Beibele—Puku ya Boporofeta bjo bo Nepagetšego, Karolo 2

Le Tloge Babilona!

Lelokelelong le la dihlogo tše seswai, “Phafoga!” e tla ahlaahla karolo ya bohlokwa kudu ya Beibele—diporofeto tša yona goba dilo tšeo go boletšwego ka tšona e sa le pele. Dihlogo tše di tla go thuša go araba dipotšišo tše: Na batho ba bohlale ba itlhametše diporofeto tša Beibele? Na diporofeto tše di buduletšwe ke Modimo? Re go kgopela gore o hlahlobišiše bohlatse bjo bo lego gona.

SEHLOGONG se se fetilego lelokelelong le, re ahlaahlile diporofeto tše tharo tšeo di hwetšwago ka Beibeleng tša mabapi le ditlogolo tša Aborahama. Bohlatse bo bontšha gore Modimo o phethagaditše diporofeto tšeo ka setšhaba sa Isiraele ya bogologolo, seo e bego e le ditlogolo tša Aborahama.

Babilona ya bogologolo e be e le setšhaba se sengwe seo se kgathilego tema e bohlokwa historing ya Beibele, kudukudu lekgolong la bošupa la nywaga B.C.E. Anke re hlahlobeng diporofeto tše tharo tša Beibele tša mabapi le mmušo wo gomme re bone ge e ba di hlatsela gore di buduletšwe ke Modimo.

Moporofeta Moshe o ile a lemoša Baisiraele ba bogologolo gore: “Ge le ka lebala Jehofa Modimo wa lena gomme la latela medimo e mengwe,  la e hlankela la ba la e khunamela, gona . . . le tlo fedišwa.” (Doiteronomio 8:19; 11:8, 9) Lega go le bjalo, Baisiraele ba ile ba rabela go Modimo leboelela ka go rapela medimo ya diswantšho.—1 Dikgoši 14:22-24.

Ge nako e dutše e eya, Modimo o ile a palelwa ke go ba kgotlelela gomme a dumelela gore bahlanka ba gagwe bao ba sa botegego ba fenywe ke Bababilona. Nakong ya pušo ya Kgoši Nebukadinetsara—yoo gape a bitšwago Nebukadiretsara—madira a Babilona a ile a hlasela Baisiraele ka go rakelela Jerusalema. Na go rakelela moo go be go na le morero? Anke re ahlaahleng seo moporofeta Jeremia a se ngwadilego mo e ka bago nywaga e 20 pele ga tiragalo ye.—Jeremia 25:1.

Boporofeta bja Pele: “Ka ge le [Baisiraele] sa ka la kwa mantšu a ka [Modimo], šefa ke romela . . . Nebukadiretsara kgoši ya Babilona, . . . gomme ke tla tliša [Bababilona] gore [ba] hlasele naga ye le badudi ba yona . . . Naga ye ka moka e tla ba lešope, sona selo seo se tlabago, gomme ditšhaba tše di tla hlankela kgoši ya Babilona ka nywaga e masomešupa.”—Jeremia 25:8-11.

Phethagalo: Ka morago ga go rakelela motse ka nako e teletšana, Nebukadinetsara o ile a senya Jerusalema ka 607 B.C.E. O ile a fenya le metse e mengwe ya Juda, go akaretša Lakishi le Aseka. (Jeremia 34:6, 7) Bontši bja bao ba ilego ba šala ba phela ba ile ba išwa bothopša Babilona, moo ba ilego ba dula e le makgoba ka nywaga e 70.

Seo histori e se utollago:

● Beibele e re Nebukadinetsara e be e le kgoši ya Babilona mo e ka bago ka nako ya go senywa ga Jerusalema. Baepi ba marope ba hlatsela seo Beibele e se bolelago ge e re o kile a ba gona. Seswantšho se se betlilwego seo se dirilwego ka leswika leo le bitšwago onikisi se beilwe moo se ka bonwago ke bohle kua Florence, Italy. Se na le mongwalokgwaro woo karolo ya wona e rego: “Re hlompha Merodach, le morena wa gagwe, Nebukadinetsara, kgoši ya Babilona, yoo a dirilego se ge a be a sa phela.” Nebukadinetsara o bušitše go tloga ka 624 go fihla ka 582 B.C.E.

● Puku ya The Bible and Archaeology e re dilo tšeo di epolotšwego le dinyakišišo tša kua Lakishi di hlatsela se se latelago: “Tshenyo ya mafelelo e be e tletše bošoro, le gona mollo wo o sentšego motse [wa Lakishi] o be o le bogale kudu moo merako ya motse e ilego ya fetoga molora.”

Boporofeta bja Bobedi: “E tla re ge nywaga e masomešupa e fedile le le Babilona, ke [Jehofa] tla le [mathopša a Bajuda] šetša gomme ka phethagatša lentšu la ka le lebotse go lena ka go le bušetša lefelong le [naga ya Juda].”—Jeremia 29:10.

 Phethagalo: Ka morago ga nywaga e 70 ba le bothopša, go tloga ka 607 go fihla ka 537 B.C.E., Kgoši Korese wa Peresia o ile a lokolla mathopša a Bajuda gomme a a dumelela go boela gae gore a tsošološe tempele kua Jerusalema.—Esera 1:2-4.

Seo histori e se utollago:

● Na Baisiraele ba ile ba išwa bothopša Babilona ka nywaga e 70 go etša ge Beibele e boletše e sa le pele? Ela hloko seo se boletšwego ke moepi wa marope yo mogolo wa Isiraele e lego Ephraim Stern. O itše: “Go tloga ka 604 B.C.E. go fihla ka 538 B.C.E.—ga go bohlatse bjo bo bontšhago gore go be go na le motho yo a dulago kua Isiraele. Nakong yeo ka moka, ga go le motse o tee wo o sentšwego ke Bababilona wo o ilego wa ba le badudi gape.” Nako yeo go bolelwago ka yona ya ge go se motho yo a dulago metseng yeo e sentšwego e sepedišana gabotse le nako ya ge Baisiraele ba le bothopša Babilona go tloga ka 607 go fihla ka 537 B.C.E.—2 Dikoronika 36:20, 21.

● Ditšhaba tša bogologolo go dikologa Mesopotamia di be di diriša maswika ao a bego a dirilwe ka letsopa le boleta. Leswika le lengwe la letsopa le thata, leo le tsebjago e le Cyrus Cylinder, le šupa go 539 B.C.E., wona ngwaga woo Kgoši Korese wa Peresia a ilego a menola Mmušo wa Babilona. Mongwalokgwaro o mongwe o balega ka gore: “Ke nna Korese, . . . kgoši ya Babilona.” Wona mongwalokgwaro woo o tšwela pele ka go bega gore: “Ke boetše metseng e mengwe ya Tigris [yeo e bego e bitšwa] e mekgethwa, yeo mafelo a yona a borapedi a bilego mašope ka nako e telele, gotee le diswantšho (tšeo di bego di dirišwa) moo . . . (E bile) ke kgobokeditše batho (bao ba bego) ba dula moo gomme ka ba bušetša naga (ya bona).”

Dipego tše tšeo di dirilwego ke batho di dumelelana le boporofeta bja Beibele bjo bo bolelago gore mathopša a Bajuda a be a tla bušetšwa gae—e lego boporofeta bjoo bo begilwego mo e ka bago nywaga e 200 e sa le pele.

Boporofeta bja Boraro: “Babilona yeo e lego mokgabišo wa mebušo, botse le boikgantšho bja Bakaladea, e tla phekgolwa go etša mohlang Modimo a be a phekgola Sodoma le Gomora. E ka se sa dulwa le ka mohla.”—Jesaya 13:19, 20.

Phethagalo: Tiragalong e makatšago yeo e diregilego ka lebelo, mmušo o matla kudu wa lefase e lego Babilona o ile wa wišwa ke madira a Bameda le Baperesia ka 539 B.C.E. * Motse wo ga se wa ka wa boela sekeng. Go e na le moo, ganyenyane-ganyenyane o ile wa senyega gomme mafelelong wa ba lešope, wa “hloka modudi.”—Jeremia 51:37.

Seo histori e se utollago:

● Go hwelela ga Babilona e bile ga sa ruri moo seithuti Tom Boiy a bolelago gore “boradihistori le baeti ba ka Bodikela go tloga lekgolong la botshelela go ya go la boseswai” bao ba bego ba tlwaelane le seo motse wo o bego o se emela ba ile ba palelwa ke go lemoga “moo o bego o le gona.”

● Ka 1919, H. R. Hall, yo a bego a boloka Dilo tša Kgale tša Egipita le Asiria Musiamong wa Brithania, o hlalositše Babilona ka tsela ye: “Ke tlhakatlhakano feela ya maboto . . . ao a khupeditšwego ke santa.”

Re ka phetha ka gore’ng ka morago ga go hlahloba go phethagala ga diporofeto tše? Go swanetše go ba molaleng gore Beibele e itlhatsela leboelela e le puku ya boporofeta bjo bo nepagetšego. Melaetša ya boporofeta ya mabapi le Juda le Babilona e ile ya phethagala tlwaa ka tsela yeo e bego e porofetilwe ka yona!

Jerusalema e ile ya senywa ka ge batho ba sa ka ba kwa ditemošo tša Modimo tša go se dire mediro yeo a e hloilego. Ka morago ga nywaga e 70 yeo e bego e boletšwe e sa le pele ya bothopša kua Babilona, Baisiraele ba ile ba newa sebaka sa go boela gae Jerusalema. Motse wa bogologolo wa Babilona o ile wa senywa ka tsela yeo go bego go boletšwe ka yona gomme le lehono ga o na badudi. Eupša tše e fo ba tše dingwe tša diporofeto tše dintši tšeo di hwetšwago ka Beibeleng.

Tokollong e latelago re tla hlahloba kamoo ditaba tša lekgolong la pele la nywaga C.E. di ilego tša bolelwa nako e telele e sa le pele. Diporofeto tšeo tše di ilego tša phethagala di tiiša kgodišego ya rena tabeng ya gore Beibele e nepagetše.

[Mongwalo wa ka tlase]

[Tšhate go matlakala 30, 31]

(Bakeng sa mongwalo o beakantšwego ka mokgwa wa kgatišo, bona kgatišo ka boyona)

TATELANO YA DITIRAGALO TŠA BABILONA

mo e ka bago ka 732 B.C.E.: Jesaya

o bolela e sa le pele

ka go wa ga Babilona

(B.C.E.)

647 Jeremia o a rongwa

gore e be moporofeta

632 Babilona e fenya

Asiria

625 Nebukadinetsara

o thoma go buša

617 Daniele le Hesekiele

ba išwa Babilona

607 Nebukadinetsara Bajuda ba ba

o senya Jerusalema bothopša kua Babilona

ka nywaga e 70

582 Pušo ya Nebukadinetsara

e a fela

539 Babilona e fedišwa

ke Bameda

le Baperesia

537 Mathopša a Bajuda

a dumelelwa

go boela Jerusalema

[Seswantšho go letlakala 30]

Mangwalo a Lakishi a thekga tlhaloso ya Jeremia ya gore Bababilona ba tla fenya Juda

[Seswantšho go letlakala 31]

Leswikeng le la Cyrus Cylinder go ngwadilwe molao wa Korese wa kamoo mathopša a bušetšwago ka gona dinageng tša gabo ona

[Methopo ya Diswantšho go letlakala 31]

Page 12, Lachish Letter: Photograph taken by courtesy of the British Museum; page 13, Cyrus Cylinder: © The Trustees of the British Museum