1, 2. (a) Re bona ka eng gore batho ba arogane le go feta? (b) Re tlo araba dipotšišo dife sehlogong se?

GE KGAETŠEDI yo a tšwago ka borwa bja Yuropa a be a bolela ka bophelo bja gagwe bja pele e e ba Mokriste o itše: “Ke bone go hloka toka ke sa le yo monyenyane kudu. Ka gona, ga sa nka ka thekga mekgatlo ya dipolotiki ya nageng ya gešo, eupša ke ile ka thekga batho bao ba bego ba nyaka go menola mmušo. Ge e le gabotse, ke feditše mengwaga e mentši ke ratana le monna yo a bego a le sehlopheng sa botšhošetši.” Ngwanabo rena yo a tšwago ka borwa bja Afrika le yena o kile a bona go tlaiša batho ba bangwe go se na bothata. O re: “Ke be ke nagana gore morafo wa gešo o be o phala merafo e mengwe, le gona ke ile ka tsenela mokgatlo o itšego wa dipolotiki. Re be re rutilwe go bolaya manaba a rena ka marumo, gaešita le go bolaya batho ba morafo wa gabo rena bao ba bego ba thekga mekgatlo e mengwe ya dipolotiki.” Kgaetšedi yo a dulago bogareng bja Yuropa o re: “Ke be ke na le kgethollo le gona ke be ke hloile motho yo mongwe le yo mongwe yo e bego e se wa setšhaba sa gešo goba yo a bego a se bodumeding bja ka.”

² Lehono, batho ba bantši ba na le moya wa go swana le wa batho ba ba bararo bao re boletšego ka bona. Dihlopha tše dintši tša dipolotiki di lwela go ipuša. Batho ba phela ba elwa ka ditaba tša dipolotiki. Le gona dinageng tše dintši, batho bao ba tšwago dinageng dišele ga ba  ratwe. Go etša ge Beibele e boletše e sa le pele, batho ba mehleng ye ya bofelo, “[ga ba ikemišetša] go amogela tumelelano le ge e le efe.” (2 Tim. 3:1, 3) Ge lefase le le dutše le arogana, re ka dira’ng gore re dule re le batee? Re ka ithuta dilo tše dintši mohlaleng wa Jesu. Mehleng ya gagwe batho le bona ba be ba arogantšwe ke dipolotiki. Ka gona sehlogong se re tlo araba dipotšišo tše tše tharo: (1) Ke ka baka la’ng Jesu a ile a gana go thekga sehlopha le ge e le sefe sa dipolotiki? (2) Jesu o ile a bontšha bjang gore bahlanka ba Modimo ga se ba swanela go tsenatsena ditabeng tša dipolotiki? (3) Le gona, o re rutile bjang gore ga se ra swanela go lwa le ge re swarwa ka go hloka toka?

3, 4. (a) Bajuda ba bantši ba mehleng ya Jesu ba be ba nyaka’ng? (b) Tsela yeo Bajuda ba bego ba ikwa ka yona e ile ya kgoma bjang barutiwa ba Jesu?

³ Bajuda ba bantši bao Jesu a bego a ba ruta ka Modimo ba be ba nyaka go se sa bušwa ke mmušo wa Roma. Bajuda bao ba bego ba rata naga ya bona ka mo go feteletšego, goba bao ba bego ba lwela go ipuša, ba ile ba dira gore batho ba bangwe ba ikwe go swana le bona. Bontši bja batho bao ba bego ba lwela go ipuša ba be ba latela Judase wa Mogalilea, yo a phetšego mo e nyakilego go ba ka nako e tee le Jesu. E be e le mesia wa bofora yoo a ilego a timetša batho ba bantši. Radihistori wa Mojuda e lego Josephus o re Judase yo “o ile a kgothaletša Bajuda ba gabo gore ba lwe le mmušo wa Roma gomme a re bao ba bego ba dumetše go lefa lekgetho la Baroma ke mafšega.” Baroma ba ile ba bolaya Judase. (Dit. 5:37) Ba bangwe ba Bajuda bao ba bego ba lwela go ipuša ba ile ba ba ba tlaiša batho ba bangwe e le gore ba fihlelele morero wa bona wa go ipuša.

⁴ Bajuda ba bangwe bona ba be ba letetše gore Mesia a fihle. Ba be ba nagana gore Mesia o be a tla ba lokolla go Baroma bao ba bego ba ba gateletše gomme a dira gore Isiraele e boele e be setšhaba se matla gape. (Luka 2:38; 3:15) Ba bantši ba be ba nagana gore Mesia o be a tlo hloma mmušo wa Isiraele mo lefaseng. Ge nkabe seo se direge, Bajuda ba bantši bao ba bego ba phatlaletše dinageng tše dingwe ba be ba tla boela nageng ya gabo bona. Gopola gore Johane Mokolobetši o kile a botšiša Jesu a re: “Na ke wena Yo a Tlago goba na re swanetše go letela yo mongwe?” (Mat. 11:2, 3) Mohlomongwe Johane o be a ipotšiša ge e ba go be go na le motho yo mongwe yoo a bego a tlo hlakodiša Isiraele. Ka morago ga gore Jesu a tsošwe bahung, barutiwa ba babedi bao ba bego ba le tseleng ya go ya Emause bao ba ilego ba kopana le yena, le bona ba be ba nagana gore Jesu ke yena a bego a tlo hlakodiša Isiraele. (Bala Luka 24:21.) Kapejana ka morago ga moo, baapostola ba Jesu ba ile ba mmotšiša gore: “Morena, na o tsošološa mmušo wa Isiraele mo nakong ye?”​—Dit. 1:6.

5. (a) Ke ka baka la’ng batho ba Galilea ba be ba nyaka gore Jesu e be kgoši ya bona? (b) Jesu o ile a ba phošolla bjang?

⁵ Bajuda ba be nagana gore Mesia o be a tlo ba rarollela mathata. Mohlomongwe ke ka baka leo batho ba Galilea ba bego ba nyaka gore Jesu e be kgoši ya bona. Go ka direga gore ba be ba nagana gore Jesu e be e tla ba moetapele yo mokaone ka gobane o be a kgona go ruta, go fodiša balwetši le go fepa batho bao ba swerwego ke tlala. Ka morago ga gore Jesu a fepe banna ba e ka bago ba 5 000, batho ba ile ba makatšwa ke mohlolo woo. Beibele e re: “Jesu ka go tseba gore ba be ba le kgauswi le go tlo mo swara gore ba mo dire kgoši, a buša a tloga a ya thabeng a nnoši.” (Joh. 6:10-15) Letšatšing le le latelago, batho ba ile ba fela matla gomme ba se sa nyaka go mo dira kgoši. Ke moka Jesu o ile a ba hlalosetša gore ge e le gabotse mošomo wa gagwe ke eng. O ile a ba hlalosetša gore o be a tletše go ba ruta ka Mmušo wa Modimo e sego go ba fa dijo. O itše: “Le se ke la šomela dijo tše di senyegago, eupša le šomele dijo tše di dulago go iša bophelong bjo bo sa felego.”​—Joh. 6:25-27.

6. Jesu o ile a bontšha bjang gore o be a sa nyake go ba kgoši ya mebušo ya mo lefaseng? (Bona seswantšho 1, seo se lego mathomong a sehlogo.)

 ⁶ Pejana ga ge Jesu a ka hwa, o ile a lemoga gore ba bangwe ba balatedi ba gagwe ba be ba letetše gore a hlome mmušo wa gagwe Jerusalema. O ile a ba phošolla ka go ba botša seswantšho sa dimina. Seswantšho seo se be se bontšha gore Jesu, yena “motho . . . wa go tswalelwa bogošing” o be a tlo ya kgole, e lego selo seo se bego se tlo tšea nako e telele. (Luka 19:11-13, 15) Le gona, Jesu o ile a botša bahlankedi ba mmušo wa Roma gore ga a thekge mebušo ya mo lefaseng. Pontio Pilato o ile a botšiša Jesu a re: “Na o Kgoši ya Bajuda?” (Joh. 18:33) Mohlomongwe Pilato o be a tšhaba gore Jesu o be a tla dira gore batho ba hlanogele mmušo wa Roma. Jesu o ile a araba ka gore: “Mmušo wa ka ga se karolo ya lefase le.” (Joh. 18:36) Jesu o be a ka se tsenatsene dipolotiki ka gobane Mmušo wa gagwe e be e le wa legodimong. O ile a botša Pilato gore mošomo wa gagwe mo lefaseng e be e le go “[hlatsela] therešo.”​—Bala Johane 18:37.

7. Ke ka baka la’ng go ka ba thata go se thekge sehlopha sa dipolotiki gaešita le ka dipelong tša rena?

⁷ Ge re tseba gabotse gore mošomo wa rena ke eng go swana le ge Jesu a be a tseba mošomo wa gagwe, re ka se thekge sehlopha le ge e le sefe sa dipolotiki, gaešita le ka dipelong tša rena. Go ka no se be bonolo go se thekge dipolotiki. Molebeledi yo mongwe wa tikologo o re: “Moya wa go rata naga o oketšegile kudu nageng ya gešo. Batho ba ikgantšha ka naga e bile ba dumela gore ge nkabe ba be ba bušwa ke batho ba gabo bona maphelo a bona a be a tla ba kaone.” O oketša ka gore: “Se se kgahlišago ke gore bana babo rena ba dula ba le boteeng ka go fetša nako e ntši ba bolela ditaba tše dibotse tša Mmušo wa Modimo. Ba a tseba gore Modimo ke yena a tlago go fediša go hloka toka le mathata a mangwe ka moka ao re lebeletšanago le ona.”

8. Bajuda ba mehleng ya Jesu ba be ba lebeletšane le bothata bofe?

⁸ Ge batho ba bona go hloka toka lefaseng, seo se dira gore ba tsenelele kudu dipolotiking. Mehleng ya Jesu, taba ya go lefa lekgetho e ile ya dira gore batho ba thekge dihlopha tše itšego tša dipolotiki. Ge e le gabotse, Judase wa Mogalilea yoo re boletšego ka yena pejana o be kgothaletša batho go lwa le mmušo wa Roma ka gobane Baroma ba be ba ngwadiša batho go kgonthišetša gore ba lefa lekgetho. Batho ka moka bao ba bego ba bušwa ke Roma, go akaretša leo bao ba bego ba theetša Jesu, ba be ba lefišwa makgetho a mantši a bjalo ka a dithoto, a naga le a dintlo. Le gona, ka ge balekgetho ba be ba tletše boradia, seo se be se dira gore bao ba lefago lekgetho ba ikwe ba imelwa. Ka dinako tše dingwe ba be ba reka maemo a go ba molekgetho gomme ba diriša maemo  ao go dira tšhelete e ntši. Sakeo, yo e bego e lego molekgetho yo mogolo Jeriko, o be a ikhumišitše ka go radia batho ditšhelete tša bona. (Luka 19:2, 8) Go ka direga gore go be go na le batho ba bangwe ba bantši bao ba bego ba phela go swana le yena.

9, 10. (a) Manaba a Jesu a ile a leka bjang go dira gore a tsenatsene ditabeng tša dipolotiki? (b) Re ithuta’ng tseleng yeo Jesu a ilego a arabela ka yona? (Bona seswantšho 2, seo se lego mathomong a sehlogo.)

⁹ Manaba a Jesu a ile a leka go dira gore a tšee lehlakore ditabeng tša go ntšha lekgetho. A ile a mmotšiša ge e ba ‘motho yo mongwe le yo mongwe a swanetše go ntšha lekgetho’ la tenariase e tee leo Bajuda ka moka ba bego ba swanetše go le lefa. (Bala Mateo 22:16-18.) Bajuda ba be ba sa rate lekgetho le. Le be le ba gopotša gore ba laolwa ke Baroma. Batho bao ba bego ba ‘latela Heroda’ ba be ba holofela gore ge Jesu a be a ka thibela batho go ntšha lekgetho, gona ba be ba tla mo latofatša ka gore ke lenaba la Mmušo wa Roma. Le gona ge nkabe Jesu a ile a re batho ba swanetše go lefa lekgetho, batho ba be ba tla kgaotša go mo latela.

¹⁰ Jesu o be a le šedi gore a se tšee lehlakore tabeng ya go ntšha lekgetho. O ile a re: “Neang Kesara tša Kesara eupša Modimo le mo nee tša Modimo.” (Mat. 22:21) Jesu o be a tseba gore balekgetho ba bantši ba be ba radia batho. Eupša go e na le gore a dule a naganne ka seo, o ile a dula a naganne ka Mmušo wa Modimo gore ke wona o tlago go rarolla mathata a batho. Ka go re’alo o re beetše mohlala. Ga se ra swanela go tsenatsena dipolotiking, go sa šetšwe gore mokgatlo o itšego o bonagala o dira dilo gabotse go feta o mongwe. Ka gona, go e na le gore re bolele ka go hloka toka ga mekgatlo ya dipolotiki goba go bolela gampe ka yona, re etiša Mmušo wa Modimo pele le seo Modimo a rego se lokile.​—Mat. 6:33.

11. Re ka bontšha toka bjang ka tsela e botse?

¹¹ Dihlatse tša Jehofa tše dintši di ile tša kgona go tlogela dikgopolo tša dipolotiki tšeo di bego di na le tšona. Kgaetšedi wa kua Great Britain o re: “Ka morago ga gore ke ithute ka tša leago yunibesithing, ke ile ka thoma go ba le dikgopolo tša dipolotiki. Ke be ke nyaka go lwela ditokelo tša bathobaso, ka ge re be re swarwa ka go hloka toka. Le ge ke be ke kgona go fenya dingangišano, eupša ke be ke sa kgotsofale. Ke be ke sa lemoge gore batho ba swanetše go tloša lehloyo dipelong tša bona e le gore ba se sa hloya batho ba merafo e mengwe. Ge ke be ke thoma go ithuta Beibele, ke ile ka lemoga gore le nna ke be ke swanetše go tloša lehloyo leo le bego le le ka pelong ya ka. Le gona, ke thušitšwe ke kgaetšedi wa lekgowa gore ke fediše lehloyo leo. Ga bjale ke hlankela ke le mmulamadibogo wa ka mehla phuthegong ya polelo ya diatla, e bile ke ithuta go rata batho ba mehuta ka moka.”

12. Jesu o ile a botša barutiwa ba gagwe gore ba pheme “komelo” ya mohuta mang?

¹² Mehleng ya Jesu, bodumedi bo be bo fela bo tswakanywa le dipolotiki. Puku ya Daily Life in Palestine at the Time of Christ e re “Bajuda ba be ba arotšwe ka dihlopha tša bodumedi tšeo lehono di swanago le mekgatlo ya dipolotiki.” Ke ka baka leo Jesu a ilego a lemoša barutiwa ba gagwe gore: “Dulang le butše mahlo; phafogelang komelo ya Bafarisei le komelo ya Heroda.” (Mar. 8:15) Go ka direga gore ge Jesu a be a bolela ka Heroda, o be a bolela ka batho bao ba bego ba latela Heroda. Bafarisei ba be ba nyaka gore Bajuda ba se sa bušwa ke Roma. Pego ya Mateo e bontšha gore Jesu o ile a ba a lemoša barutiwa ba gagwe ka Basadutsei. Basadutsei ba be ba nyaka gore Roma e tšwele pele e buša ka gobane ba be ba na le maemo a godimo mmušong wa Roma. Jesu o ile a lemoša barutiwa ba gagwe gore ba pheme komelo goba dithuto tša dihlopha tše tše tharo. (Mat. 16:6, 12) Se se kgahlišago ke gore Jesu o ile a lemoša barutiwa ba gagwe ka dihlopha tše kapejana ka morago ga gore batho ba nyake go mo dira kgoši.

13, 14. (a) Dipolotiki le bodumedi di dirile bjang gore go feleletše go na le dintwa le go hloka toka? (b) Ke ka baka la’ng re sa swanela go lwa gaešita le ge re swarwa ka go hloka toka? (Bona seswantšho 3, seo se lego mathomong a sehlogo.)

 ¹³ Ge bodumedi bo tswakanywa le dipolotiki, go feleletša go e ba le dintwa. Jesu o rutile barutiwa ba gagwe gore ba se tšee karolo dipolotiking. Ke ka baka leo baperisita ba bagolo le Bafarisei ba ilego ba loga maano a go bolaya Jesu. Ba be ba bona eka o nyaka go ba tšeela maemo a bona a dipolotiki le a bodumedi. Ba ile ba re: “Ge e ba re mo tlogela ka tsela ye, ka moka ba tla dumela go yena gomme Baroma ba tla tla ba tšea tempele ya rena le setšhaba sa rena.” (Joh. 11:48) Ka baka leo, Moperisita yo a Phagamego e lego Kayafa o ile a loga maano a go bolaya Jesu.​—Joh. 11:49-53; 18:14.

¹⁴ Kayafa o ile a romela madira gore a ye a sware Jesu bošego. Jesu o be a tseba ka leano leo, ka gona ge a be a eja selalelo sa mafelelo le baapostola ba gagwe, o ile a ba kgopela gore ba tle le ditšhoša tše pedi gore a ba rute thuto e bohlokwa. (Luka 22:36-38) Bošegong bjoo, Petro o ile a diriša tšhoša ya gagwe go hlasela yo mongwe lešabeng leo le bego le tlile go swara Jesu. Ga go pelaelo gore o be a galefišitšwe ke go bona go hloka toka ga lešaba leo le bego le tlile bošego go tlo swara Jesu. (Joh. 18:10) Eupša Jesu o ile a re go Petro: “Bušetša tšhoša ya gago lefelong la yona, gobane bohle bao ba dirišago tšhoša ba tla bolawa ka tšhoša.” (Mat. 26:52, 53) Thuto ye e matla e be e dumelelana le seo Jesu a se rapeletšego bošegong bjoo ge a be a re ga se ba swanela go ba karolo ya lefase. (Bala Johane 17:16.) Ke Modimo feela yoo a ka fedišago go hloka toka.

15, 16. (a) Lentšu la Modimo le thušitše bjang Bakriste go phema dintwa? (b) Jehofa o bona batho ba gagwe ba fapana bjang le batho ba bangwe?

¹⁵ Kgaetšedi yo re boletšego ka yena pejana wa go tšwa ka borwa bja Yuropa, o ithutile gore Modimo ke yena a tlago go fediša go hloka toka. O re: “Ke bone gore bošoro ga bo dire gore go be le toka. Ke lemogile gore gantši batho ba go rata dintwa ba feleletša ba hwile. Le gona, ba bangwe ba phela ba galefile kudu. Ke be ke thabile ge ke be ke ithuta ka Beibeleng gore ke Modimo feela a ka tlišago toka ya kgonthe lefaseng. Gona bjale ke na le mengwaga e 25 ke dutše ke ruta batho molaetša wo.” Ngwanabo rena yola re boletšego ka yena wa go dula ka borwa bja Afrika ga a sa diriša lerumo la gagwe eupša o diriša “tšhoša ya moya,” e lego Lentšu la Modimo go ruta baagišani ba gagwe molaetša wa khutšo, go sa šetšwe gore ke ba morafo ofe. (Baef. 6:17) Le gona, ka morago ga gore kgaetšedi yola wa go dula bogareng bja Yuropa e be Hlatse ya Jehofa, o ile a nyalana le ngwanabo rena wa morafo woo mathomong a bego a o hloile. Batho ba ba bararo ka moka ba ile ba dira diphetogo ka gobane ba be ba nyaka go swana le Kriste.

¹⁶ Ruri diphetogo tše di bohlokwa! Beibele e swantšha batho le lewatle leo le bilogago le leo le nago le maphoto a mantši. (Jes. 17:12; 57:20, 21; Kut. 13:1) Gaešita le ge ditaba tša dipolotiki di dira gore batho ba lwe, ba arogane le go dira gore batho ba tlaiše ba bangwe, rena re na le khutšo le botee. Le gona ge Jehofa a lebelela mo lefaseng gomme a bona batho bao ba aroganego, o swanetše go ba a thabišwa ke go bona batho ba gagwe ba le boteeng.​—Bala Tsefanya 3:17.

17. (a) Ke ditsela dife tše tharo tšeo di ka re thušago gore re be le botee bja Bokriste? (b) Sehlogong se se latelago re tlo ithuta ka’ng?

¹⁷ Sehlogong se re ithutile kamoo re ka dirago gore go be le botee bja Bokriste ka ditsela tše tše tharo: (1) Ka go tshepa gore Mmušo wa Modimo wa legodimong ke wona o tlago go fediša go hloka toka, (2) ka go gana go tšea karolo ditabeng tša dipolotiki, le (3) ka go se lwe. Lega go le bjalo, ka dinako tše dingwe, kgethollo e ka dira gore re se be le botee. Sehlogong se se latelago re tlo ithuta kamoo re ka fenyago bothata bjo, go swana le ge Bakriste ba lekgolong la pele la mengwaga ba ile ba dira bjalo.