Go na le Ditlhohlo Dife?

O nagana’ng? Na ditlhohlo tšeo bafsa ba moloko wa gona bjale ba lebeletšanego le tšona di thata kudu go feta tša wa nakong e fetilego? Ge e ba karabo ya gago e le aowa, o ka ikwa eka bafsa ba lehono ba lego mahlalagading ba šegofaditšwe kudu go feta sehlopha le ge e le sefe sa bafsa historing.

Dinageng tše dintši, tša tša kalafo di laola malwetši ao peleng a bego a amoga bafsa boemo bjo bobotse bja tša maphelo gotee le bophelo. Thekinolotši e tšweletša didirišwa tša elektroniki le dibapadišwa tšeo meloko e fetilego e bego e lora ka tšona feela. Le gona, tšwelopele ya tša boiphedišo e thušitše malapa a dimilione go tšwa bodiiding. Ee, batswadi ba bantši ba šoma ka thata go nea bana ba bona maemo a kaone bophelong le dibaka tša thuto tšeo bona ka noši ba bego ba di hloka.

Ka ntle le pelaelo, bafsa lehono ba na le dibaka tše dintši tša go dira dilo. Eupša gape ba lebeletšane le ditlhohlo tše dintši go feta le ge e le neng pele. Lebaka le lengwe ke gore batho ga bjale ba phela nakong yeo Beibele e e bitšago gore ke “bofelo bja tshepedišo ya dilo.” (Mateo 24:3) Jesu Kriste o boletše e sa le pele ka mo go nepagetšego gore mehla ye e be e tla swawa ke khuduego e kgolo ya tša leago. (Mateo 24:7, 8) Beibele e bitša mehla yona ye gore ke ‘mehla ya bofelo’ gomme e hlalosa maemo a atilego a tša leago e le ao ‘go lego thata go lebeletšana le ona.’ (2 Timotheo 3:1) Ela hloko tše dingwe tša ditlhohlo tšeo go lego thata go lebeletšana le tšona tšeo bafsa ba lego mahlalagading ba lebanego le tšona lehono.

Tlhohlo 1

Go Oketšega ga go Ipea Lekatana

Difilimi, mananeo a thelebišene le dimakasine di bontšha bafsa ba dula ba dikologilwe ke sehlopha sa bagwera bao ba golago le bona go tloga sekolong e bile ba kgomarela tlemo yeo le ge ba godile. Go bafsa ba bantši ba lego mahlalagading, boemo ge e le gabotse ke bjo bo fapanego.

Banyakišiši Barbara Schneider le David Stevenson, bao ba ilego ba seka-seka dipoledišano tšeo di dirilwego le bafsa ba dikete ba United States, ba hweditše gore “ke barutwana ba mmalwa kudu bao ba dulago ba e-na le  mogwera yo a swanago wa paale goba sehlopha se se nyenyane sa bagwera ge nako e dutše e e-ya.” Schneider le Stevenson ba re, bafsa ba bantši ba “hloka ditswalano tša kgaufsi le batho gomme ba na le bagwera ba kgaufsi ba mmalwa bao ba kgonago go ka boledišana le bona ka mathata goba go abelana dikgopolo le bona ka bolokologi.”

Bafsa ba lego mahlalagading bao ba kgonago go ba le bagwera go bonagala ba e-na le nako e nyenyane yeo ba e fetšago le bona. Nyakišišo e nngwe e tseneletšego kua United States e utolotše gore bafsa ba bantši ba lego mahlalagading ba fetša mo e ka bago 10 lekgolong ya nako ya bona ba e-na le bagwera ba bona, eupša ba fetša mo e ka bago 20 lekgolong ya diiri tšeo ba phafogilego ba nnoši. Ba ja ba nnoši, ba sepela ba nnoši e bile ba ithabiša.

Seo se kgothaletšago tshekamelo ye ya go ipea lekatana ke go ata ga didirišwa tša elektroniki. Ka mohlala, ka 2006, makasine wa Time o begile gore bafsa ba kua Amerika ba lego nywageng ya magareng ga e 8 le e 18 ka kakaretšo ba fetša diiri tše tshela le seripa ka letšatši ba tsepeletše thelebišene, ba theeditše mmino ka di-earphone goba ba bapala dipapadi tša bidio goba ba tlanya khomphutha. *

Ke therešo gore moloko wo ga se wa mathomo wa go fetša diiri tše ntši o thabela mmino goba go o bapala. (Mateo 11:16, 17) Eupša nako e ntši yeo ga bjale ba e fetšago ba diriša didirišwa tša elektroniki ba le lekatana go e na le go boledišana le ba lapa e ka ba le mafelelo a sa kgahlišego. Banyakišiši Schneider le Stevenson ba bolela gore: “Bafsa ba bega gore ba itšeela fase, ga se ba thaba, ba thaba ge ba sa šome gakaalo, gomme ba ikwa ba se na matšato gakaalo ge ba nnoši.”

Tlhohlo 2

Kgateletšo ya go ba le Kopano ya Botona le Botshadi

Bafsa ba lego mahlalagading gaešita le ba sego ba hlwa ba tsena mahlalagading ba ka tlase ga kgateletšo e kgolo ya go ba le dikopano tša botona le botshadi. Nathan, mofsa yo a dulago Australia, o re: “Bana ba bantši bao ke bego ke ba tseba sekolong ba ile ba thoma go ba le dikopano tša botona le botshadi ba na le nywaga ya magareng ga e 12 le e 15.” Kgarebe e bitšwago Vinbay, yo a dulago Mexico, o bolela gore dikopano tša botona le botshadi le motho yo o sa ratanego le yena, di be di tlwaelegile go bafsa sekolong seo a bego a tsena go sona. O re: “Bao ba sa kago ba ba le dikopano tša botona le botshadi ba be ba lebelelwa e le ba sa tlwaelegago.” Ana, wa nywaga e 15 yo a dulago Brazil, o bolela gore: “Dikopano tša botona le botshadi le motho yo o sa ratanego le yena di tlwaelegile kudu go dithaka tša-ka moo e lego gore go fo gana gatee ga go a lekana. O swanetše go gana dikgopelo tšeo leboelela.”

 Banyakiši kua United Kingdom ba ile ba dira nyakišišo go bafsa ba sekete bao ba lego nywageng ya magareng ga e 12 le e 19 ba ditlogo tše fapa-fapanego. Ba ile ba hwetša gore mo e nyakilego go ba 50 lekgolong ya bafsa ba dula ba e-ba le dikopano tša botona le botshadi tša sebopego se itšego. Bafsa ba ka godimo ga 20 lekgolong bao ba bago le dikopano tša botona le botshadi ba be ba e-na le nywaga e 12 feela! Dr. Dylan Griffiths, yo a okametšego nyakišišo yeo, o re: “Dithibelo tšeo lapa, Kereke le mekgatlo e mengwe e bego e tlwaetše go di dira di hweletše, gomme tša tlogela bafsa e le bahlaselwa.”

Na bafsa bao ba bapalago ka dikopano tša botona le botshadi ruri ke “bahlaselwa”? Pegong yeo e gatišitšwego ka 2003, banyakišiši Rector, Noyes le Johnson ba ile ba bontšha kgokagano magareng ga dikopano tša botona le botshadi tša bafsa ba lego mahlalagading, kgateletšego le go ba kotsing e kgolo ya go leka go ipolaya. Ba ile ba hlahloba dipoledišano tšeo di dirilwego le bafsa ba 6 500 ba lego mahlalagading gomme ba hwetša gore banenyana bao “ba bago le dikopano tša botona le botshadi ba kotsing ya go ba le kgateletšego ya monagano ka makga a fetago a mararo go feta bao ba sa bego le tšona.” Le gona bašemane bao ba “bago le dikopano tša botona le botshadi ba kotsing ya go ba le kgateletšego ya monagano ka makga a fetago a mabedi go feta bao ba sa bego le tšona.”

Tlhohlo 3

Go Phumega ga Malapa

Bafsa ba kua United States ba lebeletšane le diphetogo tšeo di diregago ka lebelo ka lapeng gotee le ditekanyetšo tšeo di feto-fetogago. Puku ya The Ambitious Generation—America’s Teenagers, Motivated but Directionless e re: “Nywaga-someng e mmalwa e fetilego go bile le diphetogo tše dikgolo dipalo-palong tša batho tšeo di ilego tša kgoma maphelo a bafsa ba lego mahlalagading ka go lebanya. Bogolo bja malapa a Maamerika bo be bo dutše bo fokotšega, ka gona go bonagala bafsa ba lego mahlalagading ba tla ba le bana babo bona ba sego kae. Ka ge tekanyo ya tlhalo e dutše e gola, bana ba bantši ba fetša karolo ya bjana bja bona le motswadi o tee. Le gona bo-mma ba bantši ba bana ba ka tlase ga nywaga e 18 ba a šoma, ka gona go bonagala gantši go sa be le motho yo mogolo ka gae.”

 Go sa šetšwe gore bana ba dula le motswadi o tee goba ba babedi, ba bantši ba ikwa ba se na kgokagano le batswadi ba bona ka dinako tšeo ba tlogago ba ba nyaka ka tšona. Nyakišišong yeo e dirilwego go bafsa ba 7 000 ba lego mahlalagading go hweditšwe gore bafsa ba bantši ba lego mahlalagading ba be ba bona batswadi ba bona e le ba lerato le bao ba amogelago. Lega go le bjalo, “ke tee-tharong feela yeo e boletšego gore ba amogela tlhokomelo e kgethegilego le thušo ge ba e-na le bothata.” Go ile gwa hwetšwa le gore “go bafsa ba bantši ba lego mahlalagading, maemo a thata a ba gona dinakong tšeo ka tšona batswadi ba sa tsenego ditaba gare le go nea thušo.”

Kua Japane, ditlemo tše tiilego tša lapa tšeo di kilego tša ba gona di senywa ke go nyaka katlego ya dilo tše di bonagalago. Yuko Kawanishi, moprofesara wa thuto ya tša leago, o re: “Batswadi ba bantši ba bafsa ba lehono ba lego mahlalagading ke ba moloko wa ka morago ga ntwa woo go wona thari e bego e atile, gomme ba gotše ba lebane le ditekanyetšo tše mpsha tšeo di gatelelago katlego ya tša boiphedišo le go hwetša dilo tše di bonagalago.” Ke ditekanyetšo dife tšeo batswadi ba bjalo ba di fetišetšago go bana ba bona? Kawanishi, o re: “Batswadi ba bantši lehono ba tshwenyegile kudu ka gore bana ba bona ba atlege dithutong.” O tšwela pele ka gore: “Ge feela bana ba bona ba ithuta, dilo tše dingwe di tla ka morago goba gore ga di na mohola ka gae.”

Go gatelela mo go bjalo mo go hlokago teka-tekano katlegong ya dilo tše di bonagalago le go atlega dithutong go ka kgoma bafsa bjang? Kua Japane mekero ya ditaba gantši e bolela ka kireru—polelwana yeo e hlalosago tsela yeo bafsa kapejana ba ka palelwago ke laola maikwelo a bona ge ba le ka tlase ga kgateletšo. Kawanishi o re: “Ge bana go bonagala ba dira dilo eka ke digafsi, e ka ba e le ka gobane ba lemoga gore malapa a bo bona ga a laole tsela yeo ba itshwarago ka yona.”

Lebaka la go ba le Kholofelo

Ke therešo gore re phela ‘dinakong tše di hlobaetšago tšeo go lego thata go lebeletšana le tšona.’ (2 Timotheo 3:1) Lega go le bjalo, Beibele e dira se se fetago go fo bolela e sa le pele gore batho bao ba phelago mehleng ye ba tla lebeletšana le mathata a mantši.

Beibele e nea keletšo e botse ya kamoo bafsa ba ka kaonefatšago maphelo a bona. Jehofa Modimo, Mongwadi wa Beibele, o na le kganyogo e kgolo ya go ruta bafsa kamoo ba ka lebeletšanago ka gona le ditlhohlo. (Diema 2:1-6) O nyaka gore ba phele gabotse. Lentšu la gagwe le ka dira gore “mo-hlôka-tsebô a fiwê maanô, ’soxana le fiwê tsebô le kêlêlô.” (Diema 1:4) Ela hloko kamoo ditekanyetšo tša Beibele di ka thušago ka gona.

[Mongwalo wa tlase]

[Ntlhakgolo go letlakala 5]

Go ya ka nyakišišo e nngwe, banenyana bao ba bago le dikopano tša botona le botshadi ba kotsing ya go ba le kgateletšego ya monagano ka makga a fetago a mararo go feta bao ba sa bego le tšona

[Box/​Picture on page 6]

Boitshwaro bjo bo Gobatšago

Pego ya mmušo ya 2006 e ile ya utolla gore kua Brithania palo ya bafsa ba nywaga e 11 go ya go e 15 bao ba dirišago cocaine e oketšegile gabedi ka ngwaga. Bafsa ba e ka bago ba 65 000 ba boletše gore ba ile ba leka go diriša dihlare-tagi. Kua Holland bafsa ba fetago 20 lekgolong ba lego nywageng ya magareng ga e 16 le e 24 go thwe ba lemaletše dino-tagi ka tekanyo e itšego goba gore ba na le malwetši a tswalanago le dino-tagi.

Bafsa ba bantši ba bontšha tlalelo ya bona ya ka gare ka tsela yeo e gobatšago mebele ya bona ka go lebanya. Ba itshegakanya, ba itoma goba ba fiša mebele ya bona. Banyakišiši e lego Len Austin le Julie Kortum ba bolela gore: “Go lekanyetšwa gore Maamerika a dimilione tše tharo a a ikgobatša, gomme mofsa o tee go bafsa ba lego mahlalagading ba 200 o na le bothata bja go dula a ikgobatša.”

[Seswantšho go letlakala 3]

Bafsa ba bantši ga ba na bagwera ba kgaufsi bao ba ka ba tšhollelago sa mafahleng