Go Ata Kudu ga Thari ka go Diriša Mekgwaya go Thuša go Belega

Ka July 25, 1978, go ile gwa ba le pelego ya moswana-noši kua Oldham, Engelane, ge ngwana wa ngwanenyana yo a bitšwago Louise Joy Brown a be a belegwa. Louise e bile ngwana wa pele historing yo a belegwego ka mekgwa ya go thuša go belega.

DIKGWEDING tše senyane pejana, go ile gwa dirwa gore Louise a ingwe laporatoring ka mogato wo o bitšwago go nontšhetša lee ka ntle ga mmele (in vitro fertilization). Ka go diriša mogato wo, lee leo le ntšhitšwego mmeleng wa mmagwe le ile la kopanywa le peu ya monna ka sebjaneng sa galase. Ka morago ga matšatši a mabedi le seripa, ka morago ga ge sele ya lee e ikarotše gomme e le disele tše seswai tšeo di bonwago ka maekrosekopo, sehlotswana se se senyenyane sa disele tšeo di ikatišago se ile sa tsenywa ka popelong ya mmagwe gore se gole ka tsela ya tlhago. Go belegwa ga Louise e ile ya ba mathomo a nako e bohlokwa ya mekgwa ya go thuša go belega.

Go nontšhetšwa ga lee ka ntle ga mmele go ile gwa tutuetša seo ga bjale se tsebjago e le mekgwa ya go thuša go belega, yeo e akaretšago mehuta ka moka ya mekgwa ya go thuša go belega yeo go yona go dirišwago lee gotee le peu. Ela hloko mehlala e mengwe. Ka 1984 mosadi wa kua California, U.S.A., o ile a belega ngwana yo a gotšego leeng leo le neetšwego ke mosadi yo mongwe. Ngwageng wona woo, kua Australia go ile gwa belegwa ngwana yo a gotšego leeng le le nontšhitšwego leo le bego le kgahlile. Ka 1994 mosadi wa nywaga e 62 wa kua Italy o ile a belega, a diriša mae ao a neetšwego gotee le peu ya monna wa gagwe.

Kgatelopele

Mo nakong ye, nywaga e ka bago e 25 ka morago ga go belegwa ga Louise Joy Brown, banyakišiši ba ile ba kgoboketša mekgwa e mentši ya tša kalafo le megato ya thekinolotši e phagamego yeo e fetotšego ka mo go feletšego mekgwa ya go thuša go belega. (Bona mapokisi a rego, “Mehuta e Mengwe ya Mekgwa ya go Thuša go Belega” le “Dikotsi ke Dife?”)  Mekgwa e tšwetšego pele yeo e bakile koketšego e kgolo ya bana bao ba belegwago ka mekgwa ya go thuša go belega. Ka mohlala, ka 1999 mekgwa ya go thuša go belega e dirile gore go belegwe bana ba 30 000 kua United States e nnoši. Dinageng tše dingwe tša Scandinavia, bana ba tekanyo ya magareng ga 2 le 3 lekgolong bao ba belegwago ngwaga le ngwaga ba ingwa ka mekgwa ye. Lefaseng ka bophara, bana ba ka bago 100 000 ba belegwa ngwaga le ngwaga ka mokgwa wa go nontšhetša lee ka ntle ga mmele. Go akanyeditšwe gore go ile gwa belegwa bana ba bjalo ba ka bago milione ga e sa le go tloga ka 1978.

Mekgwa ya go thuša go belega e dirišwa feela dinageng tšeo di hlabologilego. Mokgwa o mongwe le o mongwe o bitša diranta tše dikete, gomme ditirelo tša setšhaba tša tša maphelo, dithulaganyo tša tšhelete yeo e gogwago ke mothwadi gotee le diinšuranse tša motho ka noši gantši ga di lefelele ditshenyagalelo tše. Makasine wa Time o boletše gore “mosadi wa nywaga e 45 yo a fetilego megatong e šupa ya [go nontšhetšwa ga lee ka ntle ga mmele] mo gongwe a ka lefa tšhelete e lekanago R675 000 mokgweng wo.” Lega go le bjalo, mekgwa ya go thuša go belega e nea kholofelo go banyalani ba bantši bao ba sa kgonego go ba le bana, bao tsela e nnoši ya gore ba be le bana e lego gore ba thwale bana. Mehleng ye mekgwa e mentši ya go thuša go belega e rarolla mathata a mantši ao a bakelago banna le basadi gore ba se be le bana. *

Ke ka Baka La’ng e Tumile Gakaakaa?

Lebaka le lengwe leo le dirago gore mekgwa ya go thuša go belega e tume ke mokgwa wa go phela wa sebjale-bjale. Pego yeo e gatišitšwego ke American  Society for Reproductive Medicine e re: “Tekanyo ya nywaga ya go belega e oketšegile nywaga-someng e meraro e fetilego ka ge basadi ba bantši ba phegeletše thuto e phagamego gotee le mešomo ya maemo gomme ba diega go nyalwa. Ka mo go swanago, sehlopha se segolo sa basadi bao ba belegwego mehleng ya ‘Go Ata ga Thari’ (1946-1964) ba fihlile bofelong bja nywaga ya bona ya go belega, e lego seo se feleletšago ka gore basadi ba bantši bao ba lego nywageng ye ba tsome thušo bakeng sa go rarolla bothata bja go se be le bana.”

Basadi ba bangwe ba ka no se lemoge kamoo bokgoni bja bona bja go ba le bana bo theogago ka pela ka gona ge ba dutše ba gola. Go ya ka Mafelo a Taolo le Thibelo ya Malwetši a United States, nakong ya ge mosadi a e-na le nywaga e 42, o na le kgonagalo e nyenyane feela ya ka tlase ga 10 lekgolong ya gore a be le ngwana a diriša mae a gagwe. Ka gona gantši go dirišwa mae ao a neetšwego bakeng sa basadi bao ba godilego bao ba nyakago mekgwa ya go thuša go belega.

Tšwelopeleng yeo e sa letelwago, banyalani ba bangwe bao ba sa kgonego go ba le bana ba retologela mokgweng wo go thwego ke go thwala lee leo le nontšhitšwego, e lego lee leo le šetšego ge banyalani ba bangwe ba be ba diriša mokgwa wa go thuša go belega. Go akanyetšwa gore kua United States e nnoši, mae a nontšhitšwego ao a ka bago 200 000 a lotwa ka ditšidifatšing. Pego ya ditaba ya CBS e sa tšwa go utolla gore: “Go neelwa ga mae ao a nontšhitšwego go be go dutše go dirwa ka setu ka nako e telele.”

Ga go makatše gore kgatelopele ka lehlakoreng la mekgwa ya go thuša go belega e rotoša dipotšišo tše dintši. Mohuta wo wa go belega bana o ka lebelelwa bjang go ya ka ditekanyetšo tša leago le tša boitshwaro? Pono ya Beibele ke efe tabeng ye? Dipotšišo tše gotee le tše dingwe di tla ahla-ahlwa sehlogong se se latelago.

[Mongwalo wa ka tlase]

[Lepokisi/Seswantšho go letlakala 20]

Mehuta Ya Mekgwa Ya Go Thuša Go Belega

AI (ARTIFICIAL INSEMINATION). Mogato woo go wona peu e tsenywago dithong tša pelego tša mosadi ka tsela yeo e sego ya tlhago. AI ke kgetho yeo e lekwago pele ga mekgwa yeo e hlalositšwego ka mo tlase.

GIFT (GAMETE INTRAFALLOPIAN TRANSFER). Mokgwa woo o akaretšago go ntšhwa ga mae obaring ya mosadi, a kopanywa le peu, ke moka gwa dirišwa laparoscope (e lego sedirišwa seo se dirišetšwago go hlahloba ka mpeng) bakeng sa go tsenya mae ao a sa nontšhwago gotee le peu ka tšhupung ya mosadi yeo e išago mae ka popelong ka go mo gaya ganyenyane mpeng.

ICSI (INTRACYTOPLASMIC SPERM INJECTION). (Seswantšho seo se godišitšwego se se lego ka go le letshadi) Mogato woo go wona peu e tee e hlabelwago ka go lebanya ka gare ga lee.

IVF (IN VITRO FERTILIZATION). Mogato woo o akaretšago go ntšhwa ga mae diobaring tša mosadi gomme a nontšhetšwa ka ntle ga mmele. Ka morago mae ao a nontšhitšwego a tsenywa popelong ya gagwe ka molomo wa popelo (cervix).

ZIFT (ZYGOTE INTRAFALLOPIAN TRANSFER). Mogato woo go wona mae a ntšhwago obaring ya mosadi ke moka a nontšhetšwa ka ntle ga mmele wa gagwe. Ka morago lee leo le nontšhitšwego le tsenywa ka tšhupung ya gagwe yeo e išago mae popelong ka go mo gaya ganyenyane mpeng.

[Methopo]

Box based on Reproductive Health Information Source, U.S. Centers for Disease Control and Prevention.

Courtesy of the University of Utah Andrology and IVF Laboratories

[Lepokisi/Seswantšho go letlakala 21]

Dikotsi Ke Dife?

PHOŠO E DIRWAGO KE MOTHO. Kua United States, Netherlands le Great Britain, dikliniki tša go thuša go belega di ile tša tswakanya ka phošo peu le mae ao a nontšhitšwego. Tiragalong e nngwe banyalani ba ile ba hwetša mafahla a morafo o mongwe, gomme tiragalong e nngwe gape mosadi o ile a belega mafahla a merafo e mebedi e sa swanego.

GO BELEGWA GA BANA BA BANTŠI. Dinyakišišo di bontšhitše gore go belegwa ga bana ba bantši—mo go bakwago ke mae a mantši a nontšhitšwego ao a tsenywago ka popelong—go oketša dikgonagalo tša go belega pele ga nako, go belegwa ga bana ba boima bja ka tlase ga tekano, go belega ngwana yo a šetšego a hwile le wa segole.

MAGOLE AO MOTHO A BELEGWAGO LE ONA. Go ya ka nyakišišo e nngwe, bana bao ba belegwago ka mokgwa wa go thuša go belega wa go nontšhetša lee ka ntle ga mmele ba kotsing e kgolo ya go belegwa ka magole a bjalo ka mathata a pelo goba a dipshio, a magalagapa le dithaka tšeo di sa theogelago ka mokotleng.

BOPHELO BJO BOBOTSE BJA MMA. Ditšharakano tšeo di bakwago ke kalafo ya dihomoune goba go ima masea a mantši di oketša go ba kotsing ga bo-mma.