Bohlokwa bja go Tlwaetša Ngwana wa Gago

SEO MOTHO a ithutago goba a sa ithutego sona bjaneng se ka kgoma bokgoni bja gagwe bja nakong e tlago. Ka gona, ke eng seo bana ba se nyakago go batswadi ba bona bakeng sa go gola gore e be batho ba bagolo bao ba tsepamego le ba atlegago? Ela hloko seo ba bangwe ba phethilego ka go se dira ba theile diphetho tša bona dinyakišišong tšeo di dirilwego nywaga-someng ya morago bjale.

Tema Yeo e Kgathwago ke Di-synapse

Tšwelopele yeo e dirilwego metšheneng ya thekinolotši ya go kgona go bona ka gare ga bjoko e dirile gore bo-rathutamahlale ba kgone go ithuta ka kgolo ya bjoko ka tsela e nabilego kudu go feta nakong e fetilego. Dinyakišišo tše bjalo di bontšha gore nywaga ya pele ya bjaneng ke nako e bohlokwa kudu bakeng sa go godiša tsela yeo bjoko bo šomago ka yona yeo e lego bohlokwa bakeng sa go rwala boitsebišo, go bontšha maikwelo ka tsela ya tlhago le go kgona go bolela gabotse. Makasine wa Nation o bega gore: “Di-synapse di hlamega ka lebelo kudu bjaneng, ka ge tsela yeo bjoko bo šomago ka yona e bopša ke ditutuetšo tša leabela le tša tikologo tšeo di tšwelelago nako le nako.”

Bo-rathutamahlale ba dumela gore bontši bja dikgokaganyi tše tšeo di bitšwago di-synapse, di ba gona nywageng e mmalwa ya pele bophelong. Go ya ka Dr. T. Berry Brazelton yo e lego setsebi lefapheng la tša kgolo ya ngwana, ye ke nako yeo “go hlamegago tsela yeo bjoko bo tlago go šoma ka yona nakong e tlago, e lego yeo e tutuetšago bohlale, tsela yeo motho a itebelelago ka yona, go bota ba bangwe le go rata go ithuta.”

Nywageng ya mathomo e mmalwa, bjoko bja ngwana bo gola ka tsela e makatšago ka bogolo, tsela yeo bo agegilego ka yona le yeo bo šomago ka yona. Tikologong yeo e tletšego dilo tšeo di tutuetšago le tša go ithuta, di-synapse tša bjoko di a ata, tša bopa tshepedišo e nabilego ya disele tša bjoko. Ditsejana tše di dira gore motho a kgone go nagana, go ithuta le go bea mabaka.

 Go ka direga gore ge bjoko bja ngwana bo hwetša ditutuetšo tše oketšegilego, ke mo disele tša dikwi di šomago kudu gomme go ba le dikgokagano tše dintši magareng ga tšona. Ka mo go kgahlišago, go tutueletšega mo ga go be gona feela ka baka la go rutwa dilo tše di nepagetšego, dipalo goba leleme. Bo-rathutamahlale ba hweditše gore go nyakega le tutuetšo ya maikwelo. Nyakišišo e bontšha gore bana bao ba sa gokarelwego le go swarwa-swarwa ka tsela e lerato le bao ba sa bapadišwego goba go tutuetšwa, ba tla ba le tše sego kae tša dikgokagano tše tša di-synapse.

Tlwaetšo le Bokgoni

Mafelelong, ge bana ba dutše ba gola di-synapse tše dingwe di felelwa ke mošomo. Go bonagala mmele o ntšha di-synapse tšeo di se sa nago mohola. Se se ka kgoma bokgoni bja ngwana ka mo go tseneletšego. Monyakišiši wa bjoko e lego Max Cynader o re: “Ge ngwana a sa hwetše mohuta o nepagetšego wa tutuetšo nywageng e swanetšego, gona di-neuron tša bjoko di ka se gole ka tshwanelo.” Go ya ka Dr. J. Fraser Mustard, mafelelo a se e ka ba IQ ya fase, bokgoni bjo bo fokolago bja go bolela le bja go hlakanya dipalo, mathata a tša maphelo ge e šetše e le motho yo mogolo gaešita le mathata a boitshwaro.

Ka gona go bonagala eka diphihlelo tšeo motho a bago le tšona ge e sa le lesea di ba le mafelelo a ka mo go sa felego nakong ya ge e le motho yo mogolo. Go sa šetšwe gore motho o kgona go lebeletšana ka katlego le go huduega maikwelong goba o nyema moko ka pela, go sa šetšwe gore o ithuta go ikgopolela dilo goba a sa dire bjalo, le gona go sa šetšwe gore o ba le kwelobohloko goba ga a be le yona, tše ka moka di ka tutuetšwa ke diphihlelo tšeo a bilego le tšona ge e be e sa le ngwana. Ka gona karolo ya batswadi e bohlokwa ka mo go kgethegilego. Setsebi se sengwe sa malwetši a bana se boletše gore: “Se sengwe sa dibopego tše bohlokwa ka go fetišiša sa diphihlelo tše tša bjaneng, ke motswadi yo a kgomegago kudu ka maikwelo a ngwana wa gagwe.”

Seo se ka kwagala se le bonolo kudu. Tlwaetša bana ba gago le go ba hlokomela, gomme ba tla atlega. Ka manyami, batswadi ba a tseba gore go kwešiša kamoo ngwana a ka hlokomelwago gabotse ka gona ga se ka mehla go lego bonolo. Go hlokomela ngwana ga se ka mehla go itlelago feela.

Go ya ka nyakišišo e nngwe, 25 lekgolong ya batswadi bao go boledišanwego le bona ba be ba sa tsebe gore seo ba se diretšego ngwana wa bona se ka kaonefatša goba sa šitiša bohlale bja gagwe, go ikholofela le lerato la go bala. Se se rotoša dipotšišo tše: Ke tsela efe e di phalago tšohle ya go godiša bokgoni bja ngwana wa gago? Le gona, o ka dira bjang gore ngwana a golele tikologong e swanetšego? Anke re boneng.

[Seswantšho go letlakala 6]

Masea ao a sa tutuetšwego a ka no se gole go swana le a mangwe