Go Ntšha Mpa​—Ga se Tharollo e se nago Mathata

BILL o gotše a tseba go ntšha mpa e le sebe se segolo, seo se swanago le go bolaya. Eupša boemo bja gagwe bjo bo tiilego le bjoo a bilego le bjona ka nywaga e masome bo ile bja fetoga ka 1975 ge a be a swanetše go dira phetho ka boyena. Kgarebe ya gagwe, Victoria, e ile ya ima, gomme Bill o be a sa nyake go ba le boikarabelo bja lenyalo le bja botswadi. Bill o dumetše ka gore: “Kapejana ke ile ka nyaka tharollo e bonolo, gomme ka botša Victoria gore o be a swanetše go ntšha mpa.”

Seo Bill a se biditšego tharollo e bonolo ya boimana bjo bo sa rulaganywago le bjo bo sa nyakegego ga se selo seo se tlwaelegilego. Nyakišišo ya 2007 ya lefase ka bophara e begile gore ka 2003 go be go e-na le batho ba dimilione tše 42 bao ba ntšhitšego dimpa lefaseng ka bophara. Basadi bao ba ntšhago dimpa ba tšwa merafong ka moka le ditšhabeng ka moka, ba tšwa madumeding a fapa-fapanego le maemong a fapa-fapanego a mešomo, thuto le nywaga ya batho ba banyenyane le ba bagolo. Ge o be o ka ima o sa ikemišetša, o be o tla dira’ng? Ke ka baka la’ng batho ba bantši gakaakaa ba kgetha go ntšha mpa?

‘Ke be ke Bona Tharollo e le e Tee Feela’

Mosadi wa nywaga e 35 o hlalositše ka gore: “Ke be ke sa tšwa go ba le boimana bjo thata le go belega ka thata e bile go be go e-na le mathata mantši a tša ditšhelete le a lapa. Ke moka dikgwedi tše tshela ka morago ga go belega, ke ile ka ima gape. Re ile ra dira phetho ya go ntšha mpa. Pelong ke be ke tseba gore go be go fošagetše, eupša ke be ke bona tharollo e le yona ye e tee feela.”

Basadi ba nyaka go ntšha dimpa ka mabaka a fapa-fapanego, go tloga go mathata a tša ditšhelete go ya go ditswalano tše sa kgahlišego, mohlomongwe le tše nago le tshwaro-mpe, tšeo di ka feleletšago ka gore ba se sa nyaka go ba le kgokagano le ge e le efe e oketšegilego le banna ba bona. Goba boimana e ka no ba e se karolo ya merero ya mosadi goba ya banyalani.

Ka dinako tše dingwe, go ntšha mpa go dirwa e le go šireletša botumo. Seo e bile therešo boemong bjoo bo begilwego ke Dr. Susan Wicklund ka pukung ya gagwe ya This Common Secret—My Journey as an Abortion Doctor. Molwetši yo mongwe wa gagwe yo a bego a nyaka go ntšha mpa o ile a ipolela ka gore: “Batswadi ba-ka ke batho ba ratago bodumedi kudu. . . . Ge nka ba le ngwana ke se ka nyalwa, se se tla senya botumo bja bona. Bagwera ba bona ka moka ba tla bona gore morwedi wa bona o dirile sebe.”

Ke moka, Dr. Wicklund o ile a botšiša gore: “Ke a go kwa gore o dirile sebe pele ga bona, eupša ba ikwa bjang ka go ntšha mpa?” Ngwanenyana o ile a re: “Oo, go ntšha mpa. Seo ke sebe se sa lebalelwego. Eupša ke bobe bjo bonyenyane ka gobane e tla ba sephiri. Ge nka ntšha mpa, bagwera ba [batswadi ba-ka] ka kerekeng ba ka se tsebe le ka mohla.”

Go sa šetšwe boemo, gantši phetho ya go ntšha mpa ka boomo ga e bonolo. Gantši ke e kwešago bohloko ka mo go tseneletšego. Eupša na go ntšha mpa ke tharollo e se nago mathata?

Ela hloko Ditla-morago

Nyakišišo e dirilwego ka 2004 go basadi ba 331 ba Russia le ba 217 ba Amerika bao ba ntšhitšego dimpa e utollotše gore seripa-gare sa dihlopha tšeo tše pedi se ile sa kwa bohloko maikwelong ka morago ga go ntšha dimpa. Mo e nyakilego go ba 50 lekgolong ya batho ba Russia le mo e nyakilego go ba 80 lekgolong ya batho ba Amerika ba ile ba ikwa ba le “molato” ka baka la mogato woo. Basadi ba ka godimo ga 60 lekgolong ba Amerika ba be ba ‘palelwa ke go itshwarela.’ Ka ge basadi ba bantši bao ba ntšhitšego dimpa ba ipona molato—gaešita le bao e sego batho ba bodumedi—ke ka baka la’ng dikgarebe tše dintši gakaakaa di sa dutše di ntšha dimpa?

 Gantši ba ba ka tlase ga kgateletšo e kgolo ya go ntšha mpa. Batswadi, molekane, goba bagwera ba nago le maikemišetšo a mabotse ba ka ba kgothaletša go ntšha mpa ba re ke selo se senyenyane sa dilo tše mpe tše pedi tšeo ba ka di dirago. Se se ka dira gore go dirwe phetho ya kapejana le e kwešago bohloko kudu. Dr. Priscilla Coleman, setsebi sa dikotsi tša boemo bja monagano tšeo di tlišwago ke go ntšha mpa, o hlalositše ka gore: “Lega go bjalo, ka morago ga ge kgateletšego e bakwago ke go dira phetho le go tšea mogato e fedile, bokgoni bja mosadi bja go nagana bo boela sekeng, gantši bo tliša maikwelo a go ba molato, manyami le go itshola.”

Go itshola mo gantši go bakwa ke potšišo e rego: Na go ntšha mpa go fedišitše bophelo bjoo bo bego bo šetše bo le gona? Pego ya mokgatlo wa South Dakota Task Force to Study Abortion e phethile ka gore basadi ba bantši ba baimana bao ba kgethago go ntšha dimpa “ba be ba forilwe gore ba nagane gore go be go tlošitšwe feela ‘tlhalenama,’ gomme ba bolela gore ba be ba ka se ntšhe mpa ge nkabe ba ile ba botšwa therešo.”

Ka morago ga go hlahlobišiša “bohlatse bjo bo gakantšhago le bjo bo nyamišago” bja basadi ba 1 940 bao ba ntšhitšego dimpa, nyakišišo e phethile ka gore: “Bontši bja basadi ba bo galefišwa ke maikwelo a go lahlegelwa ke ngwana yoo ba boditšwego gore o be a se a hlwa a e-ba gona.” Le gona e boletše gore “kgobalo ya gagwe ya maikwelong ya go tseba gore o bolaile ngwana wa gagwe gantši e mo kweša bohloko kudu.”

Eupša therešo ke efe? Na go ntšha mpa e fo ba feela go tloša tlhalenama e itšego mmeleng wa moimana? Na ngwana yo a sego a hlwa a belegwa ke motho yo a phelago ge a sa le ka polelong?

[Box/​Pictures on page 4]

GO BELEGA GE GO BAPETŠWA LE GO NTŠHA MPA

Nyakišišo ya 2006 e ile ya hlahloba diphihlelo tša basadi ba bantši bao ba ilego ba ba baimana ba sa le mahlalagading. Seripa-gare sa palo ya bona se ile sa belega, gomme seripa-gare se sengwe se ile sa ntšha dimpa. Nyakišišo yeo e phethile ka gore “go ba le ngwana go ile gwa tswalanywa le kgonagalo e nyenyane ya go nyaka keletšo go baeletši ba tša monagano, go se be le mathata a makaalo a go hwetša boroko, gotee le go ba le kgonagalo e nyenyane ya go kgoga patše ge go bapetšwa le go ntšha mpa.”—Journal of Youth and Adolescence.

Pego e nngwe e neile “dipoelo tša dinyakišišo tše nne tše dikgolo tšeo di ilego tša dirwa lefaseng.” Dinyakišišo tše di utolotše’ng? “Basadi bao go tsebjago gore ba ile ba ntšha dimpa ba ba le mathata a magolo a monagano a mehuta e fapa-fapanego ge ba bapetšwa le basadi bao ba sa kago ba ntšha dimpa.”—Report of the South Dakota Task Force to Study Abortion—2005.