DISWANTŠHO TŠA KGALE

Zheng He

BAPALA

Zheng He

“Re phatšitše meetseng a mantši kudu monabong wa di-li * tše ka godimo ga dikete tše lekgolo e bile re bone maphoto a magolo kudu lewatleng ao a etšago dithaba a hlatlogela godimo kudu, gomme re bone le dinaga tšeo di sa hlabologago tša kua kgole . . . ge diseila tša dikepe tša rena di be di phurologile di phagametše godimo di etša maru mosegare le bošego di le gare di kitima (ka lebelo le etšago) la naledi . . . di phatša maphotong ao a kotsi go le bjalo ka ge eka re be re sepela tseleng e tlwaelegilego.”—Mongwalokgwaro wa lekgolong la bo-15 la nywaga wa Zheng He wa kua Changle, motseng wa Fujian, China.

CHINA ke naga ya dilo tše dikgolo. E na le baagi ba bantši go feta dinaga ka moka e bile ke e nngwe ya dinaga tše dikgolo kudu lefaseng. Batho ba yona ba agile Leboto le Legolo, e lego e nngwe ya mešomo e megolo kudu ya go agwa yeo e kilego ya dirwa historing. Dikepe tše dintši tše dikgolo tšeo di agilwego ke Babušiši bao ba latelanago ba Ming kua China, e lego Yongle le Xuande, e be e le tše dintši go feta tšeo di bego di tla kgoboketšwa lebakeng la nywagakgolo e mehlano e latetšego. Molaodi wa dikepe tšeo tše dintši e be e le Momoseleme yo a tšwago borwabodikela bja China yo a bitšwago Zheng He.

MATLA, KGWEBO LE SEBEGO

Go ya ka mongwalokgwaro woo o tsopotšwego go se nene mathomong a sehlogo se, morero wa Zheng He e be e le “go bonagatša matla ao a fetošago dilo a go swara batho gabotse (ga mmušo) le go swara batho ba kgole ka botho.” Mongwalokgwaro woo o re ka baka la maeto ao, “dinaga tša kgole le tšeo di lego kgole kudu lefaseng ka moka ga tšona di fetogile balata [ba China] . . . Batho ba šele bao ba tšwago moše wa mawatle . . . ba ile ba tla [kgorong ya tsheko ya mmušo] ba tlišitše dilo tše bohlokwa le dimpho.”

A mangwe a maemakepe ao dikepe tša Zheng He di fihlilego go ona

Go ile gwa ngangišanwa ka taba ya morero wa go tšea maeto ao wa babušiši bao ba latelanago ba Ming. Ba bangwe ba lebelela Zheng He e le motseta wa setšo le wa botho wa setšhaba se matla eupša e le seo se nago le khutšo. Ba bangwe ba lebelela seo a se dirilego e le go laola ka bogale kudu ka tša dipolitiki dinaga tšeo di bego di le ka tlase ga gagwe. Ruri Zheng He o be a nea babuši bao ba bego ba mo amogela dimpho tša maemo a godimo le go ba thekga ka tša dipolitiki, eupša bao ba bego ba gana go ikokobeletša mmušiši wa Ming le go mo nea sebego, o be a ba fenya le go ba golega. Ka baka la maeto ao a sa tlwaelegago a Zheng He, babuši ba bantši kudu bao ba tšwago tikologong ya Lewatle la India ba ile ba romela batseta China gore ba yo fa mmušiši tlhompho.

Go sa šetšwe gore boemo e be e le bofe, dikepe tša Zheng He di be di bile di rwala dilo tša go dirwa ka mapolanka tšeo di sa bapišwego, dibjana tša go dirwa ka letsopa gotee le disilika tšeo di dirilwego ke ditsebi tša mošomo wa diatla tša pušong ya Ming gore go yo dirwa kgwebo ka tšona maemakepeng a kgole. Dikepe tšeo di be di boa le maswika a bohlokwa, manaka a tlou, dinoko, dikota tša molatšatšing le dilo tše dingwe tša matsaka tšeo ma-China a bego a di tšeela godimo. Di ile tša ba tša iša le thutlwa kua China, yeo go thwego e ile ya baka khuduego e kgolo. Ge go dutše go ananywa dithoto le dikgopolo, dinaga tša ka ntle di ile tša kgona go bona go se nene tlhabologo e makatšago ya China ya lekgolong la bo-15 la nywaga.

Maeto ao a makatšago ga se a ka a tšwela pele. Nywagakgolo e sego kae ka morago ga maeto a Zheng He, China e ile ya kgaotša go dira kgwebo le dinaga dišele le go rerišana le tšona. Mmušiši o mofsa gotee le baeletši ba gagwe bao e lego balatedi ba Confucius ba ile ba leka go bea naga ya bona lekatana go dinaga tše dingwe ka ge ba be ba bona go sa nyakege gore ba nyake thušo ka ntle ga mellwane ya China. Ba ile ba timeletša mohlala wa dikepe tša go rwala matlotlo, mohlomongwe ba ba ba fediša dipego tša maeto a tšona a magolo gaešita le dikepe tšeo ka botšona. Batho, kua China le ka ntle ga yona, ke gona ba sa tšwago go tseba nywageng ya morago bjale ka mehla yeo ya ditiragalo tše bohlokwa ya ge dikepe tše dintšintši tša Zheng He di be di sesa mawatleng.

^ ser. 3 li ke tekanyo ya se-China, yeo botelele bja yona bo ilego bja fapafapana go theoša le nywagakgolo. Go naganwa gore mehleng ya Zheng He, li e tee e be e ka ba tekanyo ya seripagare sa khilomithara.

DINTLHAKGOLO

Dikepe tše dintši tša Ming tšeo di bego di laolwa ke Zheng He di ile tša tšea maeto a magolo a šupago magareng ga 1405 le 1433.
Mohlomongwe palo ya dikepe tšeo e be e le ya ka godimo ga tše 200—dikepe tša ntwa, dikepe tša go rwala didirišwa, dikepe tša go rwala meetse, dikepe tša go sepediša dipere, le tše dingwe. Go be go rwalwa basesiši ba ka godimo ga ba 27 000, bahlankedi ba mmušo, bahlabani, bagwebi, bašomi ba go lokiša dilo le ba bangwe.
Ga se gwa ka gwa kgoboketšwa dikepe tše dintši tše di lekanago le tša Zheng He go ba go fihla nakong ya Ntwa ya I ya Lefase. Di be di etela maemakepe a mantši ka Bohlabela bja Kgole le Lewatleng la India, e bile di fihla kgole bjalo ka kua Afrika Bohlabela.
Bahlanka ba bararo ba Zheng He ba ile ba ngwala e le dihlatse tšeo di bonego ka mahlo dipego tše tharo tše di aroganego tšeo di re hlalosetšago kudu ka maeto a gagwe.

Dikepe tša Zheng He tša go Rwala Matlotlo—E be e le tše Dikgolo Gakaaka’ng le Gona e le tše Kae?

Dipego tša histori tše di tšwago pušong ya Ming di re dikepe tša Zheng He tša go rwala matlotlo e be e le tše dikgolo ka tsela e makatšago—di le botelele bja dimithara tše 136 le bophara bja dimithara tše 56. Diithuti di hwetša go na le bothata ka dipalo tšeo e bile ga go bonolo go di kgonthišetša, ka kgopolo ya gore dikepe tša go sesa tšeo di dirilwego ka kota tša botelele bjo bo fetago dimithara tše 90 ga di a tia.

Sehlogo se sengwe seo se bolelago ka taba ye se re: “Dinyakišišo ka moka tšeo di dirilwego di bontšha gore go bile le pheteletšo ge go be go ngwalwa dipego tšeo di bolelago ka bogolo bjo bo makatšago bja dikepe tšeo. Go be go tla kwagala kudu ge go be go ka bolelwa ka sekepe sa dimithara tše e ka bago tše 60 go ya go tše 75 go e na le sa dimithara tše 135.” Go sa šetšwe gore boemo e be e le bofe, lekgolong la bo-15 la nywaga, dikepe tša botelele bja ka godimo ga dimithara tše 60 e be e tloga e le tša moswananoši, gomme dikepe tše dintši tša Zheng He di be di akaretša tše di fihlago go tše 62 tša tšona!