Dikgetho di Rotoša Dipotšišo

Akanya ka bohloko bjo bo kwewago ke banyalani bao ba tlogago ba nyaka ngwana eupša go sa kgonege go ba le yena. Ba lebelela go thutamahlale ya tša kalafo bakeng sa thušo gomme ba hwetša gore go tšweleditšwe mekgwa e mentši le dikalafo bakeng sa go fenya bothata bja go se be le bana. Na go na le taba gore ba kgetha mokgwa ofe, ge e ba o le gona?

LEHONO banyalani ba bantši bao ba sa kgonego go ba le bana ba na le dikgetho tšeo di bego di se gona nywaga-someng e sa tšwago go feta. Eupša dikgetho tšeo di sepedišana le potšišo e boima e rego, Ke dikgang dife tša boitshwaro tšeo di akaretšwago mabapi le mekgwa ya go thuša go belega? Lega go le bjalo, pele re ka ahla-ahla seo, anke re boneng kamoo dihlopha tše dintši tša madumedi di lebelelago mekgwa e bjalo.

Dihlopha tša Madumedi di Re’ng?

Ka 1987 Kereke ya Katholika e ile ya ntšha lengwalo leo le bego le ahla-ahla ditekanyetšo tša boitshwaro tše di tswalanywago le mekgwa ya go thuša go belega. Pego yeo e tsebjago e le Donum Vitae (Mpho ya Bophelo), e ile ya tsebiša gore ge e ba mokgwa wa tša kalafo o thuša monna le mosadi gore ge ba kopana ba be le ngwana, gona mokgwa wo o ka tšewa e le woo o amogelwago. Ka lehlakoreng le lengwe, lengwalo le bontšhitše gore ge e ba mogato wa tša kalafo o diriša mokgwa o mongwe ka ntle le wa gore monna le mosadi ba kopane bakeng sa go ba le ngwana, gona mokgwa o bjalo ga o amogelege. Go ya ka pono ye, go buiwa bakeng sa go thibolla ditšhupu tše di thibanego tše di išago mae ka popelong le go dirišwa ga diphilisi tša go thuša motho gore a be le bana go ka tšewa e le mo go amogelegago, eupša go nontšhetšwa ga lee ka ntle ga mmele e ka se be mo go amogelegago.

Ngwageng o latelago komiti ya Lekgotla la United States e ile ya boledišana le dihlopha tša madumedi mabapi le pono ya tšona ka mekgwa ya go thuša go belega. Pego ya makgaola-kgang e bontšhitše gore bontši bja tšona di be di amogela mekgwa e tlwaelegilego yeo e felago e dirišwa ya tša kalafo, mokgwa wa go tsenywa ga mosadi peu ka tsela yeo e sego ya tlhago go dirišwa peu ya monna wa gagwe le mokgwa wa go nontšhetšwa ga lee ka ntle ga mmele, ge feela lee le peu e le tša banyalani. Go oketša moo, bontši bja dihlopha tšeo go ilego gwa boledišanwa le tšona di boletše gore go senywa ga mae ao a nontšhitšwego, mokgwa wa go tsenywa ga peu ka tsela yeo e sego ya tlhago yeo e neetšwego ke motho le go ba mma wa moemedi ke tšeo di sa amogelegego boitshwarong. *

Ka 1997 European Ecumenical Commission for Church and Society (EECCS), e lego sehlopha sa dikereke tša Protestanta, Anglican le Orthodox, e ile ya bontšha pampiring ya go bontšha maemo a tšona gore gare ga tšona go na le dipono tšeo di sa swanego mabapi le taba ya mekgwa ya go thuša go belega. Ge e gatelela gore go akaretšwa letswalo la motho le go ikarabela ga gagwe, pampiri e itše: “Se se bolelwago ke gore go thata go bolela gore ditho tša dikereke tša EECCS di a dumelelana tabeng ye. Go e na le moo, go na le maemo a mantši a sa swanego.”

Go molaleng gore dipono mabapi le mekgwa ya go thuša go belega di fapane kudu. Mokgatlo wa Lefase wa tša Maphelo wa Ditšhaba tše Kopanego o dumela gore lefapha la mekgwa ya go thuša go belega “le dula le hlohla melao e tlwaelegilego ya motheo ya tša leago, ditekanyetšo tša boitshwaro le ditshepedišo tša molao.” Ke dintlha dife tše dingwe tšeo batho ba swanetšego go di ela hloko pele ba ka dira phetho yeo e akaretšago mekgwa ya go thuša go belega?

Dikgang Tšeo di Akaretšwago ke Dife?

Lebaka la motheo leo le swanetšego go elwa hloko ke boemo bja lee leo le nontšhitšwego la motho. Se se tswalana le potšišo e bohlokwa kudu e rego, Bophelo bo thoma neng—na bo thoma nakong ya go ima goba ka moragonyana nakong ya boimana? Ga go pelaelo gore karabo e tla kgoma phetho yeo banyalani ba bantši ba e dirago mabapi le mokgwa wo. Ka mohlala, ge e ba ba dumela gore bophelo bo thoma nakong ya go ima, gona go na le dipotšišo tša motheo tšeo di swanetšego go elwa hloko.

 ● Na banyalani ba swanetše go dumelela dingaka di latela mogato o tlwaelegilego wa go nontšha mae a mantši go e na le go nontšha le tee goba a oketšegilego ao a tsenywago ka popelong, ka go rialo mae a mangwe a nontšhitšwego a šetšego a beelwa bakeng sa go ka dirišwa nakong e tlago?

● Go tla direga’ng ka mae ao a nontšhitšwego a bolokilwego ge e ba banyalani ba ka se sa kgona goba ba se sa nyaka go ba le bana ba bangwe?

● Go tla direga’ng ka mae le ge e le afe a nontšhitšwego ao a bolokilwego ge e ba banyalani ba ka hlalana goba ge e ba yo mongwe wa bona a ka hwa?

● Ke mang yo a tlago go rwala boikarabelo bjo bogolo bja go senya mae ao a nontšhitšwego?

Potšišo ya gore go swanetšwe go dirwa eng ka mae a nontšhitšwego ao a sa dirišwago a a bolokilwego e ka se ke ya tšewa gabohwefo. Ditlhahlo tša molao dinageng tše dingwe ga bjale di gapeletša gore banyalani ba tšweletše tumelelano ye e ngwadilwego fase yeo e bontšhago ka go lebanya seo se swanetšego go dirwa ka mae a mangwe a nontšhitšwego—ke gore, ge e ba a swanetše gore a lotwe, go neelwe ka ona goba a dirišwe bakeng sa go dira nyakišišo goba a senywe. Banyalani ba swanetše go lemoga gore mafelong a mangwe go dumeletšwe gore kliniki ya go thuša go belega e senye mae a nontšhitšwego ao a bolokilwego ka ntle le tumelelo le ge e le efe yeo e ngwadilwego fase ge e ba a hlokomologilwe lebaka la ka godimo ga nywaga e mehlano. Lehono, mae a nontšhitšwego a dikete tše makgolo ao a kgahlilego a bolokilwe dikliniking lefaseng ka bophara.

Lebaka le lengwe leo le swanetšego go elwa hloko ke gore banyalani ba ka kgothaletšwa gore ba neele mae a nontšhitšwego ao a sa dirišwago bakeng sa go dira nyakišišo ka disele tša motheo. Ka mohlala, American Infertility Association e kgothaleditše banyalani gore ba neele ka mae a nontšhitšwego ao a bolokilwego bakeng sa go dira nyakišišo. Morero o mongwe wa nyakišišo ya disele tša motheo ke go hwetša ditsela tše difsa tša go alafa malwetši. Eupša go ile gwa ngangišanwa kudu ka lehlakore le la nyakišišo ka gobane mogato wa go ntšha disele tša motheo leeng leo le nontšhitšwego ge e le gabotse o bolaya lee leo. *

Mekgwa e mefsa ya go hlahloba dikarolwana tša  leabela e rotoša dikgang tše dingwe tša boitshwaro. Ka mohlala, ela hloko go kgethwa ga lee leo le nontšhitšwego leo le swanetšego go tsenywa ka popelong. (Bona lepokisi le le rego “Ke Lee Lefe le le Nontšhitšwego Leo le Kgethwago Bakeng sa go Tsenywa ka Popelong?”) Mokgwa wo o akaretša go hlahlobja ga dikarolwana tša leabela diseleng tša mae ao a nontšhitšwego ke moka gwa kgethwa le tee—mohlomongwe la bong bjoo bo nyakwago goba leo le se nago karolwana e itšego ya leabela ye e bakago malwetši—leo le tlago go tsenywa ka popelong. Baswaya-diphošo ba lemoša gore go hlahlobja ga dikarolwana tša leabela leeng leo le nontšhitšwego go ka dira gore go bonwe bong bja ngwana goba mafelelong go ka dirišetšwa go dumelela banyalani gore ba kgethele bana ba bona dika tše dingwe tša leabela, go akaretša le mmala wa moriri goba wa mahlo. Go hlahlobja ga dikarolwana tša leabela leeng go rotoša potšišo e bohlokwa ye e rego, Go direga’ng ka mae a nontšhitšwego ao a sa kgethwago?

 Na Tlemo ya Lenyalo e tla Kgomega?

Ge go elwa hloko mehuta e itšego ya mekgwa ya go thuša go belega, go na le lehlakore le lengwe le le swanetšego go elwa hloko. Go dirišwa ga mma wa moemedi, peu goba mae tšeo di neetšwego di tla kgoma bjang tlemo ya lenyalo? Mekgwa e mengwe e ka tsenya motho wa boraro (motho yo a neelago) goba gaešita le motho wa bone (batho ba babedi bao ba neelago) goba motho wa bohlano (batho ba babedi bao ba neelago gotee le mma wa moemedi) mogatong wa go belega ngwana.

Mabapi le mokgwa woo o akaretšago dilo tša go thuša go belega tšeo di neetšwego, batho bao ba akaretšwago ba swanetše go ela hloko le mabaka a mangwe.

● Ke go kgomega gofe ga maikwelo mo go swarelelago moo go belegwa ga ngwana ka tsela e bjalo go ka bago le gona ge o tee feela wa batswadi—goba go se le o tee wa bona—e le motswadi wa madi?

● Morwa goba morwedi o tla swaragana bjang le boemo ka morago ga go tseba gore o belegwe ka morago ga go ingwa ka mokgwa woo o sa tlwaelegago?

● Na ngwana o swanetše go botšwa gore batswadi ba gagwe ke bomang gomme a dumelelwe gore a tsome mmagwe goba tatagwe wa madi?

● Ke ditshwanelo dife tša boitshwaro le tša molao gotee le boikarabelo bja motho o tee goba ba oketšegilego bao ba neetšego dilo tša go thuša go belega ba nago le tšona?

Go Thwe’ng ka go Tima-timetša Maina?

Molao wo o latelwago dinageng tše dintši ke gore maina a bao ba neelago a se ke a tsebja. Human Fertilisation and Embryology Authority yeo e laolago go dirišwa ga dilo tša batho tša go thuša go belega kua Brithania, e hlalosa gore: “Ka ntle le ge go neelwa moo go dirwa ka morero magareng ga batho bao ba tsebanago, batho bao ba neelago gona bjale le bao ba neetšego nakong e fetilego ba tla dula ba sa tsebje ke banyalani bao ba thušwago ka mae a bona goba peu, gotee le bana bao ba ka belegwago ka morago ga go thušwa moo.”

Lega go le bjalo, molao wo wa go tima-timetša maina ke taba yeo go ngangišanwago kudu ka yona mafelong a mangwe. Dinaga tše mmalwa di fetotše molao goba melao ya tšona ka mo go swanetšego. Bao ba ganetšago molao wa go tima-timetša maina ba gatelela taba ya gore bana ba swanetše go tseba setlogo sa bona ka mo go feletšego. Pego e re: “Batho ba tekanyo ya ka godimo ga 80 lekgolong bao ba thwetšwego ba tsoma metswalo ya gabo bona, gomme ba bantši ba bona e le bakeng sa go thuša go kgotsofatša go rata go tseba mo e lego kgale go le gona mabapi le go nyaka go tseba setlogo sa bona, e lego selo seo batho ba bantši ba nago le sona. Mo e nyakilego go ba ba tekanyo ya 70 lekgolong ba nyaka go hwetša tsebišo e bohlokwa ya setlogo sa bona mabapi le dilo tše di nyakago kalafo tšeo ba ka bago ba di abetšwe go batswadi ba bona ba madi.”

Pego e nngwe yeo e theilwego dipoledišanong tšeo di swerwego le batho ba bagolo ba 16 bao ba imilwego ka dilo tše di thušago go belega tše di neetšwego tše di tsentšwego ka popelong, e utolotše gore “ba bantši ba ile ba tšhošwa ke go utolla setlogo sa bona sa madi.” Pego e okeditše ka gore: “Bana ba bantši ba ile ba lebeletšana le mathata ka taba ya setlogo sa bona le maikwelo a go ikwa ba lahlilwe. Ba be ba ikwa ba forilwe gomme ba sa bote malapa a gabo bona.”

O tla Dira Phetho Bjang?

Ga go pelaelo gore thutamahlale ya tša kalafo e tla tšwela pele go kaonefatša mekgwa ya go thuša go belega. Ba bangwe ba bolelela pele gore tekanyong ya 30 lekgolong ya bana ka moka bao ba tla belegwago nakong e tlago ba tla belegwa ka thušo ya mokgwa wo. Ngangišano mabapi le dikgang tša tša boitshwaro tšeo di akaretšwago e tla tšwela pele.

Bakriste ba therešo ba hlahlwa ke go ela hloko selo se bohlokwa kudu—pono ya Mmopi wa rena, yena yo a rulagantšego gore bana ba belegwe. (Psalme 36:9) Ke therešo gore Beibele ga e bolele ka go lebanya ka mekgwa ya mehleng yeno ya go thuša go belega, ka gobane mekgwa e bjalo e be e se gona mehleng ya Beibele. Lega go le bjalo, Beibele e hlalosa melao ya motheo e kwagalago yeo e bontšhago kamoo Modimo a naganago ka taba ye le kamoo a e lebelelago ka gona. (Bona lepokisi le le rego, “Beibele e Re’ng?”) Melao yeo ya motheo e swanetše go re thuša go dira diphetho tšeo e lego tša boitshwaro le tšeo di re dumelelago go ba le letswalo le le hlwekilego ka pele ga Modimo.—1 Timotheo 1:5.

[Mengwalo ya ka tlase]

[Lepokisi/Seswantšho go letlakala 24]

Bophelo Bo Thoma Neng?

Polelwana e rego “lee leo le nontšhitšwego leo le sego ka popelong” e šupa boemong bja go gola bja ngwana yo a sa hlwago a belegwa lebakeng la matšatši a 14 a pele ka morago ga go nontšhwa ga lee. Ka morago ga moo, le bitšwa lee leo le nontšhitšwego go fihlela dibeke tše seswai di fela. Go tloga ka nako yeo go ya pele, le bitšwa lesea. Ke ka baka la’ng go dirišwa polelwana “lee leo le nontšhitšwego leo le sego ka popelong”?

Go ya ka International Journal of Sociology and Social Policy, polelwana ye e be e “dirišwa e le tlhaloso ya motheo bakeng sa go dumelela go dirwa ga nyakišišo ka lee le le nontšhitšwego la motho” lebakeng la matšatši a 14 a pele ka morago ga go ima. Puku e nngwe ya tšhupetšo e re: “Ge motho a hlalosa lee le le nontšhitšwego e le selo seo se rulaganyeditšwego go tlo ba ngwana, se se bolela gore metheo ya gagwe ya pele ga e thome go ba go fihla ka morago ga dibeke tše pedi ka morago ga ge peu e kopane le lee.” Eupša na lee le leo le nontšhitšwego le le sego ka popelong le ka tšewa e le feela mokgobo wa disele tše di swanetšwego feela ke gore go dirwe nyakišišo ka tšona? Ela hloko seo se diregago e le ka kgonthe lebakeng le la dibeke tše pedi.

Ka morago ga ge peu e kopane le lee, go tšea lebaka la mo e ka bago diiri tše 24 gore di-chromosome tša monna le tša mosadi di tswakane. Lebakeng la matšatši a sego kae a latelago, sele e a ikatiša. Lebakeng la matšatši a mane goba a mahlano ka morago ga go nontšhwa ga lee, sehlopha sa disele se bopa kgokolo yeo e nago le lešoba (e sa dutše e fetwa ke hlogwana ya phini) yeo e nago le llaga ya ka ntle ya disele le sehlopha sa ka gare sa disele. Mogatong wo e bitšwa blastocyst. Bontši bja disele tša legaping la ka ntle di tla ba le ditlhalenama tšeo e ka se bego karolo ya lee leo le nontšhitšwego. Lega go le bjalo, ngwana ka boyena o tla bopega sehlopheng sa ka gare sa disele.

Lebakeng la mo e ka bago beke ka morago ga go nontšhwa ga lee, lee le tsenywa ka popelong. Blastocyst e kgomarela popelong gomme go agega ga placenta go a thoma, e lego yeo e tla dirago gore oksitšene le dijo di fetišetšwe ka moelo wa madi wa mma gape le go ntšha ditšhila. Go ya ka puku ya Incredible Voyage—Exploring the Human Body, mo e ka bago letšatšing la senyane sehlopha sa ka gare sa disele se thoma “mošomo wa go bopa motho yo mofsa.” E oketša ka gore: “Disele tšeo tše 20 goba go feta moo di swanetše go dira lelokelelo la mediro ya go aga lefsa le ya go dira diphetogo lebakeng la matšatši a mangwe a mahlano goba a tshela bakeng sa go bopa sebopego sa pele sa lee la kgonthe leo le nontšhitšwego.” Ka gona bofelong bja beke ya bobedi, ‘sebopego se sa pele’ seo go sona go feleletšago go bopegile tshepedišo ya motheo ya dikwi, se thoma go tšwelela.

Ka baka la mogato wo wa go lokišetša wo o dirwago mogato ka mogato wo o tšwelago pele mogatong wa pele wa lee leo le nontšhitšwego la motho, ba bangwe ba bolela gore “ga go na tiragalo le e tee ya bophelo goba lebaka leo le ka tšewago e le go thoma ga bophelo bja motho bja lee leo le nontšhitšwego.”

Lega go le bjalo, Bakriste ba therešo ba dumela gore bophelo bo thoma go ingweng. Taba ya gore lee la pele leo le nontšhitšwego le na le thulaganyo ya kamoo placenta e bopegago ka gona, e tsenywago ka popelong, e kgokaganywago le ditšhika tša madi tša mma le tše dingwe tše dintši, e fo godiša tlhompho yeo ka yona ba hlomphago Mohlami yo godimo-dimo, yena Jehofa Modimo.

[Seswantšho]

Lee leo le nontšhitšwego la motho letšatšing la boraro (le godišitšwe ka makga a 400)

[Mothopo]

Courtesy of the University of Utah Andrology and IVF Laboratories

 [Lepokisi/Diswantšho go letlakala 25]

Ke Lee Lefe Le Le Nontšhitšwego Leo Le Kgethwago Bakeng Sa Go Tsenywa Ka Popelong?

Kgatelopele e mpsha mekgweng ya go thuša go belega e akaretša go hlahloba le go kgethwa ga mae ao a nontšhitšwego bakeng sa go tsenywa ka popelong. Ge e hlalosa ka mathata a mokgwa wo, puku ya Choosing Assisted Reproduction—Social, Emotional and Ethical Considerations e hlalosa gore:

“Kgaufsinyane [bo-rathutamahlale] ba tla kgona go lemoga dika tša mmele, tša bohlale, mohlomongwe le tša maikwelo le tša tša leago leeng leo le nontšhitšwego. Ka go rialo kgaufsinyane batswadi ba tla kgona go kgetha tše dingwe tša dika tšeo ba di nyakago ngwaneng wa bona. Le gona gaešita le ge batho ba bantši ba be ba ka thekga taba ya go kgethwa ga dikarolwana tša leabela pele lee le tsenywa ka popelong bakeng sa banyalani bao ba nago le bolwetši bjo bo boifišago, ba bantši ba ka se thekge mokgwa wo bakeng sa banyalani bao ba nyakago go ba le ngwana wa bong bjo itšego—goba nakong e tlago, bao ba nyakago ngwana yo a nago le mahlo a matala-lerata goba yo a nago le talente ya mmino goba yo e tlago go ba yo motelele.”

“Mokgwa wa go hlahloba le go kgetha mae ao a nontšhitšwego bakeng sa go tsenywa ka popelong, go swana le mekgwa e mengwe e mentši, o rotoša potšišo ya ge e ba mokgwa wo o swanetše go dirwa ka baka la ge go e-na le seo se ka dirwago. . . . Bothata bjo bogolo ke gore ga ba tsebe gore ba swanetše go dira se go fihla bokgoleng bofe—ge e ba go ka dirwa—ka maemo ao a akaretšago thekinolotši ye e raraganego.”

 [Lepokisi/Seswantšho go letlakala 26]

Beibele E Re’ng?

Ke therešo gore Beibele ga e hlalose ka go lebanya mabapi le mekgwa ya mehleng yeno ya go thuša go belega. Lega go le bjalo, e re thuša gore re tsebe pono ya Modimo ditabeng tše dingwe tša bohlokwa. Le gona go tseba dikarabo tša dipotšišo tše pedi tša motheo go ka hlahla Bakriste ba therešo gore ba dire diphetho tšeo di kgahlišago Modimo.

Bophelo bja motho bo thoma neng? Beibele e bontšha gore bophelo bo thoma nakong ya go ima. Ela hloko mantšu a mopsalme Dafida, yo a ilego a budulelwa gore a bolele ka Modimo a re: “Mahlô a xaxo a mpone kè sešo ka bopêxa; pukung ya xaxo ké xe di šetše di ngwadilwe tšohle.” (Psalme 139:16) Le gona nagana ka Ekisodo 21:22, 23 moo mongwalo wa leleme la mathomong o bontšhago gore motho o be a ka bonwa molato bakeng sa go gobatša ngwana yo a sa hlwago a belegwa. Thuto yeo e swanetšego go ithutwa ke gore Mmopi wa rena o tšeela bophelo godimo, gaešita le megatong ya pele-pele ya go bopega ga bjona ka popelong. Mahlong a Modimo go senywa ka boomo ga lee leo le nontšhitšwego go lebelelwa e le go ntšha mpa. *

Na go na le dithibelo le ge e le dife mabapi le kamoo matla a motho a go belega a ka dirišwago ka gona? Pono ya Modimo e ka hwetšwa go Lefitiko 18:20, yeo e rego: “O se kê wa rôbala le mosadi wa wa xeno; e tlo ba xo ithšilafatša ka xo dira tše byalo.” Molao wa motheo taelong yeo ya Mangwalo ke wo o rego: Peu ya monna ga se ya swanela go dirišetšwa go tsenywa ka popelong ya mosadi yo mongwe ntle le wa gagwe, gomme mosadi ga se a swanela go ima ngwana wa motho yo mongwe ntle le wa monna wa gagwe. Ka mantšu a mangwe, matla a pelego ga se a swanela go dirišwa bakeng sa motho yo mongwe ntle le go dirišwa go molekane wa motho wa lenyalo. Ka baka leo, Bakriste ba therešo ba phema go ba mma wa moemedi gotee le mekgwa e mengwe yeo e akaretšago peu, mae goba mae a nontšhitšwego tšeo di neetšwego. *

Ge ba dira diphetho tšeo di akaretšago mekgwa ya go thuša go belega, Bakriste ba therešo ba swanetše go ela hloko kudu seo Beibele e se utollago ka tsela ya Modimo ya go nagana. * Go ba gona, ke yena Mothomi wa lenyalo le bophelo bja lapa.—Ba-Efeso 3:14, 15.

[Mengwalo ya ka tlase]

[Diswantšho go letlakala 23]

Mae a nontšhitšwego a bolokilwego ao a kgahlilego

[Mothopo]

© Firefly Productions/CORBIS