1. Hlalosa seo se ilego sa direga ge Nebukadinetsara a be a fediša Jerusalema.

KA 607 B.C.E., mašole a mantšintši a Babilona ao a bego a eteletšwe pele ke Kgoši Nebukadinetsara wa Bobedi a ile a hlasela motse wa Jerusalema. Ge Beibele e bolela ka ditho tše dintši tša setšhaba sa Bajuda tšeo di ilego tša bolawa nakong yeo, e re: ‘Nebukadinetsara o ile a bolaya masogana a sona ka tšhoša ntlong ya sekgethwa sa bona, e bile ga se a ka a šokela lesogana goba kgarebe, motšofadi goba sekoka. A fiša ntlo ya Modimo wa therešo le go phušola morako wa Jerusalema; dintlo ka moka tša yona tša dibo a di fiša ka mollo gotee le dilo tša yona ka moka tše di rategago, gore tšohle di senyege.’​—2 Dikor. 36:17, 19.

2. Ke temošo efe yeo Jehofa a ilego a e nea Bajuda bao ba bego ba dula Jerusalema, gona go be go tla direga’ng ka bona?

² Badudi ba Jerusalema ba be ba se ba swanela go makatšwa ke seo se ba diragaletšego. Ka mengwaga e mentši, baporofeta ba Modimo ba kile ba lemoša Bajuda gore ge ba ka tšwela pele ba sa kwe Molao wa Modimo, ba tla gafelwa diatleng tša Bababilona. Bajuda ba bantši ba be ba tla bolawa ka tšhoša; gomme baphologi ba be ba tla fetša bophelo bja bona ka moka ba le bokgobeng kua Babilona. (Jer. 15:2) Bophelo bo be bo le bjang bothopša kua Babilona? Na go na le seo Bakriste ba swanago ka sona le Bajuda bao e kilego ya ba mathopša kua Babilona? Ge e ba se le gona, seo se diragetše neng?

3. Bokgoba bja Bajuda kua Babilona bo be bo fapane bjang le bjoo Baisiraele ba kilego ba ba go bjona kua Egipita?

³ Seo baporofeta ba Modimo ba se boletšego se ile sa direga. Jehofa o ile a diriša Jeremia go botša bao ba bego ba tlo išwa bothopša gore ba tle ba amogele bophelo bjoo bjo bofsa gomme ba bo tlwaele. O ile a re: “Agang dintlo [Babilona] le dule go tšona, le leme dirapa le je dienywa tša tšona. Le gona, tsomelang motse wo ke le išitšego bothopša go wona khutšo, le o rapelele go Jehofa ka gobane le tla hwetša khutšo ya lena khutšong ya wona.” (Jer. 29:5, 7) Bao ba ilego ba theetša Modimo ba ile ba phela gakaone kua Babilona. Bababilona ba ile ba ba dumelela go itaola go fihla bokgoleng bjo itšego. Mathopša ao a ile a newa le tokologo ya go ya mo a ratago nageng ya Babilona. Mehleng yeo, Babilona e be e le lefelo la tša kgwebo, le gona dingwalwa tše di hweditšwego nageng yeo di bontšha gore Bajuda ba bantši ba ile ba ithuta kgwebo gona moo, gomme ba bangwe ba ithutela go betla le go hlama dilo. E bile Bajuda ba bangwe e ile ya ba bahumi gona moo. Bokgoba bja Bajuda kua Babilona bo be bo sa swane le bjoo Baisiraele ba kilego ba ba go bjona kua Egipita.​—Bala Ekisodo 2:23-25.

4. Ka ntle le Baisiraele ba marabele, ke bomang gape bao ba ilego ba swanelwa ke go ya bothopša Babilona, gona ke’ng seo ba bego ba palelwa ke go se dira ge ba le moo?

⁴ Gaešita le ge Bajuda bao ba bego ba le bothopša ba be ba phela gabotse, go thwe’ng ka tswalano ya bona le Jehofa? Tempele ya Jehofa le aletare di be di sentšwe, gomme baperisita ba feletšwe ke mošomo. Gare ga mathopša ao go be go na le bahlanka ba botegago ba Jehofa bao ba bego ba se na molato, eupša ba ile ba swanelwa ke go welwa ke ditlamorago tša go se kwe ga setšhaba ka moka. Go sa šetšwe seo, bahlanka bao ba Jehofa ba ile ba dira se ba ka se kgonago go latela Molao wa Modimo. Ka mohlala, kua Babilona, Daniele le bagwera ba gagwe ba bararo, e lego Shaderaka, Meshaka le Abedinego, ba ile ba gana go ja dijo tšeo Bajuda ba bego ba sa swanela go di ja. Le gona re a tseba gore Daniele o ile a dula a boledišana le Modimo ka thapelo. (Dan. 1:8; 6:10) Lega go le bjalo, ka ge Bajuda bao ba bego ba hlankela Modimo ba be ba bušwa ke baheitene, go be go le thata gore ba dire dilo ka moka tšeo Molao wa Modimo o bego o re ba di dire.

5. Modimo o ile a holofetša batho ba gagwe eng, gona ke ka baka la’ng kholofetšo yeo e be e bonala e ka se phethagale?

⁵ Na Baisiraele bao ba be ba tla tsoga ba hlanketše Modimo gape ka tsela e feletšego ba sa šitišwe ke selo? Ka nako yeo, go be go bonagala go ka se kgonege. Bababilona ba be ba sa lokolle mathopša a bona. Lega go le bjalo, seo se be se ka se šome go batho ba Modimo. Modimo o be a holofeditše batho ba gagwe gore o be a tla ba lokolla Babilona, gomme o ile a dira bjalo. Ka mehla Modimo o phethagatša seo a se bolelago.​—Jes. 55:11.

6, 7. Ke ka baka la’ng re ka re Bakriste ga se ba tsena bokgobeng bja Babilona ka 1918?

⁶ Na go na le seo Bakriste ba swanago ka sona le Bajuda bao ba bego ba le bothopša kua Babilona? Ka mengwaga e mentši, makasine wo o be o bolela gore bahlanka ba Modimo ba mehleng yeno ba tsene bokgobeng bja Babilona ka 1918 le gore ba lokolotšwe bokgobeng bjoo ka 1919. Lega go le bjalo, ka baka la mabaka ao re tlago go a nea sehlogong se le go se se latelago, go ile gwa nyakega gore taba ye e hlaloswe lefsa.

⁷ Nagana ka se: Babilona o Mogolo ke mmušo wa lefase wa bodumedi bja maaka. Ka gona, e le gore batho ba Modimo e be makgoba a Babilona o Mogolo ka 1918, ba be ba tla swanelwa ke go ba makgoba a bodumedi bja maaka ka tsela e itšego ka nako yeo. Eupša histori e bontšha gore  nywageng e masome pele ga Ntwa ya Pele ya Lefase, bahlanka ba tloditšwego ba Modimo ba be ba lokologa bokgobeng bja Babilona o Mogolo, ba be ba sa tsene go bjona. Ke therešo gore batlotšwa ba be ba tlaišwa nakong ya ntwa ya pele ya lefase, eupša ba be ba tlaišwa kudu ke babuši, e sego Babilona o Mogolo. Ka gona, ga go bonagale batho ba Jehofa ba ile ba tsena bokgobeng bja Babilona o Mogolo ka 1918.

8. Hlalosa kamoo Bokriste bja therešo bo ilego bja šilafatšwa ka gona. (Bona seswantšho seo se lego mathomong a sehlogo.)

⁸ Ka Pentekoste ya 33 C.E., Bajuda ba diketekete le batho bao ba bego ba sokologetše tumelong ya Sejuda ba ile ba tlotšwa ka moya o mokgethwa. Bakriste ba ba ile ba fetoga “morafo wo o kgethilwego, boperisita bja bogoši, setšhaba se sekgethwa, batho ba e lego leruo le le kgethegilego.” (Bala 1 Petro 2:9, 10.) Baapostola ba ile ba tšwela pele ba hlokometše phuthego ya Modimo ge feela ba be ba sa phela. Eupša ka morago ga gore ba hwe, go ile gwa tsoga banna bao ba bego ba bolela “dilo tše di kgopamego gore ba goge barutiwa gore ba ba šale morago.” (Dit. 20:30; 2 Bathes. 2:6-8) Ba bantši ba banna ba ba be ba neilwe maikarabelo ka phuthegong, ba hlankela e le balebeledi, gomme ka morago ba fetoga baruti. Go be go thoma go ba le dihlotswana tša baruti, gaešita le ge Jesu a be a boditše balatedi ba gagwe gore: ‘Lena ka moka le bana ba motho.’ (Mat. 23:8) Banna ba maemo bao ba bego ba amogela filosofi ya Aristotle le Plato ba ile ba thoma go ruta maaka ka diphuthegong, ganyenyane-ganyenyane ba se sa ruta therešo ya Lentšu la Modimo.

9. Go tlile bjang gore Bakriste ba bahlanogi ba thome go šomišana le Mmušo wa Roma, gona mafelelo a seo e bile afe?

⁹ Ka ngwaga wa 313 ka morago ga gore Kriste a boele legodimong, Bakriste bao ba bahlanogi ba ile ba amogelwa semmušo ke Mmuši wa moheitene wa Moroma e lego Constantine. Go tloga ka nako yeo, Kereke ya Roma e ile ya thoma go šomišana le Mmušo wa Roma. Ka mohlala, ka morago ga seboka sa Baruti ba Roma (Council of Nicaea), Constantine, yo a bego a le gona sebokeng seo, o ile a laela gore Arius, e lego moruti yo a bego a sa dumelelane le baruti ba bangwe, a golegwe ka gobane o be a gana go dumela gore Jesu ke Modimo. Ka morago, ge kua Roma go be go buša Theodosius wa Pele (379-395 C.E.), Kereke ya Khatolika, yeo e ilego ya tsebja e le Bokriste bjo bo šilafetšego, e ile ya ba bodumedi bja semmušo Mmušong wa Roma. Boradihistori ba bolela gore lekgolong la bone la mengwaga, Roma ya baheitene e ile ya amogela Bokriste bja maaka. Therešo ke gore ka yona nako yeo, Bakriste ba bahlanogi ba be ba thekgana le dikereke tše dingwe tša maaka tša Mmušong wa Roma e le karolo ya Babilona o Mogolo. Lega go le bjalo, palo e nyenyane ya Bakriste ba tloditšwego bao ba bego ba swana le korong ba be ba dira se ba ka se kgonago go hlankela Modimo, eupša ka nako yeo ba be ba sa bonagale. (Bala Mateo 13:24, 25, 37-39.) Ruri ba be ba le bokgobeng bja Babilona!

10. Ke’ng seo se ilego sa dira gore batho ba bone gore dikereke di ruta batho maaka?

¹⁰ Lega go le bjalo, mengwageng e makgolo ya mathomo ka morago ga gore Jesu a boele legodimong, batho ba bantši ba be ba bala Beibele ka Segerika goba Selatine. Ka go re’alo, ba be ba kgona go bapetša seo Beibele e se rutago le dithuto tša maaka tša kereke. Ba bangwe ba ile ba gana go amogela dithuto tša maaka tša kereke ka baka la seo ba bego ba se bala ka Beibeleng. Eupša go dira seo go be go le kotsi, e bile motho o be a ka bolawa ge a be a ka botša ba bangwe seo a ithutilego sona ka Beibeleng.

11. Go tlile bjang gore baruti ba laole Beibele?

¹¹ Ge nako e dutše e eya, batho ba bantši ba ile ba se sa kgona go bala Beibele ka maleme a mehleng  yeo, gomme Kereke ya Roma ya ganetša batho go fetolela Lentšu la Modimo malemeng a gabo bona. Ka baka leo, Beibele e ile ya balwa ke baruti le dirutegi feela, gaešita le ge baruti ba bangwe ba be ba sa kgone go bala le go ngwala. Batho bao ba bego ba ganetša seo kereke e bego e se ruta ba be ba otlwa o šoro. Bahlanka ba tloditšwego ba Modimo bao ba botegago ba ile ba swara diboka ka sephiring ka dihlopha​—ge maemo a be a ba dumelela. Go swana le Bajuda bao ba bego ba le bothopša kua Babilona, batlotšwa bao e lego ditho tša “boperisita bja bogoši” ba be ba sa kgone go hlankela Modimo ka bolokologi. Babilona o Mogolo o be a swere batho matsogo.

12, 13. Ke dilo dife tše pedi tšeo di thušitšego batho gore ba thome go tšwa dinaleng tša Babilona o Mogolo? Hlalosa.

¹² Na Bakriste ba therešo ba be ba tla tsoga ba hlanketše Modimo ka bolokologi le ka tsela yeo a e amogelago? Ee! Seetša sa therešo se ile sa thoma go hlaba leswiswing. Seo se kgonegile ka baka la dilo tše di latelago tše pedi. Sa pele, ka bo-1450, go ile gwa hlangwa motšhene wa go gatiša dipuku. Pele dinaga tša ka Bodikela di ka thoma go šomiša metšhene ya go gatiša, Beibele e be e kopollwa ka letsogo. Dibeibele di be di sa hwetšagale gabonolo e bile di tura. Go thwe mongwalolodi yo a nago le bokgoni o be a tšea dikgwedi tše lesome go ngwalolla Beibele e tee feela ka letsogo! Go oketša moo, matlakala ao go bego go ngwalelwa go ona (vellum goba parchment) a be a tura kudu. Go fapana le seo, ge mogatiši yo a nago le bokgoni a be a šomiša motšhene le pampiri​—e lego mokgwa o mokaonekaone—​o be a ka kgona go gatiša matlakala a 1 300 ka letšatši!

¹³ Selo sa bobedi seo se thušitšego gore seetša sa therešo se hlabe ke phetho yeo e tšerwego ke banna ba sego kae ba sebete mafelelong a  lekgolo la bo-16 la mengwaga. Banna bao ba ile ba fetolela Lentšu la Modimo ka maleme a batho ba bantši. Bafetoledi ba bantši ba ile ba dira mošomo wo le ge ba be ba tseba gore ba ka bolawa. Baruti ba ile ba selekega. Ba be ba tseba gore ge monna goba mosadi yo a boifago Modimo a ka swara Beibele, o tla ba hlasela ka yona​—ka gona ba ile ba tshwenyega kudu. Ka gona ge Beibele e be e thoma go hwetšagala, batho ba ile ba e bala. Ge ba dutše ba e bala, ba ile ba botšiša gore: ‘Ke kae mo Lentšu la Modimo le rego bahu ba a tlaišwa pele ba ka ya legodimong? Ke kae mo le rego bahu ba hlomphiwe? Ke kae mo le rego baruti, bomopapa le bapishopo ba lefiwe?’ Kereke e ile ya bona seo e le lenyatšo. Baruti ba be ba sa nyake gore batho ba botšiše dipotšišo tše bjalo. Kereke ya Roma e ile ya itefeletša. Banna le basadi ba ile ba bonwa molato ka gobane ba be ba gana go amogela dithuto tša kereke yeo, tšeo tše dingwe tša tšona di bego di theilwe filosofing ya Aristotle le Plato, e lego banna bao ba phetšego pele Jesu Kriste a ka tla lefaseng. Kereke ya Roma e ile ya ahlolela batho bao lehu; gomme Mmušo wa Roma wa ba bolaya. Morero wa kereke yeo e be le go tšhošetša batho gore ba se ke ba bala Beibele le go botšiša baruti dipotšišo. Leano leo le ile la šoma go fihla bokgoleng bjo itšego. Lega go le bjalo, batho ba bangwe bao ba bego ba na le sebete ba ile ba gana go tšhošetšwa ke Babilona o Mogolo. Ka ge ba be ba latswitše Lentšu la Modimo​—ba be ba se sa nyaka go le tlogela! Se se ile sa kgorela batho tsela ya go tšwa bodumeding bja maaka.

14. (a) Ke’ng seo se thušitšego batho go kwešiša Beibele gakaone mafelelong a bo-1800? (b) Hlalosa seo Ngwanabo rena Russell a ilego a se dira gore a hwetše therešo.

¹⁴ Batho ba bantši bao ba bego ba nyaka go ithuta therešo ya Beibele ba ile ba tšhabela dinageng tšeo Kereke ya Roma e bego e sa di laole. Ba be ba nyaka go bala Beibele, go ithuta yona le go boledišana ka yona ntle le go thibelwa. E nngwe ya dinaga tšeo Roma e bego e sa di laole ke United States, moo Charles Taze Russell le badirišani ba gagwe ba sego kae ba ilego ba thoma go ithuta Beibele ka thulaganyo mafelelong a bo-1800. Mathomong, pakane ya Ngwanabo rena Russell e be e le go hlahloba gore ke madumedi afe a magolo a mehleng yeo ao a bego a ruta therešo. O ile a bapiša ka kelohloko dithuto tša madumedi a mantši, gaešita le tša madumedi ao e sego a Bokriste, le seo Beibele e se rutago. Go se go ye kae o ile a hwetša gore ga go na bodumedi bjo bo bego bo ruta tlwaa seo Lentšu la Modimo le se bolelago. Lebakeng le lengwe, o ile a boledišana le baruti ba bantši ba dikereke a holofetše gore ba tla amogela dithuto tšeo yena le badirišani ba gagwe ba di hweditšego ka Beibeleng gomme ba di ruta ditho tša diphuthego tša bona. Baruti bao ba ile ba gana. Barutwana ba Beibele ba ile ba swanelwa ke go amogela gore ba be ba ka se gwerane le batho bao ba sa nyakego go lahla dithuto tša maaka.​—Bala 2 Bakorinthe 6:14.

15. (a) Bakriste ba tsene bokgobeng bja Babilona o Mogolo neng? (b) Re tlo araba dipotšišo dife sehlogong se se latelago?

¹⁵ Go fihla ga bjale, re bone gore Bakriste ba therešo ba tsene bokgobeng bja Babilona ka moragonyana ga gore baapostola ba mafelelo ba hwe. Lega go le bjalo, go tšwelela dipotšišo tše mmalwa tše di rego: Ke bohlatse bofe bjo bongwe bjo bo bontšhago gore mengwageng e masome pele ga 1914, batlotšwa ba be ba lokologa go Babilona o Mogolo, ke gore, ba etšwa bokgobeng bja yona? Na ke therešo gore Jehofa o be a nyamišitšwe ke bahlanka ba gagwe ka gobane ba ile ba se fišege tšhemong nakong ya Ntwa ya Pele ya Lefase? Le gona na bana babo rena ba bangwe ba ile ba se botege nakong yeo, gomme ba galefiša Jehofa? Sa mafelelo, ge e ba Bakriste e bile mathopša a bodumedi bja maaka ka morago ga lehu la baapostola, ba ile ba lokollwa neng? Ruri tše ke dipotšišo tše dibotse. Di tla arabja sehlogong se se latelago.