Na go Nona ka mo go Feteletšego e Tloga e le Bothata?

“Go nona ka mo go feteletšego ga bafsa go swana le leuba.”—S. K. Wangnoo, setsebi se se phagamego sa dithaka tša “endocrine,” Sepetleleng sa Indraprastha Apollo, kua Delhi, India.

GO ETŠA ge tlhaloso e lego ka mo godimo e bontšha, malapa a mantši a ma-India a phelago bophelo bja magareng a šetše a phela maphelo ao a feleletšago a baketše bafsa go nona ka mo go feteletšego. Eupša bothata bjo bo šetše bo fetogile leuba leo le aparelago dinageng tše dintši ka ge batho ba se sa itšhidulla gomme ba lemaletše go ja dijo tše di sa agego mmele. Ngaka e nngwe ya malwetši a bafsa e itše: “Moloko o latelago [kua Brithania] e tlo ba . . . moloko o nonnego ka mo go feteletšego kudu historing ya batho.” Guardian Weekly e begile gore: “Go nona ka mo go feteletšego e kile ya ba bothata bjo bo bego bo atile kudu gare ga batho ba bagolo. Bjale Brithania e na le moloko wa bafsa bao mokgwa wa bona wa go ja le wa go hlwa ba dutše o ba bakelago mathata ao a bonwego la mathomo kua United States. Go nona ka mo go feteletšego ka nako e telele go tla ba bakela malwetši a bjalo ka bolwetši bja swikiri, bolwetši bja pelo le kankere.”

Bangwadi ba puku ya Food Fight ba re: “Go ja kudu go tšeetše phepo-mpe legato e le bothata bjo bogolo ka go fetišiša bja dijo mo lefaseng.” Don Peck ge a ngwala ka go The Atlantic Monthly o re: “Mo e ka bago ma-Amerika a dimilione tše senyane a šetše a ‘nonne kudu mo e lego gore a a babja,’ se se bolelago gore boima bja ona bja mmele bo oketšegile go feta tekano ka dikhilograma tše 45 goba go feta moo.” Ngwaga le ngwaga go hwa batho ba ka bago 300 000 ka mo go sa letelwago ka baka la malwetši ao a bakwago ke boima bja mmele nageng yeo, e lego “sebaki sa bobedi sa mahu seo se latelago go kgoga.” Peck o ile a phetha ka gore: “Go se go ye kae, go nona ka mo go feteletšego go ka no hlasela go feta tlala le malwetši a fetelago [gomme] ya ba bothata bjo kotsi ka go fetišiša bja tša maphelo setšhabeng.” Ka gona, ke mang yo a ka bago le sebete sa go hlokomologa kotsi yeo e bakwago ke go nona ka mo go feteletšego? Dr. Walter C. Willett ka pukung ya Eat, Drink, and Be Healthy o ngwadile gore “go kgoga ke selo sa bohlokwa ka go fetišiša seo se ka kgomago boemo bja gago bja tša maphelo nakong e tlago gomme se latelwa ke boima bja gago bja mmele.” Lentšu la bohlokwa mo ke boemo bja tša maphelo bja nakong e tlago.

O Hlalosa Bjang go Nona ka mo go Feteletšego?

Ke neng moo motho a tšewago a nonne ka mo go feteletšego le gona e sego feela gore o imela go feta tekano? Kliniki ya Mayo yeo e lego kua Rochester, Minnesota, U.S.A., e re: “Ge e le gabotse, go nona ka mo go feteletšego ke ge motho e le yo mokoto kudu ka baka la makhura a mantši mmeleng.” Eupša o tla tseba bjang ge e ba motho a imela go feta tekano? Tšhate ya botelele le boima bja motho e ka nea tlhahlo e itšego ya ge e ba motho a fo ba a imela go feta tekano goba a fetetše ka kua ga go nona. (Bona lepokisi go letlakala 13.) Lega go le bjalo, dipalo-palo tše ga di akaretše kamoo mebele ya batho e agegilego ka gona. Kliniki ya Mayo e re: “Makhura a mmele ke yona tsela e kaone ya go bona boemo bja motho bja tša maphelo, e sego ka boima bja mmele.” Ka mohlala, go na le kgonagalo ya gore ramabelo a be le mmele o imelago kudu ka baka la mešifa goba marapo a magolo. Ke dilo dife tša motheo tše di bakelago boima bja go feta tekano goba go nona ka mo go feteletšego? Sehlogo se se latelago se tla ahla-ahla potšišo yeo.