Ke ka Baka la Eng Kgalefo e Atile Gakaakaa?

KGALEFO e bakwa ke dilo tše dintši. Gaešita le borathutamahlale ba a dumela gore kgalefo ga e kwešišwe gabotse. Lega go le bjalo, ditsebi tša menagano ka kakaretšo di a dumela gore ka moka ga rena re fela re “galefišwa.”

Re ka galefišwa ke selo seo se re ferekanyago goba se re tenago. Gantši dilo tše di bakwa ke go swarwa ka go hloka toka goba ka go hloka tekatekano. Di ka tšwelela ge re nagana gore re a nyatšwa, go swana le ge re rogwa goba re sa hlompšhe. Go nagana gore bolaodi goba botumo bja rena bo a nyatšwa go ka re fehla maikwelong gomme gwa re galefiša.

Go ba gona, batho ba “galefišwa” ke dilo tše di sa swanego. Dilo tšeo di ba galefišago di fapana go ya ka nywaga ya bona, bong le setšo sa bona. Go oketša moo, ga re itshware ka tsela e swanago ge re galefišwa. Batho ba bangwe ba galefa ka sewelo gomme ba lebala taba ka pela, mola ba bangwe ba galefa gabonolo gomme ba fetša matšatši, dibeke, dikgwedi goba go feta moo ba galefile.

Tikologo ya rena e tletše ka dilo tše di ka re galefišago. Go oketša moo, re ka galefišwa gabonolo ke dilo tše bjalo. Ka baka la’ng? Ka baka la go ata ga moya wa boithati woo o lego gona mehleng ya rena. Beibele e hlalosa gore: “Mehleng ya bofelo . . . batho e tla ba baithati, barati ba tšhelete, ba go ikgantšha, ba ikgogomošago, . . . ba hlogothata, ba tletšego boikgantšho.” (2 Timotheo 3:1-5) Na batho ba bantši ga ba ka tsela ye lehono?

Ge e le gabotse, ge batho ba go inaganela ba le noši ba sa hwetše seo ba se nyakago, gantši ba feleletša ka go galefa. Le gona, go na le mabaka a mangwe a mantši ao a gakatšago bothata bja go galefa. Ela hloko a mangwe a ona.

Mohlala wa Batswadi

Batswadi ba na le tutuetšo e kgolo semelong sa motho ge e sa le ngwana le ge a tsena mahlalagading. Setsebi sa monagano Harry L. Mills o hlalosa gore: “Batho ba ithuta e sa le ba banyenyane go galefa ge ba bona tsela yeo batho bao ba ba dikologilego ba itshwarago ka yona ge ba galefile.”

Ge e le gabotse, ge ngwana a golela moo go fošanwago ka noga e phela—moo batho ba galefišwago le ke dilo tše dinyenyane—o tla ba a ithuta go swaragana le mathata ka kgalefo. O ka swantšha boemo bjoo bja ngwana le mohlare woo o nošetšwago ka meetse a nago le mpholo. Mohlare woo o ka gola, eupša o ka palelwa ke go gola ka tshwanelo. Ka mo go swanago, kgalefo e swana le meetse a nago le mpholo gomme bana bao ba golelago moo go dulago go galefilwe ba ka palelwa ke go laola kgalefo ge ba šetše ba godile.

Metse e Pitlaganego

Ka 1800, tharolekgolong ya badudi ba lefase ba be ba dula ditoropong. Ka 2008, palo yeo e ile ya tabogela go 50 lekgolong gomme go letetšwe gore ka 2050 e fihle go 70 lekgolong. Ge batho ba bantši ba dutše ba kgobelana metseng e pitlaganego, go ba le kgonagalo e kgolo ya gore batho ba ferekane le go galefa kudu. Ge re tsopola mohlala o tee feela, Motsemošate wa Mexico ke o mongwe wa metse e nago le batho ba bantši kudu mo lefaseng. Sebaki se segolo sa  go ferekana ke mathata a sephethephethe. Raditaba yo mongwe o bega gore Motsemošate wa Mexico wo o nago le badudi ba dimilione tše 18 le dikoloi tše dimilione tše tshelelago “o ka ba motse o nago le batho ba gateletšegilego kudu lefaseng. Sephethephethe sa gona se šiiša kudu moo se feleletšago se dira gore batho ba bantši ba galefe.”

Metse e pitlaganego e na le dibaki tše dingwe tša kgateletšo, tšeo di akaretšago tšhilafalo ya moya, lešata, go hlaela ga dintlo, go thulana ga ditšo le koketšego e kgolo ya bosenyi. Ge dibaki tša kgateletšo di dutše di oketšega, gantši go bonolo kudu gore batho ba ferekane, ba galefe le go fela pelo.

Mathata a Maemo a Boiphedišo

Go phuhlama ga maemo a boiphedišo a lefase go dirile gore kgateletšego le dipelaelo di ate. Pego ya mohlakanelwa yeo e dirilwego ka 2010 ke International Monetary Fund le United Nations International Labor Organization (ILO) e re: “Batho ba ka godimo ga dimilione tše 210 go dikologa lefase ga ba šome.” Ka maswabi,  bontši bja batho ba bao ba feletšwego ke mešomo ga ba na sa go iphediša.

Gaešita le batho bao ba šomago ba na le dipelaelo. Go ya ka ILO, “lefaseng ka moka” batho ba gateletšwa ke mešomo ya bona. Lorne Curtis, e lego moeletši wa dikhamphani wa kua Ontario, Canada, o re: “Batho ba boifa go lahlegelwa ke mešomo gomme ba akgofela go nagana dilo tše di šiišago,” o oketša ka gore ka baka leo “ba dula ba itwela le go ngangišana le balaodi ba bona goba bašomi ba bangwe.”

Kgethollo le go Hloka Toka

Akanya kamoo o bego o tla ikwa ka gona ge o be o tsenetše lebelo gomme wa hwetša gore ke wena o le noši yo a swanetšego go kitima a kgokilwe maoto ka diketane. Batho ba dimilione ba ikwa ka tsela yeo ge ba kgethollwa go ya ka morafo goba ka ditsela tše dingwe. Batho ba a galefa ge ba kopana le dilo tšeo di ba thibelago go hwetša mešomo, thuto, dintlo le dilo tše dingwe tša motheo.

Mehuta e mengwe ya go hloka toka le yona e ka nyamiša motho moyeng gomme gwa mo kweša bohloko kudu maikwelong. Ka maswabi, bontši bja rena re ile ra swarwa ka go hloka toka ka nako e itšego. Nywageng ya ka godimo ga dikete tše tharo e fetilego, Kgoši e bohlale Solomone o ile a re: “Ka bona . . . megokgo ya bao  ba gatelelwago, eupša ba be ba se na mohomotši.” (Mmoledi 4:1) Go ba bonolo gore motho a galefe ge go tletše go hloka toka gomme go se na mohomotši.

Intaseteri ya Boithabišo

Go dirilwe dinyakišišo tše dikete go bona kamoo bošoro bja thelebišene le mekerong e mengwe bo kgomago bana ka gona. James P. Steyer, mohlami wa Common Sense Media, o re: “Batho bao ba phelago ka gare ga bošoro bjo bogolo ba gola ba nagana gore go tlwaelegile go galefa, go swara batho ga sehlogo le go se be le kwelobohloko.”

Ke therešo gore bafsa ba bantši bao ba golago ba tlwaelane le bošoro bja thelebišene ga ba feleletše e le dikebekwa. Lega go le bjalo, gantši mekero ya boithabišo e tšweletša kgalefo e šoro e le mokgwa o amogelegago wa go lebeletšana le tlaišego gomme seo se feleleditše ka gore go tšwelele moloko wa batho bao ba ratago bošoro.

Tutuetšo ya Meoya e Kgopo

Beibele e re botša gore kgalefo e kotsi e lego gona lefaseng lehono e bakwa ke matla a sa bonagalego. Bjang? Mathomong a histori ya motho, sebopiwa sa moya sa lerabele se ile sa hlanogela Modimo Ramatlaohle. Sebopiwa se se kgopo sa moya se bitšwa Sathane, yeo ka Seheberu e rago gore “Moganetši” goba “Lenaba.” (Genesi 3:1-13) Ka morago, Sathane o ile a foraforetša barongwa ba bangwe gore ba mo tlatše borabeleng bja gagwe.

Barongwa bao ba go se kwe, bao ba tsebjago e le batemona goba meoya e kgopo, ba mo lefaseng. (Kutollo 12:9, 10, 12) Go oketša moo, ba “galefile kudu,” ka ge ba tseba gore ba šaletšwe ke nako e kopana. Gaešita le ge ga bjale re ka se kgone go bona meoya ye e kgopo, re kwa tutuetšo ya mediro ya yona. Bjang?

Sathane le sehlopha sa gagwe se kgopo sa batemona ba ikhola ka go se phethagale ga rena ka go re leka gore re be le “bonaba, tshele, lehufa, go tlalelana ka bogale, diphenkgišano, dikarogano, . . . menyanya ya mašata le dilo tša go swana le tše.”—Bagalatia 5:19-21.

Phema go Galefa

Ruri ge re hlahloba mathata a ka moka, dikgateletšo le dipelaelo, re kwešiša lebaka leo le dirago gore batho ba ferekane ge ba dutše ba leka go phetha maikarabelo a bona a letšatši le letšatši.

Re ka fenywa ke kgateletšego ya go tlalelana ka kgalefo gomme ra fo phatloga! Sehlogo se se latelago se tla re thuša go bona kamoo re ka laolago kgalefo ka gona.

[Lepokisi go letlakala 5]

O KA BA O NA LE MATHATA A MAGOLO GE E BA . . .

▶ O galefa ge o eme mothalading wa lebenkeleng.

▶ O dula o ngangišana le bašomigotee le wena.

▶ O fela o hlobaela bošego ka baka la dilo tšeo di go galefišitšego mosegare.

▶ O thatafalelwa ke go lebalela bao ba go kgopišitšego.

▶ O dula o palelwa ke go itshwara.

▶ Gantši go galefa go feleletša ka manyami le go itshola. *

[Mongwalo wa ka tlase]

[Lepokisi go letlakala 6]

DIPALOPALO TŠA GO GALEFA

Mokgatlo wa tša Maphelo a Menagano wa kua London, Engelane, o gatišitše puku e bitšwago Boiling Point—Problem Anger and What We Can Do About It. Dintlha tše bohlokwa ka pukung ye di akaretša dipalopalo tše di latelago:

84% ya batho ba ikwa ba gateletšegile kudu mešomong go feta nywageng e mehlano e fetilego.

65% ya bao ba šomago diofising ba bile le mathata a go galefa diofising.

45% ya bašomi ba dula ba palelwa ke go itshwara mešomong.

Mo e ka bago 60% ya batho bao ba sa tlego mešomong e bakwa ke kgateletšego.

33% ya Mabrithania ga a nwešane meetse le baagišani ba ona.

64% ya batho ba tloga ba dumela goba ba fo dumela gore palo ya batho bao ba tletšego kgalefo e a ata.

32% ba bolela gore ba na le mogwera wa paale goba setho sa lapa seo se sa kgonego go laola kgalefo.

[Seswantšho go letlakala 5]

Go ja bogale go ka kgoma bana ba gago bjang?

[Seswantšho go letlakala 6]

Na intaseteri ya boithabišo e fetoša pono ya gago ka kgalefo le dingangišano?