e agile dikgopolo tša lehloyo la morafo le go nyatša setšo sa batho-baso.” Bagweba-ka-makgoba ba ile ba leka go lokafatša mokgwa o hlabišago dihlong wa go reka le go rekišwa ga batho ka go bolela gore Batho-baso ba be ba tšeelwa fase. Kgethollo ye yeo e se nago motheo, yeo ka morago e ilego ya gola gore e akaretše batho ba mafaseng a mangwe ao e bego e le dikoloni, e sa dutše e le gona.

Lefaseng ka moka, ditiragalo tša nakong e fetilego tše di swanago le tše tša kgatelelo le go hloka toka di dira gore kgethollo e dule e le gona. Bonaba magareng ga Makatholika le Maprotestanta kua Ireland bo thomile lekgolong la bo-16 la nywaga, ge babuši ba Engelane ba be ba tlaiša le go tloša Makatholika nageng ya ona ka kgapeletšo. Bošoro bjo bo šiišago bjo bo bego bo phethwa ke bao go thwego ke Bakriste nakong ya Dintwa tša Bodumedi bo be bo sa dutše bo rotoša maikwelo a sa kgahlišego gare ga Mamoseleme kua Bohlabela bja Magareng. Bonaba magareng ga ma-Serbia le ma-Croatia kua dinageng tša Balkan bo ile bja tsošwa ke dipolao tše sehlogo tša baagi nakong ya ntwa ya bobedi ya lefase. Ka ge mehlala ye e bontšha, histori ya bonaba magareng ga dihlopha tše pedi e ka godiša kgethollo.

Go Bjalwa ga go Hloka Tsebo

Pelo ya ngwana yo a sa ithutago go sepela ga e na kgethollo. Ka mo go fapanego, banyakišiši ba bolela gore ngwana gantši o tla rata go bapala le ngwana wa morafo wo o fapanego. Lega go le bjalo, ge a e-na le nywaga e 10 goba e 11, a ka furalela batho ba setšo se sengwe, morafo goba bodumedi. Ge a dutše a gola, o hwetša dipono tše dintši tšeo a ka dulago a e-na le tšona bophelo ka moka.

Dikgopolo tše di ithutwa bjang? Ngwana o ithuta mekgwa e sa swanelago—e bolelwago le e bonagalago ditirong—o thoma ka go e bona go batswadi ba gagwe ke moka a e bona go bagwera ba gagwe goba barutiši. Ka morago, baagišani, kuranta, radio goba thelebišene di ka mo tutuetša ka mo go tšwelago pele. Gaešita le ge mohlomongwe a ka ba a e-na le tsebo e nyenyane goba a sa tsebe selo ka dihlopha tša batho bao a sa ba ratego, nakong ya ge e e-ba motho yo mogolo, o ba a šetše a phethile ka gore ke bao ba nyatšegago le bao ba sa botegego. A ka ba a ba hloya.

Ka baka la go oketšega ga go tšea maeto le thekišetšano, kgokagano magareng  ga ditšo tše di fapa-fapanego le dihlopha tša merafo e oketšegile dinageng tše dintši. Lega go le bjalo, motho yo a šetšego a e-na le kgethollo e matla gantši o kgomarela dikgopolong tša gagwe tšeo e lego kgale di kgomaretšwe. A ka phegelela tabeng ya go lebelela batho ba dikete goba gaešita le ba dimilione e le ba legoro le itšego, a nagana gore ka moka ga bona ba na le dika tše itšego tše mpe. Selo le ge e le sefe se se sa kgahlišego seo se kilego sa mo diragalela, gaešita le ge se akaretša motho o tee feela sehlopheng seo, se godiša kgethollo ya gagwe. Ka lehlakoreng le lengwe, gantši dilo tše dibotse tšeo di diregago di phaelwa ka thoko.

Go Hunologa

Gaešita le ge batho ba bantši ba sola kgethollo ka molomo, ke ba mmalwa bao ba phemago ditutuetšo tša yona. Ge e le gabotse, ba bantši bao ba nweletšego kgethollong ba ka gana gore ba bjalo. Ba bangwe ba bolela gore ga go na taba, kudu-kudu ge e ba batho ba sa bolele goba go bonagatša kgethollo ya bona. Lega go le bjalo, kgethollo e na le taba ka gobane e kweša batho bohloko le go ba aroganya. Ge e ba kgethollo e bakwa ke go hloka tsebo, gona lehloyo gantši le bakwa ke kgethollo. Mongwadi Charles Caleb Colton (1780?-1832) o boletše gore: “Re hloya batho ba bangwe ka gobane re sa ba tsebe; gomme re ka se ke ra ba tseba ka gobane re ba hloile.” Lega go le bjalo, ge e ba kgethollo e ka ithutwa, gona e ka rutollwa. Bjang?

[Lepokisi go letlakala 7]

Bodumedi—Na bo Tutuetša Kgotlelelano Goba Kgethollo?

Pukung ya gagwe ya The Nature of Prejudice, Gordon W. Allport o bolela gore: “Ka kakaretšo, go bonagala bao ba tsenago Kereke ba e-na le kgethollo kudu go feta bao ba sa e tsenego.” Se ga se makatše ka gobane gantši bodumedi e bile sebaki sa kgethollo go e na le go ba tharollo ya yona. Ka mohlala, baruti ba ile ba hlohleletša moya wa go lwantšha ba-Juda ka nywaga-kgolo e mentši. Go ya ka A History of Christianity, Hitler o kile a bolela gore: “Ge e le mabapi le ba-Juda, ke sa fo tšwela pele ka mokgwa o swanago wo Kereke ya Katholika e ilego ya o diriša ka nywaga e 1 500.”

Nakong ya bošoro bjo bo šiišago kua dinageng tša Balkan, dithuto tša Orthodox le tša Katholika di be di bonagala di sa kgone go tšweletša kgotlelelano le tlhompho go baagišani bao ba bego ba le bodumeding bjo bongwe.

Ka mo go swanago, kua Rwanda, ditho tša kereke di ile tša bolayana. National Catholic Reporter e bontšhitše gore ntwa ya moo e be e akaretša “phedišo ya kgonthe le ya therešo yeo ka madimabe gaešita le Makatholika a ikarabelago ka yona.”

Kereke ya Katholika ka boyona e lemogile histori ya yona ya go se be le kgotlelelano. Ka ngwaga wa 2000, Mopapa John Paul wa II o ile a kgopela tshwarelo bakeng sa “go tšwa tseleng ga nakong e fetilego” Mmiseng wa batho bohle kua Roma. Nakong ya tirelo, go ile gwa bolelwa ka go lebanya ka “go hloka kgotlelelo ga bodumedi le go hloka toka malebana le ba-Juda, basadi, batho ba setlogo, bafaladi, badiidi le bana bao ba se ba tšwago ba belegwa.”

[Seswantšho go letlakala 6]

Ka godimo: Kampa ya bafaladi, Bosnia le Herzegovina, October 20, 1995

Bafaladi ba babedi ba ma-Serbia a Bosnia ba letetše go fela ga ntwa ya selegae

[Mothopo]

Photo by Scott Peterson/Liaison

[Seswantšho go letlakala 7]

Go rutwa lehloyo

Ngwana a ka ithuta mekgwa e sa swanelago go batswadi, thelebišeneng le mafelong a mangwe