Na Lenyalo le ka Dula le Tiile Malebana le Tlhaselo e Matla?

“Se Modimo a se tlemagantšego jokong go se be le motho yo a se aroganyago.”—MATEO 19:6.

MAGAE ao a ilego a bonagala a tiile, metheo ya wona e ile ya gogolwa, kagego ya wona e ile ya senyega. Ge madimo a boifišago a be a hlasela dikarolo tše dikgolo go dikologa lefase morago bjale, go tia le go ema ga meago e mentši go ile gwa bewa tekong e kgolo kudu.

Lega go le bjalo, ledimo la mohuta o mongwe le senya wa go hloka lešope motheo le kagego ya thulaganyo yeo e lego kgale e le gona ya lenyalo. Radihistori wa lapa e lego Stephanie Coontz o re, “Go sa šetšwe seo se tlago go direga, lenyalo le tlošitšwe boemong bja lona bjo bohlokwa kudu bophelong bja batho le setšhabeng.”

Na o bona mafelelo a bothata bjoo? Na o nagana gore lenyalo ga le sa hlompšha ka tsela e swanetšego setšhabeng? Ge e ba go bjalo, ke baka la’ng se se direga? Le gona ke kholofelo efe yeo batho ba nago le yona ya go ka šireletša le go dula ba na le lenyalo leo le nago le lethabo? Lega go le bjalo sa mathomo re swanetse go tseba gore ke eng seo se beago lenyalo kotsing?

Lenyalo le Hlasetšwe

Ditlhaselo tša lenyalo ga di thome lehono; di bile gona ga e sa le go tloga mathomong a histori ya motho. Dika le mekgwa yeo e ilego ya mela batswading ba rena ba pele di dirile gore go be le mathata a mantši lenyalong ao a lego gona lehono. Adama le Efa ba dirile sebe ka go ineela dikganyogong tša boithati, gomme ka baka leo “sebe se tsene lefaseng.” (Baroma 5:12) Pego ya histori ya Beibele e bolela gore kapejana ka morago ga se, “tirô ka moka tša diakanyô tša dipelô tša [batho ya ba] bobe fêla ka mehla.”—Genesi 6:5.

Ga go na mo gontši moo go ilego gwa fetoga ga e sa le go tloga ka nako yeo. Gare ga ditshekamelo tše gobatšago tšeo di hlasetšego lenyalo, go na le go phegelela go kgotsofatša dikganyogo tša motho ka noši mo go lego molaleng. Lenyalo ka bolona le ka bonagala e le thulaganyo e fetilwego ke nako, e sa hlwego e šoma lefaseng la lehono leo le tutuetšwago kudu ke tsela e mpsha ya go dira dilo. Le gona melao e nolofaditšwego yeo e laolago go thubega ga lenyalo e tlošitše dihlong tšeo di bego di sepedišana le tlhalo.

Batho ba felago pelo, bao ba nyakago dilo tša ka pela le go nyaka go kgotsofala le semeetseng, ga ba nagane le ganyenyane ka ditla-morago tša tlhalo. Ba gokilwe ke dikholofetšo tše di goketšago tša tokologo le go ikemela, ba nagana gore go hlala go tla ba tlišetša lethabo.

Ba bangwe ge ba lebeletšane le mathata a magolo tswalanong ya bona ba retologela go ditsebi le baeletši ba lenyalo goba dipuku tšeo di ngwalwago ke batho ba bjalo. Ka manyami, batho bao go thwego ke ditsebi tša manyalo tša lehono, go bonagala ba kgothaletša tlhalo kudu go e na le go thekga manyalo. Puku ya The Case for Marriage e re, “Mohlomongwe ke ka lekga la pele historing ya batho, lenyalo leo le tšewago e le selo seo batho ba se kganyogago le bago ka tlase ga tlhaselo yeo e tšwelago pele e atlega ka tsela e makatšago. Ka dinako tše dingwe tlhaselo ya gona ke e lebanyago e bile e theilwe dikgopolong tša bao go thwego ke ditsebi, bao ba dumelago gore keno ya bophelo ka moka ya go dula o botegela molekane wa gago ke e sa leka-lekanago goba e gateletšago.”

 Ditsela tša go Nagana di Fetogile

Dikgopolo tša mabapi le seo lenyalo e lego sona le morero wa lona le tšona di fetogile. Mohlomongwe o ile wa ela hloko gore ga go sa gatelelwa kudu taba ya go botegelana le go thekgana ga balekane ba lenyalo eupša go gatelelwa taba ya go ikgotsofatša ga balekane—gantši e le go ikgotsofatša moo go gobatšago molekane yo mongwe. Puku ya Journal of Marriage and Family e bontšha gore go fetoga moo ga go ba le pono ya boithati ka lenyalo “go thomile ka bo-1960 gomme gwa oketšega ka bo-1970.” Mabaka a setšo a gore motho a nyale—a bjalo ka go kganyoga go ratwa, lerato, potego, bana le go kgotsofatšana bjalo ka baratani—ga e sa le ao a nago le tutuetšo.

Ditšwelopele tše dingwe tše mmalwa tša morago bjale di gakaditše go fetoga ga lenyalo dinageng tše dintši. Sa mathomo, mediro ya setšo ya banna bao ba fepago malapa a bona le basadi bao ba hlokomelago magae a bona e fetogile dinageng tše dintši. Ka baka la ge basadi ba thomile go šoma bakeng sa go hwetša mogolo, go bonagala go na le koketšego e kgolo ya palo ya banyalani bao bobedi ba šomago mešomo ya boiphedišo. Sa bobedi, go godiša bana ka ntle ga lenyalo go amogelwa kudu gomme seo se baka malapa a motswadi o tee. Sa boraro, mokgwa wa go dula le motho ka ntle le go nyalana ka molao o tšeetše lenyalo sebaka gomme o oketšega le go feta. (Bona lepokisi le rego, “Mokgwa o sa Šireletšegago go Feta Manyalo.”) Sa bone, go dula gotee ga batho ba bong bjo bo swanago le mekgatlo ya go lwela gore seo se be molaong go amogelwa ka gohle. Na ditshekamelo tše tša gona bjale di tutueditše pono ya gago ka lenyalo?

Dipalo tše Oketšegago tša Tlhalo

Anke re lebeleleng dinageng tše mmalwa re bone kamoo go oketšega ga tlhalo go bakilego go senyega mo go tšwelago pele ga lenyalo. Go ya ka pego ya morago bjale, go thwe kua United States, “palo ya banyalani bao ba hladilego e oketšegile ka makga a mane magareng ga 1970 le 1996.” Go akanyetšwa gore, motho o tee go ba bahlano ba bagolo, lenyalo  la gagwe le feleleditše ka tlhalo. Ke bomang bao manyalo a bona a feleletšago ka go palelwa gabonolo kudu? Dipalo-palo di bontšha gore mo e ka bago 60 lekgolong ya ditlhalo di tšwelela nakong ya nywaga ya pele e lesome.

Dinageng tše dingwe le gona dipalo-palo tša tlhalo di oketšega le go feta. Palo-moka ya ditlhalo kua Engelane le Wales e fihlile go 153 490 ka 2004. Ma-Australia a ka lebelela gore 40 lekgolong ya manyalo a wona a tla feleletša ka tlhalo. Repabliki ya Korea le yona e bile le koketšego ya ditlhalo tše 21 800 ka ngwaga o tee feela—go tloga ka 2002 go ya go 2003—e lego palo-moka ya banyalani ba 167 100 ba hlalanego. Kua Japane, moo lenyalo le tee go a mane a feleletšago ka tlhalo, palo ya tlhalo e oketšegile kudu mo e nyakilego e swana le ya Yuropa. Setsebi se sengwe sa dithuto tša lapa Yunibesithing ya Japan Red Cross se ile sa bolela gore, “Nakong e fetilego, e be e le feela manyalo a palelwago le go feta ao a bego a feleletša ka tlhalo. Eupša lehono tlhalo e fetogile taba e bonolo ya mokgwa wa bophelo.”

Dinageng tše dintši, mekgatlo yeo e emego ka go tia ya bodumedi le ditšo tša setšhaba di kgathile tema e bohlokwa go tiišeng manyalo. Lega go le bjalo, ga di sa kgona go tloša tshekamelo e golago ya setšhaba ya go amogela tlhalo. Ka mohlala, ela hloko Kereke ya Roma Khatholika, moo lenyalo le tšewago e le selo se sekgethwa. Ka 1983 kereke e ile ya nolofatša melao ya yona ya mabapi le ditlemo tša lenyalo gomme ya dira gore go be bonolo go Makhatholika go fediša manyalo a wona. Ka baka leo, dikahlolo tša gore manyalo ao go bonagalago a sa swanela a fedišwe di ile tša oketšega go tloga ka nako yeo.

Go molaleng gore matla ao a bego a tlemaganya lenyalo  a a fela. Eupša ga se mabaka ka moka ao a lego molaleng. Ge e le gabotse, go sa šetšwe go palelwa mo go lego gona setšhabeng, go sa na le sebaki se sengwe se segolo seo se gakatšago go palelwa ga manyalo—e lego seo batho ba bantši ba sa kgonego go se bona.

Sebaki se se sa Bonagalego sa Tlhaselo e Matla

Beibele e re botša gore Sathane Diabolo, mothofatšo wa boithati, o na le tutuetšo e sa bonagalego le e gobatšago ka mo go tšwelago pele lefaseng. Ke ka baka la’ng seo se le bjalo? Ka gobane o lahletšwe lefaseng go tšwa legodimong gomme o galefile kudu. Ke therešo gore o ikemišeditše go baka “madimabe” a magolo, goba mathata, ka mo a ka kgonago ka gona, e bile selo se sengwe seo Sathane ka baka la go galefa ga gagwe kudu a nyakago go se hlasela ke thulaganyo ya Modimo ya lenyalo.—Kutollo 12:9, 12.

A bolela ka nako ya ka morago ga go rakwa ga Sathane legodimong, Jesu o itše: “Ka baka la go oketšega ga go hloka molao lerato la ba bantši le tla fola.” (Mateo 24:12) Ka mo go swanago, moapostola Paulo o ile a ngwala gore: “Batho e tla ba baithati, barati ba tšhelete, ba go ipona, ba ikgogomošago, barogaki, ba go se kwe batswadi, ba go se leboge, ba go se botege, ba ba se nago maikwelo a borutho a tlhago, ba ba sa ikemišetšago go amogela tumelelano le ge e le efe, bathomeletši, ba se nago boitshwaro, ba bogale, ba go se rate go loka, baeki, ba hlogo-thata, ba tletšego boikgantšho, ba ratago maipshino go e-na le go rata Modimo.” (2 Timotheo 3:2-4) Mekgwa ye yeo e selekišago ke kgale e dutše e le gona, eupša e bonagala kudu le go feta mehleng ya lehono, ka ge batho ba bantši ba lemoga seo gabonolo.

Ka baka la ledimo leo le hlasetšego thulaganyo ya lenyalo, re ka dira’ng gore re itšhireletše le gore re thabele lenyalo leo le nago le lethabo e le ka kgonthe le la sa ruri? Sehlogo se se latelago se tla ahla-ahla potšišo ye.

[Ntlhakgolo go letlakala 5]

“Molokong wa batho woo o tlwaetšego go lahlwa ga dilo, batho gantši ba na le go ba le mokgwa o bjalo ka ditswalano tša bona.”—SANDRA DAVIS, SETSEBI SA MELAO YA LAPA

[Lepokisi/Seswantšho go letlakala 4]

“Mokgwa o sa Šireletšegago go Feta Manyalo”

Baratani ba bantši ba bong bjo bo sa swanego ba dula gotee ka ntle le tlemo ya lenyalo. Lega go le bjalo, pego ya U.S. Centers for Disease Control and Prevention e bontšhitše gore go dula gotee ka tsela e bjalo e tloga e le “mokgwa o sa šireletšegago go feta manyalo.” Ba bangwe ba baratani ba ba dula gotee ba se ba nyala e le gore ba lekole ge e ba ba swanetšana pele ba ka nyalana. Na tokišetšo e bjalo e thibela gore go se be le manyalo a batho ba sa swanetšanego le go kaonefatša manyalo a tlago go tšwelela ka morago ga moo? Go ya ka Journal of Marriage and Family, bohlatse bo bontšha se se fapanego le seo. Journal e re, “Gare ga batho ba nyalanego, go dula gotee ntle le go nyalana pele ga lenyalo go sepedišana le go se kgotsofale lenyalong . . . , dipego tše dintši tša mathata a lenyalo, le . . . kotsi e kgolo ya go palelwa ga manyalo.”

[Lepokisi/Seswantšho go letlakala 5]

Kamoo Bophelo bjo Botelele bo Kgomago Lenyalo

Batho lehono ba phela nako e telele. Gaešita le ge se e le tšwelopele e kgahlišago, e dirile gore manyalo a nape a e ba ka tlase ga kgatelelo. Lehono, tlhalo e fediša manyalo a mantši ao lehu nkabego le a fedišitše kgale. Ela hloko bolwetši bjo sa tlwaelegago bjoo bo sepedišanago le lenyalo bjo bo tshwenyago basadi bao ba nago le nako e telele ba nyetšwe kua Japane. Go ya ka The Washington Post, ditsebi di bo bolela e le “RHS,” goba “retired husband syndrome.” Ge mosadi yo a nago le nywaga e 40 a nyetšwe a gopola ka go rola modiro ga monna wa gagwe, o boletše gore ka nako yeo o ile a nagana ka gore: “Ke swanetše gore ke mo hlale bjale. E be e le manyami ge ke be ke swanelwa ke go dula ke mo letela ge a be a boa mošomong. Eupša go ba le yena ka gae ka dinako ka moka go be go mpalela kudu moo ke bego ke palelwa ke go kgotlelela.”