Sehlare sa go Alafa AIDS—se Nyakega ka Bjako!
Sehlare sa go Alafa AIDS—se Nyakega ka Bjako!
Kua Central Market ya Lilongwe, Malawi, Grace o rekiša dieta tša go bitša mašeleng a go kwagala. O bonagala a thabile e bile a phetše gabotse. Lega go le bjalo, go myemyela ga gagwe ka lethabo go uta taba e kwešago bohloko o šoro.
Ka 1993, Grace le monna wa gagwe ba be ba thabile kudu ge morwedi wa bona e lego Tiyajane a be a belegwa. Mathomong Tiyanjane o be a bonagala a phetše gabotse. Lega go le bjalo, go se go ye kae ke ge a thoma go fokotšega boima bja mmele gomme a tsenwa ke malwetši. Tiyanjane o ile a hwa a e-na le nywaga e meraro a bolawa ke AIDS (acquired immunodeficiency syndrome).
Nywaga e mmalwa ka morago, monna wa Grace le yena o ile a thoma go babja. Ka letšatši le lengwe o ile a idibala ke moka a išwa sepetlele. Dingaka di ile tša palelwa ke go phološa bophelo bja gagwe. Monna wa Grace yoo a bego a e-na le nywaga e seswai a nyalane le yena, o ile a bolawa ke mathata a tša maphelo ao a tswalanago le AIDS.
Ga bjale Grace o itulela a nnoši ka ntlong e nago le phapoši e tee kua mafelong a bodulo a ka ntle ga toropo ya Lilongwe. Motho a ka no letela gore ka ge Grace a e-na le nywaga e 30, o tla thoma bophelo bja gagwe lefsa. Lega go le bjalo, Grace o re: “Ke na le HIV, ka gona nka se nyalwe goba ka hlwa ke e-ba le bana gape.” *
SE SE nyamišago ke gore ditiragalo tše bjalo di tlwaelegile kua Malawi, moo go akanyetšwago gore 15 lekgolong ya badudi e na le HIV. Go ya ka kuranta ya Globe and Mail, sepetleleng se sengwe sa magaeng “palo ya batho bao ba robetšego malaong e oketšegile ka 150 lekgolong gomme se lahlegetšwe ke bašomi ba sona ba tša kalafo ba ka godimo ga 50 lekgolong” ka baka la AIDS. Go ata ga bolwetši bja HIV ebile go oketšegile kudu dinageng tše dingwe tša Afrika ya ka borwa bja Sahara. Ka 2002, Joint United Nations Programme on HIV/AIDS (UNAIDS) e ile ya bega gore: “Mo lebakeng le, nywaga yeo motho a letetšwego go e phela kua dinageng tša Afrika ya ka borwa bja Sahara ke nywaga e 47. Ge nkabe e se ka baka la AIDS, e be e tlo ba nywaga e 62.”
Lega go le bjalo, leuba la HIV/AIDS le phatlaletše go fetela ka kua ga kontinente ya Afrika. UNAIDS e akanyetša gore batho ba bagolo ba dimilione tše nne kua India ba na le bolwetši bja HIV, e oketša ka gore: “Ka baka la bolwetši bjo bjo bo atilego, HIV e tla fetoga bolwetši bjo bogolo kudu bjo bo bolayago batho ba bagolo ngwaga-someng wo.” Leuba le gola kapela-pela kua Dinageng tšeo di Ikemetšego tša Commonwealth, e lego mmušo wa mohlakanelwa wo o hlamilwego kudu ka direpabliki tša yeo e kilego ya ba Soviet Union. Pego e nngwe e bolela gore kua Uzbekistan “go begilwe ka batho ba bantši bao ba swerwego ke HIV ngwageng wa 2002 feela go feta nywageng e lesome ya go feta.” Bolwetši bja HIV kua United States e sa dutše e le sebaki se segolo seo se di gogago pele seo se bolayago ma-Amerika a nywageng ya magareng ga e 25 le e 44.
Phafoga! e ile ya gatiša lelokelelo la dihlogo tše di bolelago ka AIDS la mathomo ka 1986. Ngwageng woo Dr. H. Mahler yoo nakong yeo e bego e le molaodi wa World Health Organization, o ile a lemoša gore batho ba dimilione tše lesome ba ka no ba ba šetše ba fetetšwe ke bolwetši bja HIV. Mo e nyakilego go ba nywaga e 20 ka morago ga moo, palo ya batho bao ba swerwego ke bolwetši bja HIV go akanyetšwa gore e rotogetše go dimilione tše 42, e lego palo e golago kudu go feta palo ya badudi ba lefase! Ditsebi di dumela gore bokamoso le bjona bo a šiiša. UNAIDS e bega gore: “Dinageng tše 45 tše di fetetšwego kudu ke bolwetši bjo, go letetšwe gore batho ba dimilione tše 68 ba tla hwa ka mo go sa letelwago ba bolawa ke AIDS nywageng ya magareng ga 2000 le 2020.”
Le ge AIDS e naba ka lebelo ka tsela ye, le ka mohla ga se gwa ka gwa nyakega sehlare sa go e alafa ka bjako gakaaka. Ka gona, banyakišiši ba tša kalafo ba ile ba ya godimo le fase ba leka go fenya HIV. Ke tšwelopele efe yeo e šetšego e dirilwe tabeng ya go lwantšha leuba le le bolayago? Na go a kwagala go holofela gore AIDS e tla fela?
[Mongwalo wa ka tlase]
^ ser. 5 HIV goba human immunodeficiency virus, e kwešišwa e le twatši yeo e bakago AIDS.
[Ntlhakgolo go letlakala 4]
Go akanyetšwa gore lefaseng ka bophara batho ba dimilione tše 42 ba na le HIV/AIDS; ba dimilione tše 2,5 ke bana
[Seswantšho go letlakala 4]
INDIA—Baithapi ba tša maphelo ba rutwa ka AIDS
[Mothopo]
© Peter Barker/Panos Pictures
[Seswantšho go letlakala 4]
BRAZIL—Modirela-leago o homotša mosadi yo a swerwego ke AIDS
[Mothopo]
© Sean Sprague/Panos Pictures
[Seswantšho go letlakala 4]
THAILAND—Mošomi wa moithapi o hlokometše ngwana yo a belegwego a e-na le AIDS
[Mothopo]
© Ian Teh/Panos Pictures