Na Bothata bja Bosenyi bo ka Rarollwa?

“Dinyakišišo di bontšha gore bontši bja batho bao ba ilego ba dira bosenyi ka makga a fetago le tee ba tla tšwela pele go senyetša setšhaba, gaešita le ge ba ile ba golegwa, gomme ditshenyagalelo tšeo ba di bakago, tšeo di ka se kego tša lekanywa feela ka tšhelete, di tla tšwela pele di oketšega.”—Inside the criminal mind, ya Dr. Stanton E. Samenow.

GO SA šetšwe gore o dula karolong efe ya lefase, go bonala letšatši le lengwe le le lengwe le tliša mohuta o mongwe wa bosenyi bjo bo tšhošago. Ka baka leo, ke mo go swanetšego go botšiša gore: Na maiteko a gona bjale a go thibela bosenyi—dikotlo tše šoro, go ahlolela kgolego, bjalo, bjalo—a a atlega? Na kgolego e fetoša disenyi? Sa bohlokwa le go feta, Na setšhaba se lwa le sebaki se segolo sa bosenyi?

Mabapi le mekgwa ya gona bjale ya go thibela bosenyi, Dr. Stanton E. Samenow o ngwala gore: “Ka morago ga go fetša nako e itšego se le kgolegong, sesenyi se ka ba bohlale kutšwanyana le go ba šedi eupša se tšwela pele ka mokgwa wa sona o kotsi wa bophelo le bosenyi. Dipalo-palo tša Recidivism [go boela ga disenyi mekgweng ya tšona ya pele] di fo  ba di bontšha ge e ba sesenyi se sa ka sa ba šedi ka mo go lekanego gomme se swerwe [gape].” Ka gona, ge e le gabotse dikgolego gantši di fetoga dikolo tšeo disenyi di alogago go tšona, tšeo di di thušago go kaonefatša mekgwa ya tšona e mebe di sa lemoge.—Bona lepokisi le le nago le sehlogo se se rego “‘Na ke Dikolo tša Bosenyi’?” le le lego go letlakala 15.

Ka godimo ga moo, batho ba bantši bao ba robago molao ga ba otlwe, gomme seo se dira gore disenyi di phethe ka gore bosenyi bo a putsa. Phetho ye e ka dira gore di be šoro le go feta le go ikemišetša kudu mekgweng ya tšona. Mmuši yo bohlale o kile a ngwala gore: “Pelo tša bana ba batho di tlala xo dira bobe, ka xe xò diêxa kôtlô ye e ahloletšwexo disenyi.”—Mmoledi 8:11.

Na Batho e ba Disenyi ka go Gapeletšega Goba ka Boikgethelo?

Na bosenyi ke kgetho e nnoši yeo batho ba bangwe ba nago le yona e le gore ba phele? Samenow o dumela ka gore: “Ke be ke nagana gore bosenyi ke tsela e nyakilego go ba e tlwaelegilego le yeo e ka lokafatšwago ya go lebeletšana le bodiidi bjo bo šiišago, go se tsepame le manyami ao a tletšego maphelong [a disenyi].” Lega go le bjalo, ka morago ga nyakišišo e tseneletšego o ile a fetoša monagano wa gagwe. O phethile ka gore: “Batho ba ikgethela go dira bosenyi. Bosenyi . . . ga bo bakwe ke tikologo yeo motho a dulago go yona, eupša bo ‘bakwa’ ke tsela yeo [motho] a naganago ka yona.” Samenow o oketša ka gore: “Boitshwaro bo tutuetšwa kudu ke seo motho a naganago ka sona. Selo se sengwe le se sengwe seo re se dirago se etelelwa pele ke seo re naganago ka sona, se sepedišana le sona e bile se latelwa ke sona.” Ka gona, go e na le go lebelela disenyi e le bahlaselwa, o ile a phetha ka gore “ke batlaiši bao ka go rata ba kgethilego tsela ya bona ya bophelo.” *

Lentšu la bohlokwa ke “kgethilego.” Ge e le gabotse, sehlogo sa morago bjale sa kuranta ya Brithania se itše: “Bosenyi ke Modiro woo Bafsa ba Metse-setoropong ba Ikgethelago Wona Bakeng sa go Kaonefatša Maphelo a Bona.” Ke therešo gore letšatši le letšatši, batho ba dimilione ba lebeletšana le go swarwa ka go hloka toka setšhabeng, bodiidi goba ba ka ba ba phela malapeng a se nago lerato; eupša ga ba fetoge disenyi. Samenow o re: “Bosenyi bo bakwa ke disenyi, e sego metse e kotsi, batswadi bao ba sa kgonego go hlokomela bana, . . . goba tlhaelelo ya mešomo. Bosenyi bo ka menaganong ya batho, ga bo bakwe ke maemo ao a lego gona setšhabeng.”

Bosenyi bo Thoma ka Gare

Beibele e lebiša tlhokomelo mothong wa ka gare, e sego maemong a gagwe. Jakobo 1:14, 15 e re: “Yo mongwe le yo mongwe o lekwa ka go gogwa le go goketšwa ke kganyogo ya gagwe. Ke moka kganyogo ge e emere e tswala sebe.” Ge motho a nagana ka dilo tše mpe, o godiša dikganyogo tše di fošagetšego. Ke moka, dikganyogo tšeo di ka lebiša ditirong tše kotsi. Ka mohlala, go bogela diswantšho tše di kgothaletšago bootswa go se nene go ka fetoga lerato le le feteletšego la dikopano tša botona le botshadi leo le gapeletšago motho gore mafelelong a dire se sengwe ka dikganyogo tša gagwe, mohlomongwe ka tsela yeo e sego ya molao.

Lebaka le lengwe leo le swanetšego go gopolwa ke gore lefase le lebiša tlhokomelo dikganyogong tša motho ka noši, tšheleteng, maipshinong le go kgotsofatšeng dikganyogo tša motho ka pela. Ge e le mabapi le mehla ya rena, Beibele e boletše e sa le pele gore: “Mehleng ya bofelo . . . , batho e tla ba baithati, barati ba tšhelete, . . . ba bogale, ba go se rate go loka, [le] ba ratago maipshino go e-na le go rata Modimo.” (2 Timotheo 3:1-5) Ka maswabi, lefase le kgothaletša mekgwa e bjalo le diriša difilimi, dipapadi tša bidio, dikgatišo le batho ba babe bao ba lebelelwago e le mehlala, e lego seo se gakatšago bosenyi. *  Lega go le bjalo, re le motho ka o tee ka o tee, ga se ra swanela go ineela ditutuetšong tše bjalo. Ge e le gabotse, batho ba bangwe bao nakong e fetilego ba bego ba ineetše go tšona ba fetošitše pono ya bona le tsela ya bona ya bophelo ka mo go feletšego.

Batho ba ka Fetoga!

Ge motho e le sesenyi, seo ga se bolele gore o tla dula e le sesenyi. Puku e bitšwago, Inside the Criminal Mind e re go etša ge motho a ka ba a ile a kgetha bophelo bja bosenyi, a “ka kgetha go fetoša bophelo bja gagwe gomme a ithuta go phela bophelo bjo bo kaone.”

Phihlelo e bontšhitše gore batho ba ditlogo tša mehuta ka moka ba ka fetoga. * Seo se nyakegago ke gore motho a ikemišetše go lokiša boemo bja gagwe bja kgopolo, dilo tšeo di mo tutuetšago le tsela ya gagwe ya go nagana, e le gore di ka dumelelana le ditekanyetšo tše di sa fetogego tša Mmopi wa rena, e sego ditekanyetšo tša batho tše di feto-fetogago. Ge e le gabotse, ke mang yo a re tsebago gabotse go mo feta? Ka godimo ga moo, na Modimo ga a na tshwanelo ya go kgethela moloko wa batho se se nepagetšego le se se fošagetšego? E le gore a dire bjalo, o buduletše banna ba ka bago 40 bao ba mmoifago gore ba ngwale seo lehono re se tsebago e le Beibele e Kgethwa—puku e makatšago yeo e ka bitšwago ka mo go swanetšego gore ke puku ya go hlahla batho e le gore ba thabe gomme ba be le morero bophelong.—2 Timotheo 3:16, 17.

Go ka no se be bonolo go dira diphetogo tše di nyakegago e le gore re thabiše Modimo, ka gobane re swanetše go ganetša tutuetšo ya ditshekamelo tša rena tša bodiradibe. Ge e le gabotse, mongwadi yo mongwe wa puku ya Beibele o hlalositše phenkgišano ya ka gare ga gagwe e le ‘ntwa’! (Baroma 7:21-25) O ile a fenya ntwa yeo ka gobane a se a ka a holofela matla a gagwe eupša a ile a holofela a Modimo, yoo Lentšu la gagwe leo le buduletšwego le ‘phelago e bile e le le matla.’—Baheberu 4:12.

Matla a “Dijo” tše di Nago le Phepo

E le gore mmele o phele gabotse, o swanetše go fepša ka dijo tše di nago le phepo. Le gona, dijo tšeo di swanetše go sohlwa gabotse gomme di šilwe, e lego seo se nyakago nako le maiteko. Ka mo go swanago, e le gore re phele gabotse moyeng, re swanetše go “sohla” lentšu la Modimo e le gore le ka šilwa gomme la fetela menaganong le dipelong tša rena. (Mateo 4:4) Beibele e re: “Mafelelong, bana bešo, dilo le ge e le dife tša therešo, dilo le ge e le dife tše di naganišišwago ka šedi, dilo le ge e le dife tše di lokilego, dilo le ge e le dife tše di sekilego, dilo le ge e le dife tše di rategago, dilo le ge e le dife tšeo go bolelwago gabotse ka tšona, dilo le ge e le dife tša bokwala le selo le ge e le sefe se se tumišegago, tšwelang pele le naganišiša ka dilo tše . . . , gomme Modimo wa khutšo o tla ba le lena.”—Bafilipi 4:8, 9.

Ela hloko gore re swanetše go ‘tšwela pele re naganišiša’ ka dikgopolo tša Modimo ge e ba re nyaka gore dika tša rena tša kgale di tšeelwe legato ke tše difsa. Go nyakega gore re se fele pelo, ka gobane kgolo ya moya ga e direge ka motsotswana.—Bakolose 1:9, 10; 3:8-10.

Ela hloko mohlala wa mosadi yo a ilego a gobošwa ka tša botona le botshadi ge e be e sa le yo monyenyane; a thoma go diriša dihlare-tagi, go nwa dino-tagi le go kgoga; gomme ga bjale o ahloletšwe bophelo bja gagwe ka moka kgolegong ka baka la ditiro tše dintši tša bosenyi. Ge a le kgolegong, o ile a thoma go ithuta Beibele  le Dihlatse tša Jehofa gomme a diriša ditherešo tšeo a ithutilego tšona. Mafelelo e bile afe? Ganyenyane-ganyenyane semelo sa gagwe sa kgale se ile sa fetoga ya ba se sefsa gomme sa swana le sa Kriste. Ga bjale ga e sa le lekgoba la dikgopolo le mekgwa e gobatšago. E nngwe ya ditemana tša Beibele tšeo a di ratago kudu ke 2 Bakorinthe 3:17 yeo e rego: “Jehofa ke Moya; gomme moo moya wa Jehofa o lego gona, go na le tokologo.” Ee, gaešita le ge a golegilwe, o na le tokologo yeo a sa kago a ba le yona pele.

Modimo o a Gaugela

Mahlong a Jehofa Modimo, ga go motho yo a ka se kego a fetoga. Morwa wa Modimo, Jesu Kriste, o itše: “Ke tletše go biletša badiradibe boitsholong, e sego go bitša baloki.” (Luka 5:32) Ke therešo gore go dira diphetogo e le gore motho a phele ka go dumelelana le ditekanyetšo tša Beibele e ka ba tlhohlo. Eupša bao ba sa felego pelo gomme ba diriša thušo yeo Modimo a e neago, go akaretša le thekgo e lerato ya Bakriste bao ba sekametšego dilong tša moya, ba a atlega. (Luka 11:9-13; Bagalatia 5:22, 23) E le gore di thuše batho go dira bjalo, Dihlatse tša Jehofa di etela dikgolego ka mehla lefaseng ka bophara e le gore di sware dithuto tša Beibele tšeo di sa lefelelwego le banna le basadi ba botegago bao ba dirilego bosenyi bja mehuta-huta. * Dikgolegong tše dintši, Dihlatse di swara gape le diboka tša beke le beke tša Bokriste.—Baheberu 10:24, 25.

Gaešita le ge ba bangwe bao pele e bego e le badiri ba bobe ba tlogetše mekgwa ya bona gomme ba fetogile Bakriste ba therešo, Beibele e bolela ka go se pepetletše ka “go oketšega ga go hloka molao.” (Mateo 24:12) Go etša ge re tla bona sehlogong se se latelago, taba ye yeo e boletšwego e sa le pele ke karolo ya boporofeta bjo bogolo bjoo bo akaretšago ditaba tše dingwe tše dibotse kudu.

[Mengwalo ya tlase]

[Mantšu a ipiletšago a tsopotšwego go letlakala 13]

Batho ba dimilione bao ba lebeletšanago le bodiidi ga ba fetoge disenyi

[Lepokisi/Seswantšho go letlakala 14, 15]

“BA BOELA KGOLEGONG KA MORAGO GA NYWAGA E MEBEDI”

Ka tlase ga sehlogo seo, kuranta ya The Times ya London kua Engelane e begile gore kua Brithania palo e fetago 70 lekgolong ya batho bao ba ahloletšwego kgolego ka baka la go thuba malapeng a batho le bohodu, ba golegwa gape ka morago ga nywaga e mebedi. Ditiro tše dintši tša bosenyi di dirwa ke batho bao ba lemaletšego dihlare-tagi bao ba tlogago ba nyaka tšhelete ya go lefelela mokgwa wa bona o bitšago kudu le o kotsi.

[Lepokisi go letlakala 15]

“NA KE DIKOLO TŠA BOSENYI”?

Moprofesara John Braithwaite wa Law Review kua UCLA (Yunibesithi ya California kua Los Angeles) o ngwala gore: “Dikgolego ke dikolo tša bosenyi.” Ka pukung ya gagwe e bitšwago Inside the Criminal Mind, Ngaka Stanton E. Samenow o re “bontši bja disenyi di ithuta go tšwa go seo se di diragaletšego,” eupša ga di ithute seo setšhaba se nyakago gore di ithute sona. O ngwala gore: “Motho o na le nako e ntši le sebaka se sebotse sa go ithuta kamoo a ka bago sesenyi se sekaone ge a le kgolegong. . . . Ge e le gabotse, ba bangwe ba fetoga disenyi tše di atlegilego kudu, ba nwelela ka mo go tseneletšego kudu bosenying eupša ba ba bohlale ka mo go lekanego gore ba se ke ba golegwa.”

Kgaolong e latelago, Samenow o re: “Go golegwa ga go fetoše semelo sa motheo sa sesenyi. Go sa šetšwe gore se tšwile kgolegong goba se sa golegilwe, se ithuta mekgwa e mefsa ya go dira bosenyi gomme se nea ba bangwe ditšhišinyo tše sego kae.” Sesenyi se sengwe sa mofsa se itše: “Go golegwa go dirile gore ke swanelegele go ba morutiši wa bosenyi.”