“Motšhene o Matla Kudu wa go Ithuta Legohleng”

BJOKO bja lesea bo bitšwa “motšhene o matla kudu wa go ithuta legohleng,” e bile go na le mabaka a mabotse a go bo bitša bjalo. Lesea le belegwa le na le bokgoni bja go bona, go kwa medumo le go kwa dilo tšeo di lego kgauswi le lona.

Sa bohlokwa kudu, lesea le kgahlišwa ke batho ba bangwe—difahlego tša bona, mantšu a bona le tsela yeo ba le kgwathago ka yona. Puku ya Babyhood, yeo e ngwadilwego ke Penelope Leach, e re: “Go dirilwe dinyakišišo tše dintši ka dilo tšeo lesea le kgahlwago kudu ke go di bogela, medumo yeo e le kgahlišago le go le tanya šedi gotee le dilo tšeo le ratago go bona di dirwa leboelela go lona. Dilo tše ka moka di direga gantši e bile motho yo mogolo yo a hlokometšego lesea le ke yena a ka di dirago gabonolo.” Ga go makatše ge batswadi ba kgatha tema e bohlokwa gakaakaa ge ngwana a dutše a gola!

“Ke be ke Bolela Bjalo ka Lesea”

Batswadi le dingaka tša bana ba makatšwa ke bokgoni bja lesea bja go ithuta leleme le itšego ka go fo theetša ge le bolelwa. Banyakišiši ba hweditše gore ka matšatši a mmalwa feela, lesea le tlwaela lentšu la mmago lona le go le rata go feta mantšu a ba bangwe; ka dibeke tše mmalwa, le ka kgona go kwa ge go bolelwa leleme la gabo lona goba maleme a mangwe; le gona ka dikgwedi tše mmalwa, le ka kgona go kwa phapano ya go dirišwa ga mafoko gomme ka go re’alo la kgona go fapanya poledišano e tlwaelegilego le medumo yeo e sa kwešišegego.

 Moapostola wa Mokriste e lego Paulo o ngwadile gore: “Ge ke be ke le lesea, ke be ke bolela bjalo ka lesea.” (1 Bakorinthe 13:11, Modern King James Version) Lesea le bolela bjang? Gantši le dira bjalo ka go fo dira hlakantswiki ya medumo. Na hlakantswiki yeo e fo ba go baka lešata? Ga go bjalo! Ka pukung ya gagwe ya What’s Going On in There?—How the Brain and Mind Develop in the First Five Years of Life, Dr. Lise Eliot o re gopotša gore, go bolela go “swana le go raragana ga motšhene, go nyaka gore kapejana mešifa e mentši e dirišane gore dipounama, leleme, magalagapa le mogolo di laolege.” O oketša ka gore: “Le ge hlakantswiki yeo ya medumo e ka bonagala e le feela tsela ya masea ya go nyaka go tanya šedi ya ba bangwe, gape ke tsela e bohlokwa kudu ya go ithuta mokgwa o raraganego wa go laola mešifa ge a bolela.”

Ge masea a dutše a dira hlakantswiki yeo ya medumo, batswadi ba arabela ka go hlaletša lesea gore ba le tloše bodutu, le sona se se na le morero. Go hlaletša lesea ka tsela yeo go le tutuetša gore le arabele. Gona go hlaletšana moo go alela lesea metheo ya poledišano—bokgoni bjoo le tlago go bo diriša bophelong bja lona ka moka.

Go Fetoga ga Tema ya Motswadi

Batswadi ba dula ba swaregile kudu ka go nea lesea la bona dinyakwa tša letšatši le letšatši. Ge lesea le lla, motho o a tla gomme a le nea dijo. Ge lesea le lla, motho o a tla gomme a le ngatolla. Ge lesea le lla, motho o a tla gomme a le kuka. Tlhokomelo yeo e a nyakega e bile e bohlokwa. Ke selo sa mathomo seo batswadi ba se dirago gore ba phethe boikarabelo bja bona bja go ba bahlokomedi.—1 Bathesalonika 2:7.

Re sa naganne ka seo se boletšwego ka mo godimo, e fo ba e le ga tlhago gore lesea le ikwe le le bohlokwa kudu gomme batho ba bagolo—kudukudu batswadi—ba dula ba le direla tšohle tšeo le di nyakago. Pono yeo e ka bonagala e fošagetše, eupša e a kwagala. Gopola gore go šetše go fetile ngwaga lesea le dutše le swarwa bjalo letšatši le letšatši. Go ya ka lona, yo mongwe le yo mongwe o kwa ka lona. Moeletši wa malapa e lego John Rosemond o ngwadile gore: “Go tšea batswadi nywaga ya ka tlase ga e mebedi feela go dira gore lesea le be le kgopolo yeo, eupša go ba tšea mo e ka bago nywaga e lesometshela go e fetoša! Le ge dikgopolo tše tše pedi di bonagala di thulana, e fo ba e le mošomo wa motswadi go dira gore ngwana wa gagwe a be le kgopolo yeo e fošagetšego go tloga boseeng, ka morago a rute ngwana ka botho gore seo ga se sa le bjalo.”

Ge ngwana a na le nywaga e ka bago e mebedi, o thoma go ithuta gore ge e le gabotse kgopolo yeo e fošagetše ge batswadi ba thoma go fetoga bahlahli ya se sa ba bahlokomedi. Bjale ngwana o thoma go lemoga gore batswadi ba gagwe ga ba kwe ka yena; go e na le moo, yena o swanetše go kwa ka bona. Seeta ga go sa lla sa ngwana gomme a ka fo se thabele phetogo yeo. A gakanegile, o leka go laola batswadi ba gagwe. Bjang?

 Go Lebeletšana le Nako ya go ba le Matepe

Ge bana ba bantši ba na le nywaga e ka bago e mebedi, mokgwa wo ba itshwarago ka wona o thoma go fetoga ka lebelo, gantši ba galefa kudu moo go thwego ba na le matepe. Karolo ye ya go gola e hlakahlakanya batswadi kudu! Gateetee ngwana yo o rata go diriša dipolelwana tša go swana le “Nnang!” goba “Ga ke nyake!” A ka ikwa a gakanegile e bile a sa kwešiše batswadi ba gagwe ge a dutše a lwantšhana le maikwelo a gagwe ao a thulanago. Ga a nyake go le bona kgauswi le yena, mola ka lehlakoreng le lengwe a nyaka go dula a le kgauswi le lena. Go batswadi bao ba gakanegilego, ba ka ikhwetša ba sa kwešiše boemo bjo e bile ba ikhwetša ba sa tsebe gore ba dire eng. Go direga’ng?

Ela hloko dilo tšeo di fetogilego ka lebelo bophelong bja ngwana. Malobanyana mo, o be a fo lla ke moka batho ba bagolo ba tla ba kitima. Ga bjale o thoma go lemoga gore tšeo e be e le dilo tša nakwana gomme tše dingwe tša dilo o swanetše go itirela tšona. Ganyenyane-ganyenyane o thoma go lemoga gore o swanetše go ikokobetša, e lego seo se bolelwago ke mantšu a a Beibele, a rego: “Bana, kwang batswadi ba lena dilong tšohle.”—Bakolose 3:20.

Nakong ye e thata, batswadi ba swanetše go bontšha gore ke bona ba laolago. Ge ba ka dira bjalo ba tiišitše eupša ka tsela e lerato, ngwana o tla tlwaela tema yeo ga bjale a e kgathago. Ke moka dilo tšeo a ithutago tšona di tla mo thuša ge a dutše a gola.

Boitshwaro

Diphoofolo, gaešita le metšhene, di kgona go lemoga mantšu gomme tša a ekiša. Eupša ke feela batho bao ba kgonago go itlhahloba. Ka gona, ge ngwana a na le nywaga e mebedi goba e meraro, o kgona go ba le maikwelo a bjalo ka go ikgantšha, go lewa ke dihlong, go ikwa a le molato le go nyama. Ye ke megato ya mathomo ya gore a tle a be motho yo mogolo yo a nago le mekgwa e mebotse—yo a ka kgonago go emela seo se nepagetšego ka go tia, gaešita le ge ba bangwe ba dira dilo tše di fošagetšego.

Ka nako ye, batswadi ba thabišwa ke go bona semaka se sengwe. Ngwana wa bona o thoma go lemoga maikwelo a ba bangwe. Ge a be a na le nywaga e mebedi, o be a bapala kgauswi le batho ba bangwe, ga bjale o bapala le bona. Le gona o thoma go lemoga ge batswadi ba gagwe ba thabile gomme a ka nyaka go ba thabiša le go feta. Ka baka leo, go ba bonolo go mo ruta.

Go feta le ge e le neng pele, ngwana wa nywaga e meraro o thoma go ithuta dilo tše di nepagetšego le tše di fošagetšego, tše dibotse le tše mpe. Go molaleng gore ye ke nako ya gore batswadi ba tlwaetše ngwana wa bona ka morero wa gore e tle e be motho yo mogolo yoo a nago le boikarabelo.

[Ntlhakgolo go letlakala 5]

Ka matšatši a mmalwa feela, lesea le tlwaela lentšu la mmago lona le go le rata go feta mantšu a ba bangwe

[Ntlhakgolo go letlakala 6]

Go feta le ge e le neng pele, ngwana wa nywaga e meraro o thoma go ithuta dilo tše di nepagetšego le tše di fošagetšego, tše dibotse le tše mpe

[Lepokisi go letlakala 6]

SEO SE KA DIRAGO GORE NGWANA A DULE A NA LE MATEPE

Ka pukung ya New Parent Power, John Rosemond o ngwadile gore: “Batswadi ba bangwe ba nagana gore matepe a bakwa ke gore bona ba dirile phošo ge ba be ba nea ngwana seo a se nyakago. Ba ipotša gore ge e ba matepe a ngwana a bakilwe ke bona, gona ba swanetše go lokiša phošo yeo ka pela kamoo go ka kgonegago. Ka gona, ba re ka ge ba be ba mo ganetša dilo tše dingwe ga bjale ba dumela tšohle. Goba ge e ba ba be ba mo itia, ga bjale ba thoma go nea ngwana dilo tše dintši go feta tšeo a bego a di nyaka e le gore ba se sa ikwa molato. Ruri mokgwa wo o a šoma. Ngwana ga a sa ba le matepe, batswadi ba imologile gomme ka ge ngwana a lemoga gore go ba le matepe go mo thuša go hwetša seo a se nyakago, o ba le matepe le go feta.”