Na Bosenyi bo Tšwile Taolong?

▪ Morutwana yo a fokolago monaganong, yo a itlhamilego wa go šiiša o bolaya barutwana-gotee le yena le barutiši sekolong seo a tsenago go sona.

▪ Ngwanenyana yo monyenyane o a thopša gomme seo se bakela batswadi ba gagwe tlalelo e kgolo.

▪ Mofsa yo a lego mahlalagading o ipolela gore o bolaile motho e le feela go ithabiša le gore o bontšhitše bagwera ba gagwe setopo, bao ba ilego ba boloka taba ye e le sephiri ka dibeke tše dintši.

▪ Motho yo a tsomago bana e le gore a ba goboše ka tša botona le botshadi o diriša inthanete go neana ditšhišinyo le bagoboši ba bangwe ba bana ka tša botona le botshadi, e lego ditšhišinyo tša kamoo ba ka goketšago bana ka gona.

TŠE KE tše dingwe tša dipego tše di tšhošago tša bosenyi tšeo di tšwelelago ditabeng matšatšing a. Na o ikwa o šireletšegile lefelong leo o dulago go lona, kudu-kudu bošego? Na wena goba lapa la gago le ile la hlaselwa? Batho ba dimilione lefaseng ka bophara—gaešita le dinageng tšeo pele go bego go naganwa gore di šireletšegile—ba a dumela gore ba dula ba tšhogile ka baka la bosenyi le bošoro. Ela hloko dipego tše tše kopana tšeo di tšwago dinageng tše di fapa-fapanego.

JAPANE: Asia Times e bega gore: “Japane e kile ya ba gare ga dinaga tše di šireletšegilego kudu lefaseng . . . Lega go le bjalo, maikwelo a tšhireletšego ao batho ba bego ba e-na le wona pele a nyametše gomme go ikwa ga batho ba šireletšegile go tšeetšwe legato ke go tshwenyega kudu ka bosenyi le tlhaselo ya lefase ka bophara ya botšhošetši.”

LATIN AMERIKA: Pego ya ditaba ya ngwaga wa 2006 e re baetapele ba kua Brazil ba re go tla ba le ntwa ya borabele ya metse-setoropong kua São Paulo. Ka baka la bosenyi bjo bo sa kgaotšego bjo bo tšerego dibeke tše dintši, mopresidente wa naga o ile a laela gore go romelwe mašole motseng woo gatee-tee. Pego yeo e lego ka go kuranta ya Tiempos del Mundo e re kua Bogareng bja Amerika le Mexico, “taba ya gore go na le dihlopha tše ka bago 50 000 tša bafsa tša disenyi e dirile gore balaodi ba tikologong yeo ba dule ba le komana-madula-a-bapile.” E oketša ka gore, “ka ngwaga wa 2005 feela, batho ba ka bago 15 000 ba bolailwe ke dihlopha tše tša bafsa tša disenyi kua El Salvador, Honduras le Guatemala.”

CANADA: Ka 2006 kuranta ya USA Today e itše “ditsebi tša bosenyi di tshwenywa ke go oketšega ga dihlopha tša disenyi. Maphodisa . . . a lemogile gore go na le dihlopha tše 73 tša disenyi ditarateng tša kua Toronto.” Go ya ka yona kuranta yeo, molaodi wa maphodisa a Toronto o dumetše gore ga go na tsela e bonolo ya go rarolla bothata bjo bja dihlopha tšeo di golago tša disenyi tšeo di lego metse-setoropong.

AFRIKA BORWA: Monyakišiši wa bosenyi e lego Patrick Burton o bolela ka go Financial Mail gore: “Poifo ya bosenyi e kgoma dikarolo ka moka tša bophelo bja bafsa ba Afrika Borwa.” Kuranta ye e re se se akaretša “bosenyi bjo bo dirwago ka bošoro bjo  bjalo ka go utswa ga batho ba itlhamile ka dibetša, go amoga batho dikoloi le go hula dipanka.”

FORA: Batho ba bantši bao ba dulago difoleteng ba dula ba tšhogile ge “ba namela manamelo ao a sentšwego, ba e-ya mafelong a go emiša dikoloi ao a šetšego a le kotsi le ge ba namela dinamelwa tša batho bohle tšeo di lego kotsi bošego.”—Guardian Weekly.

UNITED STATES: Dihlopha tše di rulagantšwego tša disenyi di gakatša bothata bja bosenyi. Go ya ka pego yeo e lego ka go The New York Times, karolong e nngwe ya naga ya U.S., nyakišišo ya maphodisa e bontšhitše gore mo e ka bago bafsa ba 17 000 ba bašemane le ba banenyana, ke ditho tša se sengwe sa dihlopha tše 700 tša disenyi. Ye ke koketšego ya mo e ka bago ditho tše 10 000 ka nywaga e mene feela.

BRITHANIA: Ge e le ka pego ya UNICEF ya mabapi le boemo bja bana le bosenyi, The Times ya London e itše: “Palo e oketšegago ya bafsa ba Brithania e bolawa ka dithunya. . . . Bahlaselwa ba bosenyi bjo le bahlasedi ba bona ke ba banyenyane kudu ka nywaga.” Palo ya bagolegwa ba dikgolegong tša kua Engelane le Wales e oketšegile go fihla go mo e ka bago 80 000.

KENYA: Pego e re mma le morwedi wa gagwe bao ba sa kago ba tšwa ka koloing ya bona ka pela ka mo go ka kgonegago ba ile ba thuntšhwa ke batho bao ba bego ba ba amoga koloi mmileng wa lephefo o nago le dikoloi tše dintši. Motse-mošate wa Kenya e lego Nairobi o tumile kudu ka bosenyi bja mehuta ka moka go akaretša go amoga batho dikoloi, bohlakodi le go šwahlela magae a batho ka morero wa go ba utswetša.

Na bosenyi bo tšwile taolong? Sebaki se segolo sa bosenyi ke sefe? Le gona, na go na le lebaka la go holofela gore ka letšatši le lengwe batho ba ka kgona go phela khutšong ya kgonthe le tšhireletšegong? Dihlogo tše di latelago di tla ahla-ahla dipotšišo tše.