Mohola wa Kgonthe wa Madi

“Batho lefaseng ka moka ba na le mothopo o swanago wa bophelo: madi. Ke matla a bophelo ao a lego ka gare ga batho ka moka, go sa šetšwe gore ke ba mmala ofe, morafo goba gore ke ba bodumedi bofe.”—Mopresitente wa General Assembly of the United Nations.

KA NTLE le pelaelo, go na le therešo e itšego setsopolweng seo. Madi a bohlokwa bophelong bja batho ka moka. Ke selo se bohlokwa kudu. Lega go le bjalo, na o kgolwa gore go bolokegile e bile ke ga bohlale gore batho ba abelane seela seo ka merero ya tša kalafo?

Bjale ka ge re ithutile, ditekanyetšo tša lefase ka bophara tša polokego ya madi di tloga di se tša tsepama e bile le dikalafo tšeo di akaretšago tšhelo ya madi di kotsi kudu go feta kamoo ba bantši ba naganago ka gona. Go oketša moo, dingaka le tšona di tloga di fapane kudu ka tirišo ya tšona ya madi ka baka la thuto, bokgoni le dipono. Lega go le bjalo, dingaka tše dintši di šetša kudu ge go tliwa tabeng ya tšhelo ya madi. Palo e lemogegago le e oketšegago ya dingaka e bona go le kaone go alafa ntle le tšhelo ya madi.

Seo se re boetša potšišong yeo e botšišitšwego mathomong a sehlogo sa mathomo sa lelokelelo le la dihlogo. Ke eng seo ge e le gabotse se dirago gore madi a be bohlokwa gakaakaa? Ge go dirišwa ga madi go tša kalafo go belaetša ka mo go oketšegilego, na go na le morero o mongwe woo madi a o phethagatšago?

Mmopi wa Rena le Madi

Morago kua mehleng ya Noa, rakgolokhukhu wa batho ka moka, Modimo o ile a bea molao o makatšago. Gaešita le ge a be a e-fa batho  tshwanelo ya go ja nama ya diphoofolo, o ile a ba iletša go ja madi. (Genesi 9:4) O ile a ba a ba botša lebaka la gagwe, a lekanya madi le bophelo bja sephedi. Ka morago o ile a re: “bophelô . . . bo mo mading.” Madi ke selo se sekgethwa mahlong a Mmopi. A emela mpho e bohlokwa ya bophelo yeo moya o mongwe le o mongwe o phelago o nago le yona. Modimo o ile a bušeletša molao wo wa motheo leboelela.—Lefitiko 3:17; 17:10, 11, 14; Doiteronomio 12:16, 23.

Kapejana ka morago ga go hlongwa ga Bokriste nywageng e ka bago e 2 000 e fetilego, bao ba dumelago ba ile ba fiwa molao wa Modimo wa gore go ‘ilwe . . . madi.’ Thibelo yeo e be e theilwe bokgethweng bja madi, e sego ka baka la go tshwenyega ka tša maphelo. (Ditiro 15:19, 20, 29) Ba bangwe ba phega ka gore kiletšo ye yeo e beilwego ke Modimo e šoma feela tabeng ya go ja madi, eupša lentšu “ila” ka bolona le a kwagala. Ge ngaka e ka re botša gore re ile tagi, le ganyenyane re be re ka se nagane gore go itlhabela tagi ka tšhwaana go a amogelela.

Beibele e hlalosa ka mo go oketšegilego go kgethega ga madi. Madi a tšholotšwego a Jesu Kriste, ao a swantšhetšago bophelo bja gagwe bjalo ka motho bjoo a bo gafilego bakeng sa batho, ke motheo wa kholofelo ya Bokriste. Ke motheo wa tebalelo ya dibe le kholofelo ya bophelo bjo bo sa felego. Ge Mokriste a ila madi, ge e le gabotse o bontšha tumelo ya gagwe ya gore ke madi a Jesu Kriste a tšholotšwego feela ao a ka mo lopollago e le ka kgonthe le go phološa bophelo bja gagwe.—Baefeso 1:7.

Dihlatse tša Jehofa di tsebja gabotse e le tšeo di kwago melao ye ya Beibele. Di gana ditšhelo ka moka tša madi tšeo di akaretšago madi a feletšego goba dikarolo tše nne tša motheo tša madi—e lego disele tše dikhwibidu, plasma, disele tše ditšhweu gotee le di-platelet. Beibele ga e bolele selo mabapi le dikarolwana tše fapa-fapanego tšeo di tšwago dikarolong tšeo tša motheo le ditšweletšwa tšeo di nago le dikarolwana tše bjalo. Ka gona,  Hlatse e nngwe le e nngwe e itirela phetho ya yona ka noši ditabeng tše bjalo. Na boemo bjo bjoo bo theilwego Beibeleng bo ra gore Dihlatse di gana kalafo ya tša maphelo goba di tšeela boemo bja tšona bja tša maphelo le bophelo bja tšona fase? Ga go bjalo le gatee!—Bona lepokisi “Dihlatse tša Jehofa le tša Maphelo.”

Nywageng ya morago bjale dingaka tše dintši di lemogile gore Dihlatse di holwa ke go kwa tekanyetšo ye ya Beibele ge go tliwa ditabeng tša tša kalafo. Ka mohlala, morago bjale mmui yo mongwe wa mokokotlo o boletše ka bolokologi go thekga taba ya go kgetha ditsela tše dingwe tša go alafa ntle le tšhelo ya madi. O itše: “E tloga e le mokgwa o šireletšegilego kudu, e sego feela bakeng sa Dihlatse, eupša bakeng sa batho ka moka.”

Diphetho tše bohlokwa kudu tša tša maphelo di ka baka kgateletšego e kgolo kudu gomme gantši go thata go di dira. Ela hloko seo Dr. Dave Williams yo e lego setsebi sa maswafo le molaodi wa tša kalafo a se bolelago mabapi le mokgwa o tlwaelegilego wa go tšhelwa madi: “Go bohlokwa gore re hlomphe dikganyogo tša batho ba bangwe, . . . gomme re swanetše go ela hloko kudu seo re se tsenyago ka mebeleng ya rena.” Mantšu ao ke therešo—kudu-kudu matšatšing a.

[Lepokisi/Diswantšho go letlakala 27]

Dirwala-Oksitšene tše di Theilwego go Hemoglobin Ke’ng?

Go na le dimolekule tša hemoglobin tše ka bago tše dimilione tše 300 ka gare ga sele e nngwe le e nngwe e khwibidu ya madi. Hemoglobin e dira mo e ka bago tee tharong ya sele e khwibidu e godilego ka mo go feletšego. Molekule o mongwe le o mongwe o na le globin ya protheine gotee le sefa-mmala seo se bitšwago heme—seo se nago le athomo ya tshitswana. Ge sele e khwibidu ya madi e feta ka gare ga maswafo, dimolekule tša oksitšene di tsena ka gare ga sele gomme tša ikgomaretša dimolekuleng tša hemoglobin. Ka morago ga metsotswana, oksitšene e tšhelwa ditlhalenameng tša mmele gore e phediše disele.

Gona bjale batšweletši ba bangwe ba tšweletša hemoglobin, ba e ntšha diseleng tše dikhwibidu tša madi a motho goba a kgomo. Ke moka hemoglobin yeo e ntšhitšwego e a sefša bakeng sa gore e tlošwe ditšhila, ya fetolwa le go hlwekišwa ka dikhemikhale, ya hlakanywa le seelana gomme ya phuthelwa. Setšweletšwa—seo se sego sa hlwa se dumelelwa go ka dirišwa dinageng tše dintši—se bitšwa serwala-oksitšene seo se theilwego go hemoglobin (hemoglobin-based oxygen carrier) goba HBOC. * Ka ge heme e dira gore madi e be a makhwibidu kudu, HBOC e swana tlwaa le sele e khwibidu ya madi, e lego karolo ya motheo yeo e ntšhwago go yona.

Ka go fapana le disele tše khwibidu tša madi, tšeo di swanelwago ke go tsenywa ka gare ga setšidifatši le go lahlwa ka morago ga dibeke tše sego kae, HBOC e ka bolokwa ka gare ga phišo e lekanetšego gomme ya dirišwa ka morago ga dikgwedi. Le gona, ka ge letlalwana la sele gotee le di-antigen tša lona tša moswana-noši di sa hlwe di le gona, dikarabelo tše šoro tšeo di bakwago ke go se nyalelane ga magoro a madi ga di bee bophelo kotsing. Lega go le bjalo, ge e bapišwa le dikarolwana tše dingwe tša madi, HBOC e tšweletša ditlhohlo tše oketšegilego bakeng sa Bakriste ba lego šedi, bao ba nyakago go kwa molao wa Modimo wa madi. Ka baka la’ng? Ka ge HBOC e ntšhwa mading, go na le ditaba tše pedi tšeo di ka rotogago. Ya pele, HBOC e phetha modiro o mogolo wa karolo ya motheo ya madi, e lego disele tše dikhwibidu. Ya bobedi, hemoglobin, yeo HBOC e ntšhwago go yona, e dira bogolo bja karolo yeo ya motheo ya madi. Ka gona Bakriste ba lebane le phetho e kgolo kudu mabapi le se gotee le ditšweletšwa tše dingwe tše swanago le yona. Ba swanetše go naganišiša ka šedi le ka thapelo ka melao ya motheo ya Beibele ya mabapi le kgethego ya madi. Ba e na le kganyogo e kgolo kudu ya go dula ba na le tswalano e botse le Jehofa, yo mongwe le yo mongwe wa bona o swanetše go hlahlwa ke letswalo la gagwe leo le tlwaeditšwego ka Beibele.—Bagalatia 6:5.

[Mongwalo wa ka tlase]

[Seswantšho]

MOLEKULE WA HEMOGLOBIN

[Lepokisi/Seswantšho go letlakala 28]

Mokgwa o Mongwe o Kgahlišago

Makasine wa The Wall Street Journal o begile gore: “Palo e oketšegago ya dipetlele e fana ka mokgwa o mongwe wa tša kalafo: go bua ‘ntle le tšhelo ya madi.’” Makasine wo o re: “Le ge mathomong o be o tšweleleditšwe Dihlatse tša Jehofa, mokgwa wo o amogelwa ka gohle gomme dipetlele tše dintši di ikgantšha phatlalatša ka mananeo a tšona a go bua ntle le tšhelo ya madi.” Dipetlele lefaseng ka bophara di lemoga mehola e mentši, kudu-kudu balwetšing, ge di diriša mekgwa yeo e fokotšago tšhelo ya madi. Gona bjale, dingaka tše dikete di alafa balwetši ntle le tšhelo ya madi.

[Lepokisi/Seswantšho go letlakala 28]

Dihlatse tša Jehofa le tša Maphelo

Dihlatse tša Jehofa, tšeo tše dingwe tša tšona e lego dingaka le baoki, di tsebja lefaseng ka bophara ka go gana ga tšona tšhelo ya madi yeo e akaretšago madi ao a feletšego goba dikarolo tša motheo tša madi. Na boemo bja tšona bja botee kgahlanong le mokgwa wo bo theilwe thutong ya batho goba tumelong ya gore tumelo ya motho e ka mo fodiša ge a babja? Le ganyenyane.

Ka ge di tšeela godimo bophelo bja tšona bjalo ka mpho e tšwago go Modimo, Dihlatse di katanela go dira seo di ka se kgonago go phela ka seo Beibele e se bolelago, e lego yeo di dumelago gore e “buduletšwe ke Modimo.” (2 Timotheo 3:16, 17; Kutollo 4:11) Puku yeo e kgothaletša bao ba rapelago Modimo go phema mekgwa yeo e senyago boemo bja tša maphelo goba e beago bophelo kotsing, e bjalo ka go ja ka mo go feteletšego, go kgoga, go nwa bjala ka mo go feteletšego le go diriša dihlare-tagi ka merero ya boithabišo.—Diema 23:20; 2 Bakorinthe 7:1.

Ka go dula re hlwekile mmeleng le go hlwekiša moo re dulago gotee le go itšhidulla ka mabaka a tša maphelo, re dira ka go dumelelana le melao ya motheo ya Beibele. (Mateo 7:12; 1 Timotheo 4:8) Ge Dihlatse tša Jehofa di babja, di bontšha teka-tekano ka go tsoma tlhokomelo ya tša kalafo le ka go amogela mekgwa e mentši ya tša kalafo yeo e lego gona. (Bafilipi 4:5) Ke therešo gore di kwa taelo ya Beibele ya gore di ‘dule di ila . . . madi,’ gomme di lwela go alafša ntle le tšhelo ya madi. (Ditiro 15:29) Le gona kgetho ye gantši e feleletša ka kalafo ya maemo a godimo.