Bophelo bja Motho bo Thoma Neng?

GIANNA o hlalositše gore: “Mma o be a e-na le nywaga e 17 e bile e le moimana wa dikgwedi tše 7 1/2 ge a be a dira phetho ya go ntšha mpa ka letswai.” * O okeditše ka gore: “Ke nna motho yoo a bego a re o a mo ntšha. Ke ile ka phela go e na le gore ke hwe.”

Bohlatse bjo bo neilwe ke Gianna wa nywaga e 19 ka 1996 lekgotleng la komiti ya mmušo wa U.S. la mabapi le taba ya go ntšha mpa. Nakong ya ge Gianna a be a le ka popelong ya mmagwe lebakeng la dikgwedi tše šupago le seripa, ka ntle le pelaelo ditho tša mmele wa gagwe di be di šetše di le gona. Mohlomongwe o a dumela gore e be e šetše e le motho, ka ge a ile a tšwela pele a phela ge a belegwe.

Ka gona ge, go thwe’ng ka Gianna ge a be a sa na le dibeke tše hlano a sa thoma go bopega, e le wa bogolo bjo e ka bago bja senthimithara e tee? Ke therešo gore o be a se a hlwa a e-ba le ditho tša mmele, eupša motheo wa tshepedišo ya gagwe ya megalatšhika, go akaretša le bjoko, o be o šetše o theilwe. O be a e-na le pelo e tulago ga 80 ka motsotso yeo e bego e gapeletša madi gore a sepele ka ditšhikeng. Ka gona ge e ba Gianna e be e le motho ge a be a e-na le dikgwedi tše šupago le seripa a le ka popelong, na ga se mo go kwagalago gore motho a phethe ka gore Gianna e be e le motho ge a be a e-na le dibeke tše hlano—gaešita le ge a be a se a hlwa a e-ba le ditho tša mmele?

Mohlolo wa Boimana

Go bopega ga ditho ka moka tša ngwana yo a sa bopegago go thoma ge motho a ima, ge sele ya lee ya mosadi e nontšhwa ke sele ya peu ya monna. Tšwelopele ya tša thekinolotši e dirile gore borathutamahlale ba kgone go bona diphetogo tše di makatšago tšeo di bago gona ka gare ga nyuklea ya sele ye e tee ya lee yeo e nontšhitšwego. Dimolekule tšeo di bopago DNA (deoxyribonucleic acid [dikarolwana tša leabela]) tša tate le tša mma di a kopana bakeng sa go hlola bophelo bja motho bjoo bo bego bo se gona.

Sele yeo e tee ya mathomo e thoma mogato o makatšago wa go bopa motho yo a feletšego. Mokgwa wo wa go bopa o laolwa ke dikarolwana tša rena tša disele tša leabela, e lego dikarolo tša DNA. Tšona di laola mo e ka bago selo se sengwe le se sengwe ka rena. Di re nea botelele, dika tša sefahlego, mahlo le mmala wa moriri, gotee le dika tše dingwe tše dikete.

Ka morago ga moo, ge sele yeo ya mathomo e arogana, sele e nngwe le e nngwe e mpsha e ba le kopi ya lenaneo le le feletšego la dikarolwana tša leabela. Se se makatšago ke gore e nngwe le e nngwe ya disele tše e na le bokgoni bja go tšweletšwa e le mohuta le ge e le ofe o nyakegago wa sele.  Se se akaretša ditlhalenama tša pelo, disele tša bjoko, marapo, letlalo gaešita le tlhalenama e se nago mmala ya mahlo a gago. Bokgoni bjo bja go dira gore sele ya mathomo e gole gomme e be motho yo mofsa wa moswana-noši, gantši bo ile bja bitšwa ka mo go kwagalago gore ke “mohlolo.”

Dr. David Fu-Chi Mark, rathutaphedi yo a tsebegago wa tša dimolekule, o begile gore: “Motho o ba le bokgoni bjo bo feletšego bja go gola le bja go agega ga bophelo bja gagwe go tloga ge e sa le sele e tee.” O phethile ka gore: “Ga go pelaelo le ge e le efe gore motho yo mongwe le yo mongwe ke wa moswana-noši ka mo go feletšego go tloga mathomong-thomong a bophelo bja gagwe nakong ya go nontšhwa ga sele ya lee.”

Na ke Motho ge a sa le ka Popelong?

Go tloga nakong ya ge lee la mosadi le nontšhwa ka popelong, ngwana ke motho yo a arogilego, e sego karolo feela ya tlhalenama ya mosadi. Mmele wa gagwe o lebelela ngwana yoo e le selo se šele. O be a tla ganwa di sa tloga fase ge nkabe a be a sa hwetše tšhireletšo e kgethegilego ka popelong ya mma. Bophelo bjo bjo bofsa bja motho—bjo bo arogilego go mma bjo bo šireleditšwego ka tsela e kgethegilego—ke motho yo a nago le DNA ya moswana-noši.

Ba bangwe ba tsoša kgang ka gore mmele wa mosadi o fela o lahla mae a mantši a nontšhitšwego ka baka la go se be gabotse ga ona, bjale ke ka baka la’ng ngaka e se ya swanela go ntšha mpa? Lega go le bjalo, go na le phapano e kgolo magareng ga lehu la go itiragalela le leo le bakwago ka boomo. Nageng e nngwe ya Amerika Borwa, bana ba 71 go ba 1 000 ba hwa ngwageng wa bona wa mathomo. Eupša na taba ya gore bana ba bantši ba hwa e sa le ba banyenyane ka tsela ye e ra gore e tla ba mo go amogelegago go bolaya ngwana yo a sa lego ngwageng wa gagwe wa mathomo? Ga go bjalo le gatee!

Ke mo go kwagalago gore Beibele e hlalosa gore motho o a phela le ge a sa le ka popelong. Mopsalme Dafida o ngwadile mabapi le Modimo gore: “Mahlô a xaxo a mpone kè sešo ka bopêxa; pukung ya xaxo ké xe di setše di ngwadilwe tšohle.” (Psalme 139:16) Dafida ga a fo re “go bopega” eupša o re “KE sešo ka bopêxa,” ka go rialo a utolla ka mo go nepagetšego gore bophelo bja gagwe bo thomile ge lee la mmagwe le nontšhwa, kgale pele a ka belegwa. A buduletšwe ke Modimo, Dafida gape o utolotše gore ge lee la mmagwe le be le nontšhwa ke ge thulaganyo, goba ditaelo tše di ‘ngwadilwego,’ ya go ba gona ga ditho tša mmele wa gagwe e le gona, e lego yeo e mo dirilego motho yo a lego yena.

Hle ela hloko gape gore Beibele ga e bolele gore mosadi o ima karolo e itšego ya tlhalenama. Go e na le moo, e bolela gore: “Go imilwe ngwana wa mošemane!” (Jobo 3:3, NW) Go ya ka Beibele, se se bontšha gore ngwana yo a phelago o ba gona go tloga nakong ya ge a ingwa. Ee, bophelo bja motho bo thoma ka nako yona yeo.

[Mongwalo wa tlase]

 [Diswantšho go letlakala 6, 7]

Ngwana yo a sa bopegago wa dibeke tše hlano ga se feela karolo ya tlhalenama—o na le motheo wa ditho ka moka tša motho yo a godilego

(bogolo bja gona)