DISWANTŠHO TŠA KGALE
Ignaz Semmelweis
IGNAZ SEMMELWEIS a ka no ba a se a tuma gakaalo, fela mošomo wa gagwe o thušitše malapa a mantši kudu a mehleng yeno. O belegetšwe Buda (yeo ga bjale e bitšwago Budapest), Hungary, a hwetša degree ya gagwe ya tša kalafo Yunibesithing ya Vienna ka 1844. Ge a thoma go šoma e le mothuši wa moprofesara kua First Maternity Clinic ya Sepetlele sa General sa Vienna ka 1846, Semmelweis o ile a lebeletšana le taba e tšhošago—tekanyo ya ka godimo ga diperesente tše 13 ya basadi bao ba bego ba belega moo e be e hlokofala ka baka la bolwetši bja childbed fever.
Go be go šišintšwe dikgopolo tše di fapafapanego mabapi le sebaki sa bolwetši bjoo, fela go se na yeo e rarolotšego bothata bjo bjo bo sa kwešišegego. Maiteko ka moka a go fokotša palo ya bao ba hwago a be a paletšwe. Ka ge Semmelweis a be a dula a nagana ka bomma ka moka bao ba bego ba tlaišwa ke lehu le šoro leo le nanyago, o ile a ikemišetša go hwetša sebaki sa bolwetši le go se thibela.
Sepetlele seo Semmelweis a bego a šoma go sona se be se na le dikliniki tše pedi tšeo di aroganego tša go belegiša gomme kliniking ya pele go be go ehwa bomma ba bantši go feta go ya bobedi. Phapano e nnoši magareng ga dikliniki tšeo tše pedi ke gore bao ba ithutelago tša kalafo ba be ba rutwa kliniking ya pele gomme babelegiši ba rutwa go ya bobedi. Ka gona ke ka baka la’ng palo ya mahu e be e sa lekane? Semmelweis o ile a nyakišiša ka dilo ka moka gomme nyakišišo yeo ya bontšha gore go be go se na le setee sa dilo tšeo se se bego se baka bolwetši bjoo.
Mathomong a 1847, Semmelweis o ile a hlabelwa ke seetša kutšwanyana. Mošomigotee le yena e lego Jakob Kolletschka yo e bego e bile e le mogwera wa gagwe o be a bolailwe ke go ba le mpholo mading ka morago ga gore a gobale ge a be a hlahloba setopo gore a bone seo se bakilego lehu. Ge a le gare a bala pego ya tlhahlobo ya sebaki sa lehu yeo e dirilwego go Kolletschka, Semmelweis o ile a lemoga gore ka tsela e itšego, dipoelo tša dinyakišišo di be di swana le tša bao ba hwago ka baka la bolwetši bja childbed fever. Lega go le bjalo, Semmelweis o be a nagana gore mohlomongwe seo a bego a se bitša “mpholo” o tšwago
ditopong o be o fetela balwetši ba baimana, gomme ka go re’alo o baka bolwetši bja childbed fever. Dingaka le bao ba ithutelago tša kalafo, bao gantši ba bego ba hlahloba ditopo pele ba ka ya phapošing ya go belegela, ka go se tsebe ba be ba fetetša basadi ba baimana bolwetši nakong ya ge ba ba hlahloba goba ba ba belegiša! Palo ya mahu phapošing ya bobedi e be e le tlasana ka gobane bao ba ithutelago go belegiša ba be ba sa hlahlobe ditopo.Gateetee Semmelweis o ile a tla ka molao o thata wa go hlapa diatla, wo o bego o akaretša go hlapa diatla ka meetse ao a tšhetšwego sebolayaditwatši pele ba ka thoma go hlahloba basadi ba baimana. Mafelelo a seo e bile a makatšago kudu: dipalo tša mahu di ile tša theoga go tloga go diperesente tše 18,27 ka April go ya go diperesente tše 0,19 bofelong bja ngwaga.
“Dithuto tša ka di gona bakeng sa go fediša masetlapelo a dipetleleng tša go belegiša le go šireletša mosadi bakeng sa monna wa gagwe le mma bakeng sa ngwana wa gagwe.”
Ga se bohle bao ba ilego ba thabela katlego ya Semmelweis. Dipoelo tšeo a di hweditšego di ile tša hlohla dikgopolo tša mookamedi wa gagwe tša mabapi le bolwetši bja childbed fever, yoo le yena a bego a tenwa ke mokgwa wa Semmelweis wa go phegelela. Mafelelong Semmelweis o ile a lahlegelwa ke mošomo wa gagwe kua Vienna gomme a boela Hungary. Ge a le moo o ile a okamela lefapha la tša go hlahloba baimana Sepetleleng sa St. Rochus kua Pest, moo mekgwa ya gagwe ya kalafo e ilego ya theoša palo ya mahu ao a bakwago ke bolwetši bja childbed fever gore e be ka tlase ga peresente e tee.
Ka 1861, Semmelweis o ile a gatiša puku ya mošomo wa gagwe ya The Cause, Concept, and Prophylaxis of Childbed Fever. Se se nyamišago ke gore bohlokwa bja dipoelo tšeo a di hweditšego dinyakišišong tša gagwe ga se bja lemogwa go fihla mengwageng ya ka morago. Ka nako yeo, maphelo a mantši ao nkabego a ile a phološwa a ile a lobja ka tsela e sehlogo.
Semmelweis o ile a feleletša a tšewa e le yo mongwe wa bahlami ba mokgwa wa mehleng yeno wa go bolaya ditwatši. Dinyakišišo tša gagwe di thušitše go bontšha gore dilo tše dinyenyane kudu di ka baka bolwetši. Ke karolo ya histori ya thuto ya gore ditwatši di baka bolwetši, yeo e bego e dutše e bitšwa “go tsenya letsogo ka tsela e bohlokwa kudu thutamahlaleng ya tša kalafo le mekgweng ya kalafo.” Se se kgahlišago ke gore mengwageng ya ka godimo ga e 3 000 e fetilego, Molao wa Moshe, woo ka morago o ilego wa ngwalwa ka Beibeleng, o be o šetše o file tlhahlo e kwagalago mabapi le tsela ya maleba ya go swara ditopo.