NAGANA o le Mokriste yo a phelago lekgolong la pele la nywaga. Phuthego ya geno e sa tšwa go hwetša lengwalo leo le tšwago go moapostola Paulo. Ge o le gare o theeditše lengwalo leo le balwa, o lemoga gore gantši Paulo o tsopola go tšwa ‘mangwalong a makgethwa,’ e lego Mangwalo a Seheberu. (2 Timotheo 3:15) O ipotša gore: ‘Ke duma go bona temana yeo a e tsopolago.’ Eupša seo se be se ka se be bonolo. Ka baka la’ng?

Nagana kamoo “mangwalo a makgethwa” ao a bego a hwetšagala mehleng ya Paulo a bego a le ka gona. Lengwalo le lengwe le bontšhitšwe letlakaleng le, e lego karolwana ya puku ya Jesaya yeo e tšwago Mangwalong a go Phuthwa a Lewatle le le Hwilego. O bona eng? O bona mengwalo feela yeo e kgomaganego! Ga go na maswaodikga. Le gona ga go na dinomoro tša dikgaolo le tša ditemana tšeo re di dirišago lehono.

Bangwadi ba Beibele ba be ba sa arole molaetša wa bona go ya ka dikgaolo goba ditemana. Ba be ba fo ngwala molaetša ka moka wo ba bego ba o hwetša go Modimo gore babadi ba kgone go hwetša molaetša ka moka, e sego dikarolwana tša wona feela. Na se ga se seo o se nyakago ge o hwetša lengwalo la bohlokwa go tšwa go motho yo o mo ratago? O bala lengwalo ka moka e sego dikarolwana tša lona.

Lega go le bjalo, go hlokega ga dikgaolo goba ditemana go ile gwa baka bothata. Paulo o be a kgona go bona ditsopolo tša gagwe ka mantšu a bjalo ka ao a rego, “go etša ge go ngwadilwe gwa thwe” goba “go etša ge Jesaya a ile a bolela e sa le pele a re.” (Baroma 3:10; 9:29) Le gona go be go tla ba thata go hwetša ditsopolo tšeo ntle le ge o be o tlwaelane le “mangwalo a makgethwa” ka moka.

Go oketša moo, “mangwalo [ao] a makgethwa” e be e se molaetša o tee o bonolo wa go tšwa go Modimo. Mafelelong a lekgolo la pele la nywaga, go be go šetše go kgobokeditšwe mangwalo a dipuku tše 66 tšeo di aroganego! Ke ka baka leo babadi ba bantši ba Beibele lehono ba thabišwago ke go ba le dinomoro tša dikgaolo le tša ditemana tšeo di ba thušago go hwetša taba e itšego, go swana le ditsopolo tše dintši tšeo di lego ka mangwalong a Paulo.

O ka ipotšiša gore: ‘Ke mang yo a tsentšego dinomoro tša dikgaolo le ditemana ka Beibeleng?’

Moruti wa Moisemane e lego Stephen Langton, yo ka morago a bilego Mopišopomogolo wa Canterbury, ke yena a tsentšego dikgaolo ka Beibeleng. O dirile se mathomong a lekgolo la bo-13 la ngwaga ge a be ruta Yunibesithing ya Paris kua Fora.

Pele ga mehla ya Langton, barutwana ba be ba ile ba leka ditsela tšeo di fapafapanego tša go arola Beibele ka dikarolwana tše dinyenyane goba dikgaolo, go bonala morero wa seo e be e le go thuša batho go dira dinyakišišo gabonolo. Nagana kamoo go ka bego go bile bonolo ka gona gore ba hwetše temana ge e ba ba be ba e nyaka kgaolong e tee feela go e na le go e nyaka pukung ka moka, go swana le puku ya Jesaya yeo e nago le dikgaolo tše 66.

Seo ka moka se ile sa baka bothata. Barutwana ba ile ba tšweletša ditsela tše dintši tšeo di fapafapanego le tšeo di bego di sa sepedišane. Ka mohlala go e nngwe ya ditsela tšeo, Ebangedi ya Mareka e be e arotšwe ka dikgaolo tše e ka bago tše 50, e sego tše 16 tšeo re nago le tšona lehono. Mehleng ya Langton, kua Paris go be go na le  barutwana ba go tšwa dinageng tše dintši, gomme ba be ba etla le Dibeibele go tšwa dinageng tša gabo bona. Lega go le bjalo, barutiši le barutwana ba be ba sa kgone go hlalosetšana gabonolo moo ba bego ba hwetša ditemana gona. Ka baka la’ng? Ka gobane dikgaolo tša Dibeibele tša bona di be di arotšwe ka tsela e sa swanego.

Ka gona, Langton o ile a hlama mokgwa o moswa wa dikgaolo. The Book—A History of the Bible e bolela gore mokgwa wa gagwe “o ile wa kgahla babadi le bangwadi” le gore o ile wa “phatlalala ka lebelo Yuropa ka moka.” Ke yena a tsentšego dinomoro tša dikgaolo tšeo re di hwetšago ka Dibeibeleng tše dintši lehono.

Mengwaga e ka bago e 300 ka morago, bogareng bja lekgolo la bo-16 la nywaga, seithuti sa Mofora seo se tumilego ka go gatiša dipuku e lego Robert Estienne, se ile sa dira dilo bonolo le go feta. Maikemišetšo a gagwe e be e le gore batho ba tlwaele go ithuta Beibele. O bone go le bohlokwa gore go be le mokgwa o swanago wa dinomoro tša dikgaolo le dinomoro tša ditemana.

Estienne ga se yena a tlilego ka kgopolo ya go arola mangwalo a Beibele ka ditemana. Ba bangwe ba be ba šetše ba dirile seo. Ka mohlala, nywagakgolo e mentši pejana, mongwalolodi yo mongwe wa Mojuda o be a šetše a arotše Beibele ka moka ya Seheberu goba karolo ya Beibele yeo ka tlwaelo e bitšwago Testamente ya Kgale, ka ditemana eupša e sego ka dikgaolo. Lega go le bjalo, go be go sa dirišwe mokgwa o swanago wa go hlama dikgaolo.

Estienne o ile a arola Mangwalo a Bakriste a Segerika, goba ao a bitšwago Testamente e Mpsha, ka dikarolo tše diswa tša ditemana gomme a di kopanya le tšeo di bego di šetše di le ka Beibeleng ya Seheberu. Ka 1553, o ile a gatiša Beibele ya mathomo e feletšego (ya se Fora) yeo e nago le dikgaolo le ditemana tšeo Dibeibele tše dintši di nago le tšona lehono. Batho ba bangwe ba ile ba ba le pono e fošagetšego, ba bolela gore ditemana di arotše mongwalo wa Beibele ka dikarolwana tše nyenyane gomme seo se dira gore e bonale e na le dipolelwana tšeo di sa kopanego le tšeo di ikemetšego. Eupša mokgwa wa gagwe o ile wa amogelwa kapela ke bagatiši ba bangwe.

Go bonala go ba gona ga dinomoro tša dikgaolo le tša ditemana ka Beibeleng e le kgopolo e botse kudu. Seo se nea temana e nngwe le e nngwe ka Beibeleng seo go ka thwego ke “aterese” ya moswananoši—go swana le khouto ya poso. Ke therešo gore ga se Modimo a laetšego gore batho ba arole Beibele ka dikgaolo le ditemana. E bile ka dinako tše dingwe ditemana tša Beibele di kgaolwa mafelong a fošagetšego. Eupša dinomoro di re nolofaletša go hwetša ditsopolo le go thalela ditemana tše re di ratago goba go di botša ba bangwe—go fo swana le ge re thalela dipolelwana goba mafoko ao re nyakago go a gopola ka gare ga puku goba sengwalwa.

Le ge go arolwa ga Beibele ka dikgaolo le ditemana go dirile gore go e bala go be bonolo, dula o gopola gore selo sa bohlokwa ke gore o kwešiše molaetša ka moka o tšwago go Modimo. Hlagolela mokgwa wa go bala taba ka moka go e na le go kgetha ditemana. Go dira se go tla go thuša gore o tlwaelane le “mangwalo a makgethwa, ao a kgonago go go hlalefišetša phologo.”—2 Timotheo 3:15.