Dilo tše Nne tše o Swanetšego go di Tseba ka Tlhalo

Ka morago ga go lekola tshenyego yeo, beng ba ntlo ba na le kgetho—ya go e phušola goba go e tsošološa.

NA LENYALO la gago le boemong bjo bo swanago? Mohlomongwe ga o sa bota molekane wa gago goba diphapano tšeo di sa felego di dira gore go se be le lethabo tswalanong ya lena. Ge e ba go le bjalo, go ka direga gore o nagane gore, ‘Ga re sa ratana’ goba ‘Ga re sa swanelana’ goba ‘Ga re tsebe seo re bego re se dira ge re be re nyalana.’ O ka no ba o nagana gore, ‘Mohlomongwe re swanetše go hlalana.’

Pele ga ge o ka dira phetho ya lepotla-potla ya go fediša lenyalo la gago, nagana. Tlhalo ga se ka mehla e fedišago dipelaelo tša bophelo. Ka lehlakoreng le lengwe, gantši e fo ananya mathata a itšego ka a mangwe. Ka pukung ya gagwe ya The Good Enough Teen, Dr Brad Sachs o lemoša gore: “Banyalani bao ba aroganago ba lora ka tlhalo e phethagetšego—go fela ka go akgofa le ga sa ruri ga diphapano tše dikgolo le tše nyamišago, tšeo di tšeelwago legato ke moya o homotšago wa boiketlo le khutšo. Eupša boemo bjo bjalo ke bjo bo ka se tsogego bo hweditšwe go fo swana le lenyalo le le phethagetšego.” Ka gona, ke gabohlokwa go ba le tsebo e feletšego le go naganela taba ya tlhalo ka tsela e nepagetšego.

Beibele le Tlhalo

Beibele ga e tšee tlhalo gabohwefo. E bolela gore Jehofa Modimo o bona go lahla molekane wa gago mohlomongwe ka maikemišetšo a go tšea molekane yo mongwe e le pontšho ya boradia le lehloyo. (Maleaki 2:13-16) Lenyalo ke tlemo ya sa ruri. (Mateo 19:6) Manyalo a mantši ao a ilego a thubega ka baka la mabaka a sa kwagalego a ka ba a ile a šireletšwa ge balekane ba be ba lebalelana kudu.—Mateo 18:21, 22.

Ka nako e swanago, Beibele e nea lebaka le tee feela la go hlala le go tsena lenyalong gape—dikopano tša botona le botshadi tša ka ntle ga lenyalo. (Mateo 19:9) Ka baka leo, ge e ba o ile wa hwetša gore molekane wa gago o be a sa botege, o na le tshwanelo ya go fediša lenyalo leo. Ba bangwe ga se ba swanela go go gapeletša dipono tša bona, le gona, ga se morero wa sehlogo se go go botša seo o swanetšego go se dira. Ka baka leo, mafelelong, ke wena yo a swanetšego go phela ka ditla-morago tšeo; o swanetše go dira phetho.—Bagalatia 6:5.

Lega go le bjalo, Beibele e bolela gore: “Mohlale ó hlatha dikxatô.” (Diema 14:15) Ka gona, gaešita le ge o e-na le mabaka a Mangwalo a gore o hlale, o tla be o dira gabotse ge o naganišiša ka seo se bolelwago ke mogato woo. (1 Bakorinthe 6:12) David wa kua Brithania o re: “Ba bangwe ba ka nagana gore ba swanetše go akgofela go tšea phetho mabapi le taba ye. Eupša ka ge ke  ile ka hlala, nka bolela go tšwa phihlelong gore go nyakega nako bakeng sa go naganišiša ka taba ye.” *

Anke re eleng hloko dilo tše nne tše bohlokwa tšeo o swanetšego go nagana ka tšona. Ge re dutše re dira bjalo, hle ela hloko gore ga go le o tee wa batho bao ba hladilego yo a tsopotšwego yo a rego o dirile phetho e fošagetšego. Lega go le bjalo, ditlhaloso tša bona di gatelela tše dingwe tša ditlhohlo tšeo gantši di tšwelelago dikgwedi gaešita le nywaga ka morago ga gore lenyalo le fedišwe.

1 Bothata bja tša Ditšhelete

Daniella, wa Italy, o be a feditše nywaga e 12 a nyetšwe ge a lemoga gore monna wa gagwe o be a dutše a ratana le mošomi-gotee le yena. Daniella o re: “Nakong ya ge ke tseba ka taba ye, mosadi yoo o be a e-na le dikgwedi tše tshela a imile.”

Nakwana ka morago ga ge ba arogane, Daniella o ile a dira phetho ya go hlala. O re: “Ke ile ka leka go phološa lenyalo la-ka, eupša monna wa-ka o ile a tšwela pele a sa botege.” Daniella o nagana gore o dirile kgetho e nepagetšego. Lega go le bjalo, o laodiša ka gore: “Kapejana ka morago ga ge re arogane, boemo bja-ka bja tša ditšhelete bo ile bja mpefala. Ka dinako tše dingwe ke be ke hloka dijo tša go lalela. Ke be ke fo inwela galase ya mafsi.”

Maria, wa Sepania, o ile a tlaišwa ke boemo bjo bo swanago. O re: “Yo e bego e le monna wa-ka ga a re thekge ka tša ditšhelete le gona ke swanetše go šoma ka thata e le gore ke lefelele dikoloto tšeo a bego a e-na le tšona. Ke ile ka swanelwa ke go tloga ntlong ya manobonobo gomme ka hudugela foleteng e nyenyane lefelong leo le sego la šireletšega.”

Ka ge diphihlelo tše di bontšha, go thubega ga lenyalo gantši go bakela basadi mathata a magolo a tša ditšhelete. Ge e le gabotse, nyakišišo e dirilwego ka nywaga e šupago kua Yuropa e utollotše gore mogolo wa banna o ile wa oketšega ka 11 lekgolong ka morago ga tlhalo, mola mogolo wa basadi o ile wa fokotšega ka 17 lekgolong. Mieke Jansen yo a bego a eteletše pele nyakišišong yeo o re: “Basadi ba bangwe ba thatafalelwa ke boemo bjo ka gobane ba swanetše go hlokomela bana, ba hwetše mošomo wa boiphedišo gaešita le go lebeletšana le manyami a bakwago ke tlhalo.” Daily Telegraph ya London e boletše gore go ya ka bo-ramolao ba bangwe, mabaka a bjalo a “gapeletša batho go nagana gabedi pele ba ka arogana.”

Seo se ka diregago: Ge e ba o hlala, go ka direga gore mogolo wa gago o fokotšege. Go ka ba gwa nyakega gore o huduge. Ge e ba o e-na le tshwanelo ya go godiša bana, o ka thatafalelwa ke  go itlhokomela le go hlokomela dinyakwa tša bana ba gago ka mo go lekanego.—1 Timotheo 5:8.

2 Ditaba tša Botswadi

Mosadi wa kua Brithania yo a bitšwago Jane, o re: “Go se botege ga monna wa-ka go ile gwa ntšhoša o šoro. Ke ile ka ba ka nyama kudu ge ke be ke nagana gore ge e le gabotse o ile a kgetha go re tlogela.” Jane o ile a hlala monna wa gagwe. O sa dutše a dumela gore o dirile phetho e nepagetšego, eupša o dumela ka gore: “Tlhohlo yeo ke bego ke lebane le yona ke ya go ba mma le tate go bana ba-ka. Ke ile ka swanelwa ke go dira diphetho ka moka ke nnoši.”

Boemo bjo bo be bo swana le bja Graciela, mma yo a hladilwego wa kua Sepania. O re: “Ke ile ka newa tshwanelo e feletšego ya go godiša morwa wa-ka wa nywaga e 16. Eupša mahlalagadi ke nako e thata e bile ke be ke se ka ikemišetša go godiša morwa wa-ka ke nnoši. Ke fetša mašego le matšatši ke lla. Ke ikwa eka ke palelwa ke go ba mma.”

Bao ba nago le tshwanelo ya mohlakanelwa ya go godiša bana ba ka lebana le mathata a oketšegilego—go boledišana le yoo e bego e le molekane ditabeng tše bjalo ka go dira dithulaganyo tša go etela ngwana le go mo hlokomela ka tša ditšhelete gotee le tayo. Christine, mma yo a hladilwego wa kua United States, o re: “Go dira tswalano e šomago gotee le yoo e bego e le molekane wa gago ga go bonolo. Maikwelo a fapa-fapanego a a akaretšwa tabeng ye gomme ge e ba o se šedi, o ka feleletša o diriša ngwana wa gago bjalo ka sedirišwa sa go leka go ikhola ka boemo bjoo.”

Seo se ka diregago: Dithulaganyo tšeo di dirwago ke kgoro ya tsheko e ka no ba tšeo o sa di ratego. Ge e ba o e-na le tshwanelo ya mohlakanelwa ya go godiša bana, yoo e bego e le molekane wa gago a ka no se bontšhe teka-tekano kamoo o bego o ka rata ka gona ditabeng tšeo di šetšego di boletšwe ka mo godimo tše bjalo ka diketelo, thekgo ya tša ditšhelete gotee le tše dingwe.

3 Kamoo Tlhalo e go Kgomago

Mark, yo a tšwago Brithania, o ile a se botegelwe ke mosadi wa gagwe ka makga a mmalwa. O re: “Ge se se direga ka lekga la bobedi, ke ile ka se sa kgona go kgotlelela kgopolo ya gore se ka direga gape.” Mark o ile a hlala mosadi wa gagwe, eupša o be a sa dutše a mo rata. O re: “Ge batho  ba bolela dilo tše di sa kgahlišego ka mosadi wa-ka, ba nagana gore ba a thuša, eupša ga ba dire bjalo. Lerato le dula le le gona ka nako e telele.”

David, yo go boletšwego ka yena pejana, le yena o ile a nyama kudu ge a lemoga gore mosadi wa gagwe o be a ratana le monna yo mongwe. O re: “Ke be ke sa kgolwe. Ke be ke tloga ke nyaka go fetša letšatši le lengwe le le lengwe bophelong ke e-na le yena gotee le bana ba rena.” David o ile a kgetha go hlala, eupša tlhalo yeo e dirile gore a be le dipelaelo mabapi le bokamoso bja gagwe. O re: “Ke ipotšiša ge e ba motho yo mongwe a ka nthata e le ruri goba se se ka direga gape ge nka tsena lenyalong. Ga ke sa bota selo.”

Ge e ba o ile wa hlalwa, go letetšwe gore o tla lebeletšana le maikwelo a fapa-fapanego. Ka lehlakoreng le lengwe, go ka direga gore o sa dutše o rata motho yo yoo e kilego ya ba nama e tee le wena. (Genesi 2:24) Mola ka lehlakoreng le lengwe, go ka direga gore o ikwa o hloile seo se diregilego. Graciela, yoo a tsopotšwego pejana, o re: “Gaešita le ka morago ga nywaga e mmalwa, o ikwa o gakanegile, o gobošitšwe e bile o se na thušo. O ka gopola dinako tše dintši tše di thabišago lenyalong la gago gomme wa nagana gore: ‘O be a dula a mpotša gore a ka se kgone go phela ka ntle le nna. Na ka mehla o be a bolela maaka? Ke ka baka la’ng se se ile sa direga?’”

Seo se ka diregago: O ka ba o sa ikwa o galefile e bile o sa rate tsela yeo molekane wa gago a ilego a go swara gampe ka yona. Ka dinako tše dingwe, o ka tlaišwa ke bodutu.—Diema 14:29; 18:1.

4 2Kamoo Tlhalo e Kgomago Bana ka Gona

José, tate yo a hladilwego wa kua Sepania, o re: “Go be go nola moko. Selo seo se bego se kweša bohloko le go feta e bile ge ke lemoga gore monna yoo e be e le monna wa kgaetšedi ya-ka. Ke be ke duma go hwa.” José o ile a hwetša gore bašemane ba gagwe ba babedi—yo mongwe o na le nywaga e mebedi gomme yo mongwe o na le e mene—le bona ba ile ba kgongwa ke boitshwaro bja mmago bona. O re: “Ba be ba sa kwešiše le go amogela boemo bjoo. Ba be ba sa kwešiše lebaka leo le dirago  gore mmago bona a dule le rakgadi wa bona wa monna le gore ke ka baka la eng ke ile ka ba tšea gomme ka huduga go yo dula le kgaetšedi ya-ka le mma. Ge e ba go e na le moo ke bego ke swanetše go ya gona, ba be ba mpotšiša gore, ‘O tla boa ne’ng ka gae?’ goba ba re, ‘Tate, o se ke wa re tlogela!’”

Gantši bana ke bahlaselwa bao ba lebalwago ge balekane ba hlalana. Eupša go thwe’ng ge e ba batswadi ba babedi ba se na tirišano? Boemong bjo bjalo, na tlhalo ruri e “kaone bakeng sa bana”? Nywageng ya morago-bjale, kgopolo yeo e ile ya hlaselwa—kudu-kudu ge mathata a lenyalo e se a feteletšego. Puku ya The Unexpected Legacy of Divorce e bolela gore: “Batho ba bantši ba godilego bao ba kgakgetšwego manyalong ao ba sego ba thaba ba tla makatšwa ke go tseba gore bana ba bona ga ba kgotsofala gakaalo. Ga ba ne taba ge mma le tate ba robala malaong a fapanego, ge feela ba dula gotee e le lapa.”

Ke therešo gore gantši bana ba lemoga diphapang tša batswadi gomme dikgohlano tša lenyalo di ka tšweletša mafelelo a gobatšago menaganong le dipelong tša bana. Lega go le bjalo, go nagana gore tlhalo e tla ba hola e ka ba mo go fošagetšego. Linda J. Waite le Maggie Gallagher ka pukung ya bona ya The Case for Marriage ba ngwala gore: “Tokišetšo ya lenyalo e bonagala e thuša batswadi go kgomarela mohuta o tsepamego wa tayo, le e leka-lekanego yeo bana ba arabelago go yona, gaešita le ge lenyalo e le le sa lokago.”

Seo se ka diregago: Tlhalo e ka ba le mafelelo a sa kgahlišego baneng ba gago, kudu-kudu ge e ba o sa ba kgothaletše go ba le tswalano e botse le yoo e kilego ya ba molekane wa gago.—Bona lepokisi le le rego “Ba Kgakgetšwe.”

Sehlogo se se ahla-ahlile mabaka a mane ao o ka dirago gabotse gore o a ele hloko ge e ba o naganišiša ka tlhalo. Ka ge go hlalositšwe pejana, ge e ba molekane wa gago a ile a se botege, phetho e swanetše go dirwa ke wena. Lega go le bjalo, go sa šetšwe gore o dira phetho efe, o swanetše go tseba ditla-morago tša yona. Tseba gore ke ditlhohlo dife tšeo o tla lebanago le tšona le gona o ikemišetše go lebeletšana le tšona.

Ka morago ga go naganišiša ka taba ye, mohlomongwe o ka phetha ka gore kgetho e kaone ke go katanela go kaonefatša lenyalo la gago. Na ruri se se a kgonega?

[Mongwalo wa tlase]

[Lepokisi go letlakala 6]

“TSHWANELO YA MOTHEO YA NGWANA YO MONGWE LE YO MONGWE”

“Ge ke be ke e-na le nywaga e mehlano, tate o ile a ratana ka nakwana le mongwaledi wa gagwe gomme batswadi ba-ka ba ile ba hlalana. Ge go tliwa tabeng ya go ntlhokomela, ba ile ba dira sohle se swanetšego go ya kamoo se bego se swanetše go dirwa ka gona. Ba ile ba nkgonthišetša gore gaešita le ge ba se sa hlwa ba ratana, ba sa nthata, le gona, ka morago ga gore tate a hudugele foleteng ya gagwe ka lehlakoreng le lengwe la toropo, bobedi bja bona ba ile ba tšwela pele ba hlokomela dinyakwa tša-ka.

“Ka morago ga nywaga e mebedi mma o ile a nyalwa gape gomme re ile ra huduga nageng yeo re bego re dula go yona. Ka morago ga moo, ke be ke bona tate feela ka morago ga nywaga e mmalwa. Ke bone tate gatee feela nywageng e senyane e fetilego. Nakong ya ge ke be ke gola, tate o be a se gona, e bile ga a tsebe bana ba-ka ba bararo—ditlogolo tša gagwe—ka ntle le yoo ke bego ke mmotša ka yena ge ke be ke mo ngwalela le go mo romela diswantšho. Ba be ba hlologetšwe go tseba rakgolo wa bona.

“Ka ge ke le ngwana yo a godišitšwego ke batswadi bao ba hlalanego, bohloko bjoo ke bego ke bo kwa bo be bo sa bonagale. Eupša ke be ke katana le maikwelo a šiišago a kgalefo, a kgateletšego le a go se šireletšege ntle le go tseba lebaka leo ka lona ke bego ke ikwa bjalo. Ke be ke se sa hlwa ke bota banna ka mo go feletšego. Ge ke be ke le nywageng ya-ka ya bo-30, mogwera yo a godilego tsebong o ile a nthuša go nyakišiša medu ya lehloyo la-ka gomme ke ile ka thoma go katanela go le fediša.

“Tlhalo ya batswadi ba-ka e ile ya nkamoga tshwanelo ya motheo yeo ngwana yo mongwe le yo mongwe a swanetšego go ba le yona—go ikwa ke bolokegile e bile ke šireletšegile. Lefase ga le na kwelobohloko gape ke lefelo leo le tšhošago, eupša go nna go bonagala lapa e le tšhireletšo, moo ngwana a ka ikwago a hlokomelwa le go homotšwa. Ge o thuba lapa, tšhireletšo ga e sa ba gona.”—Diane.

[Lepokisi go letlakala 7]

“BA KGAKGETŠWE”

“Batswadi ba-ka ba ile ba hlalana ge ke be ke e-na le nywaga e 12. Ka lehlakoreng le lengwe ke be ke ikwa ke imologile. Go ile gwa ba le go iketla le khutšo ka ntlong; ga se ka ka ka swanelwa ke go theetša dingangišano ka moka. Lega go le bjalo, ke be ke e-na le maikwelo a fapa-fapanego.

“Ka morago ga tlhalo, ke ile ka nyaka go kwana le batswadi ba-ka ka bobedi bja bona, le gona, ke ile ka leka ka thata go dula ke sa tšee lehlakore ka mo go ka kgonegago. Eupša go sa šetšwe seo ke ilego ka se dira, ke be ke dula ke ikwa eka ke kgakgetšwe. Tate o ile a mpotša gore o be a nagana gore mma o be a tla dira gore ke mo hlanogele. Ka gona, ke ile ka swanelwa ke go dula ke mo kgonthišetša gore mma o be a sa leke go dira gore ke nagane ka tsela yeo. Mma le yena o be a sa ikholofele. Mma o ile a re o be a tšhaba gore ke be ke theetša dilo tše di sa kgahlišego tšeo tate a bego a mpotša tšona ka yena. Ke ile ka fihla bokgoleng bjoo e lego gore ke be ke se sa ikwa ke nyaka go bolela le batswadi ba-ka mabapi le seo se bego se ntiragalela ka gobane ke be ke sa nyake go ba kweša bohloko. Ka gona, ge e le gabotse, go tloga ge ke be ke e-na le nywaga e 12, ga se ka ka ka bolela kamoo ke ikwago ka gona ka tlhalo.”—Sandra.