Bakriste ba Pele le Lefase

MO E ka bago nywaga e dikete tše pedi e fetilego, tiragalo e makatšago kudu e ile ya direga kua Bohlabela bja Magareng. Morwa yo a tswetšwego a nnoši wa Modimo o ile a rongwa go tšwa bodulong bja gagwe bja legodimong le go tlo phela lebakanyana lefaseng la batho. Bontši bja batho bo ile bja arabela bjang? Moapostola Johane o a araba: “Ó [Jesu] be a le xôna lefaseng, ’me lefase le dirilwe ke Yêna; xomme lefase xa la ka la mo tseba. A tla xo tša xaxwe; ’me ba xaxwe xa ba ka ba mo amoxêla [Isiraele].”—Johane 1:10, 11.

Ruri lefase ga se la amogela Jesu, Morwa wa Modimo. Ke ka baka lang le se la mo amogela? Jesu o hlalositše lebaka le le lengwe ge a be a re: “Lefase . . . lè nthloile ka xe ke le hlatsêla ke re medirô ya lôna ké e mebe.” (Johane 7:7) Mafelelong, lefase lona leo—le emetšwe ke baetapele ba bodumedi ba ba-Juda, kgoši ya mo-Edomo le ra-dipolitiki wa Roma—le ile la bolaya Jesu. (Luka 22:66–23:25; Ditiro 3:14, 15; 4:24-28) Go thwe’ng ka balatedi ba Jesu? Na lefase le be le ka ba le ikemišeditše kudu go ka ba amogela? Aowa. Pejana ga lehu la gagwe, Jesu o ba lemošitše ka  gore: “Xe le ka be Le le ba lefase, lefase le ka ba le rata ba e lexo ba xalô; xomme le Le hloile ka xe Le se ba xalô, ka xe ke Le hlaotše lefaseng.”—Johane 15:19.

Mehleng ya Baapostola

Mantšu a Jesu a ipontšhitše e le a therešo. Dibeke tše sego kae fela ka morago ga lehu la gagwe, baapostola ba gagwe ba ile ba swarwa, ba tšhošetšwa le go bethwa. (Ditiro 4:1-3; 5:17, 18, 40) Kapejana ka morago ga moo, Stefano yo a fišegago o ile a kgoromeletšwa pele ga Sanhendrine ya ba-Juda gomme ka morago a thungwa ka mafsika go fihlela a e hwa. (Ditiro 6:8-12; 7:54, 57, 58) Ka morago, moapostola Jakobo o ile a bolawa ke Kgoši Heroda Agaripa I. (Ditiro 12:1, 2) Nakong ya maeto a gagwe a boromiwa, Paulo o ile a tlaišwa ka tlhohleletšo ya ba-Juda ba ba bego ba phatlaletše le ditšhaba tše dingwe.—Ditiro 13:50; 14:2, 19.

Bakriste ba pele ba ile ba arabela bjang kganetšong e bjalo? Ge mehleng ya pele baetapele ba bodumedi ba be ba iletša baapostola go bolela ka leina la Jesu, baapostola ba itše: “Re swanetše go kwa Modimo e le mmuši go e na le batho.” (Ditiro 4:19, 20; 5:29, NW) Ye e ile ya tšwela pele e le kgopolo ya bona nako le nako ge kganetšo e rotoga. Lega go le bjalo, moapostola Paulo o eleditše Bakriste ba kua Roma gore ba “ikokobeletše babuši ba bagolo [ba mebušo].” Gape o ba eleditše gore: “Xe xo ka kxônêxa ka thokô ya lena, Le phedišanê xa-botse le batho ka moka.” (Ba-Roma 12:18; 13:1, NW) Ka gona, Bakriste ba pele ba be ba swanetše go katanela go fihlelela teka-tekano e sego bonolo. Ba ile ba kwa Modimo e le Mmuši wa bona o mogolo. Ka nako e swanago, ba be ba ikokobeletša babuši ba ditšhaba le go leka go phela ka khutšo le batho ka moka.

Bakriste Lefaseng la Roma

Morago kua lefaseng la Mmušo wa Roma la lekgolong la pele la nywaga, ka mo go sa belaetšego Bakriste ba ile ba holwa ke Pax Romana goba Khutšo ya Roma yeo e bego e bolokwa ke dihlopha tša madira a Roma. Pušo e tiilego ya molao le toka, ditsela tše di botse, le go sepela ka dikepe mo go bolokegilego ka tekanyo e itšego di ile tša hlola boemo bjo bo bego bo kgothaletša kgolo ya Bokriste. Bakriste ba pele go molaleng gore ba be ba lemoga sekoloto sa bona setšhabeng gomme ba gopola keletšo ya Jesu ya ‘go ntšhetša Kesara tše e lego tša Kesara.’ (Mareka 12:17) Justin Martyr, ge a ngwalela mmušiši wa Roma Antoninus Pius (138-161 C.E.) o boletše gore Bakriste “ba ikemišetša kudu go feta batho ka moka” go lefa metšhelo ya bona. (First Apology, kgaolo 17) Ka 197 C.E., Tertullian o boditše babuši ba Roma gore balekgetho ba bona ba na le “molato wa go leboga Bakriste” bakeng sa tsela ya bona ya go botega yeo ka yona ba bego ba lefa metšhelo ya bona. (Apology, kgaolo 42) Ye e bile tsela e nngwe yeo ka yona ba ilego ba latela keletšo ya Paulo ya gore ba swanetše go ikokobeletša babuši ba bagolo.

Go feta moo, go fihla moo melao ya bona ya motheo ya Bokriste e bego e tla ba dumelela, Bakriste ba pele ba ile ba leka go phedišana ka khutšo le baagišani ba bona. Eupja se se be se se bonolo. Lefase leo le bego le ba dikologile e be e le leo le gobogilego kudu gomme le nweletše borapeding bja medimo ya diswantšho bja Gerika le Roma, bjoo go bjona borapedi bja mmušiši bo bego bo sa tšwa go tsentšhwa. Bodumedi bja Roma bja boheitene ge e le gabotse e be e le bodumedi bja Mmušo, ka gona go gana ka tsela lege e le efe go bo diriša go be go ka lebelelwa e le go lwantšhana le Mmušo. Se se ile sa tlogela Bakriste boemong bofe?

Moporofesara wa Oxford e lego E. G. Hardy o ngwadile gore: “Tertullian o lokeleditše dilo tše dintši tšeo di bego di sa kgonege go Mokriste yo a botegago, ka ge di be di akaretša borapedi bja medimo ya diswantšho: ka mohlala, keno yeo  gantši e dirwago dikonterakeng; go bonegwa ga mabati nakong ya menyanya, bjalo bjalo; ditirelo ka moka tša bodumedi bja Boheitene; dipapadi le disorokisi; modiro wa go ruta ka dipuku tša selefase [tša kgale tša boheitene]; tirelo ya tša bohlabani; mediro ya setšhaba.”—Christianity and the Roman Government.

Ee, go be go le thata go phela lefaseng la Roma ka ntle le go lahla tumelo ya Bokriste. Mongwadi wa Katholika wa Mofora A. Hamman o ngwala gore: “Go be go sa kgonege go dira selo lege e le sefe ka ntle le go kopana le dilo tša bodumedi. Boemo bja Mokriste bo be bo mo tlišetša mathata letšatši le letšatši; o be a phela ka go se sepedišane le lekoko la batho ka kakaretšo . . . O be a lebeletšane le mathata ao a tšwelelago leboelela ka gae, ditarateng le mebarakeng . . . Setarateng, go sa šetšwe ge e ba e be e le modudi wa Roma goba go se bjalo, Mokriste o be a swanetše go rola hlogong ge a feta tempeleng goba pele ga sehlwa-seeme. O be a ka efoga bjang go dira bjalo ka ntle le gore a tsoše kgononelo, le gona o be a ka dumelelana bjang le seo ka ntle le go bontšha tiro ya gore o ineetše? Ge a be a le kgwebong gomme a nyaka go adima tšhelete, o be a swanetše go enela moadimiši wa tšhelete ka leina la medingwana. . . . Ge a be a amogetše modiro wa setšhaba, o be a letetšwe gore a neele sehlabelo. Ge e ba a be a ngwadišitšwe bakeng sa tša bohlabani, o be a ka efoga bjang go dira keno le go ba le karolo ditirelong tša tša bohlabani?”—La vie quotidienne des premiers chrétiens (95-197) (Bophelo bja Letšatši le Letšatši Gare ga Bakriste ba Pele, 95-197 C.E.).

E be e le Badudi ba go Loka, Eupja ba Senywa Leina

Mo e ka bago ka 60 goba 61 C.E., ge Paulo a be a le kua Roma a letetše kahlolo ya Mmušiši Nero, ba-Juda ba tumilego ba boletše ka Bakriste ba pele gore: “Therešong ge e le ka sehlotswana se, re a tseba gore kae le kae se bolelwa ka go ganetšwa.” (Ditiro 28:22, NW) Pego ya histori e hlatsela gore Bakriste ba be ba bolelwa gampe—eupja e le ka go hloka toka. Pukung ya gagwe ya The Rise of Christianity, E. W. Barnes o a laodiša: “Mangwalong a wona a kgonthišeditšwego, mokgatlo wa Bakriste o bontšhwa e le wo ka tlhago o nago le boitshwaro le wo o kwago melao. Ditho tša wona di be di kganyoga go ba badudi ba ba lokilego le balata ba botegago. Ba be ba široga mafokodi le makgopo a boheitene. Bophelong bja bona bja ka thoko ba be ba tsoma go ba baagišani ba nago le khutšo le bagwera ba botegago. Ba ile ba rutwa go ba batho ba ba leka-lekanego mekgweng ya bona, ba mafolofolo le bao ba phelago ka bohlweki. Gare ga kgobogo e apareditšego le go itlogelela mo go lego gona, e be e le ba botegago le ba nago le therešo, ge e ba ba be ba botegela melao ya bona ya motheo. Ditekanyetšo tša bona tša boitshwaro go tša botona le botshadi e be e le tše di phagamego: tlemo ya lenyalo e be e hlompšha gomme bophelo bja lapa e le bjo bo sekilego. Ka baka la dika tše bjalo tša bona, motho o be a ka nagana gore e be e ka se be badudi ba tshwenyago. Eupja ka nako e telele ba ile ba nyatšwa, ba senywa leina le go hloiwa.”

Go fo etša ge lefase la bogologolo le se la kwešiša Jesu, ga se la ka la kwešiša Bakriste gomme ka go rialo la ba hloya. Ka ge ba ganne go rapela mmušiši le medimo ya boheitene, ba ile ba bewa molato wa go ba baila-Modimo. Ge kotsi e be e diregile, ba be ba bewa molato wa gore ba galefišitše medimo. Ka gobane ba sa ka ba ya dipapading tše gobogilego goba dipontšhong tša ntwa ya boithabišo ya kgapha madi, ba be ba lebelelwa e le bao ba lwantšhanago le setšhaba, gaešita le go ba ‘bahloi ba moloko wa batho.’ Manaba a bona a boletše gore malapa a bona a be a phungwa ke “sehlotshwana” sa Bokriste le gore ka go rialo se be se le kotsi go tieng ga setšhaba. Tertullian o boletše ka banna ba baheitene bao ba bego ba kgetha gore basadi ba bona ba dire bohlotlolo go e na le go ba Bakriste.

Bakriste ba ile ba solwa ka gobane ba be ba ganetšana le go ntšhwa ga dimpa, e lego moo go bego go dirwa ka bophara nakong yeo. Le gona, manaba a bona a ile a ba bea molato wa go bolaya bana. Go be go thwe dibokeng tša bona ba be ba e-nwa madi a bana bao ba dirilwego dihlabelo. Ka nako e swanago, manaba a bona a lekile go ba gapeletša gore ba je diboroso tšeo di nago le madi, ba tseba gore seo se ganetšana le letswalo la bona. Ka gona baganetši ba ba be ba lwantšhana  le tatofatšo ya bona ka noši.—Tertullian, Apology, kgaolo 9.

Ba ile ba Nyatšwa Bjalo ka Sehlotshwana se Sefsa

Ra-dihistori Kenneth Scott Latourette o ngwadile gore: “Lelokelelo le lengwe gape la ditatofatšo le be le dira gore Bokriste bo kwerwe ka baka la go ba ga bjona bjo sa tšwago go hlongwa gomme di bo bapetša ka go fapanya le mehla ya bogologolo ya manaba a bjona [Bojuda le madumedi a boheitene a Gerika le Roma].” (A History of the Expansion of Christianity, Volume 1, letlakala 131) Mathomong a lekgolo la bobedi la nywaga C.E. ra-dihistori wa mo-Roma Suetonius o biditše Bokriste “tumela-khwele e mpsha le e kotsi.” Tertullian o hlatsetše gore leina Bokriste ka bolona le be le hloilwe le gore Bakriste e be e le sehlotswana se sa ratwego. Ge a bolela ka tsela yeo bahlankedi ba Mmušo wa Roma ba bego ba lebelela Bakriste ka yona lekgolong la bobedi la nywaga, Robert M. Grant o ngwadile gore: “Pono ya motheo e be e le ya gore Bokriste e be e le feela bodumedi bjo bo sa nyakegego, mohlomongwe e bile e le bjo kotsi.”—Early Christianity and Society.

Ba ile ba Latofatšwa ka go Sokolla ka go Hlasela

Moporofesara Jean Bernardi wa Sorbonne pukung ya gagwe ya Les premiers siècles de l’Eglise (Nywaga-kgolo ya Pele ya Kereke) o ngwadile gore: “[Bakriste] ba be ba swanetše go tšwa ba yo bolela kae le kae le motho o mongwe le o mongwe. Ditseleng tše kgolo le metseng e megolo, mafelong a bulegilego a batho bohle le ka magaeng. Ba amogelwa goba ba sa amogelwe. Go badiidi, le go ba bahumi bao ba tlaletšwego ke dithoto tša bona. Go ba banyenyane le go babuši ba diprofenseng tša Roma . . . Ba be ba swanela go sepela ditseleng, go sepela ka dikepe, le go ya magomong a lefase.”

Na ba ile ba dira se? Motheong wa bohlatse bjo bo lego gona, ba dirile bjalo. Moporofesara Léon Homo o laodiša gore Bakriste ba pele ba be ba ganetšwa ke batho ka kakaretšo ka baka la go “sokolla [ga bona] ka phišego.” Moporofesara Latourette o bolela gore le ge ba-Juda ba ile ba lahlegelwa ke phišego ya bona ya go sokolla, “Bakriste ka lehlakoreng le lengwe e be e le baromiwa bao ba hlaselago gomme ka go rialo ba ile ba ipakela go hloiwa.”

Lekgolong la bobedi la nywaga C.E., ra-difilosofi wa mo-Roma Celsus o ile a nyatša mekgwa ya Bakriste ya go dira boboledi. O boletše gore Bokriste e be e le bja batho ba sa rutegago le gore bo ka ‘kgodiša feela ditlatla, makgoba, basadi le bana ba banyenyane.’ O ile a latofatša Bakriste ka gore ba ruta “batho bao ba foregago gabonolo,” ba ba dira gore “ba dumele ka ntle le go naganišiša ka mo go swanetšego.” O boletše gore ba boditše barutiwa ba bona ba bafsa gore: “Le se ke la botšiša dipotšišo; dumelang feela.” Lega go le bjalo, go ya ka Origen, Celsus ka boyena o ile a dumela gore “e be e se batho ba tlwaelegilego feela bao ba ilego ba hlahlwa ke thuto ya Jesu gore ba amogele bodumedi bja Gagwe.”

Go se Nyake Botee bja Dikereke

Bakriste ba mehleng ya pele ba ile ba solwa gape ka gobane ba ile ba bolela gore ba na le therešo ya Modimo a nnoši wa therešo. Ba be ba sa amogele boiteko bja go nyaka botee bja dikereke, goba go tswakanywa ga madumedi. Latourette o ngwadile gore: “Ka go se swane le ditumelo tše ntši tša mehleng yeo, ba [Bakriste] be ba se na bogwera go madumedi a mangwe. . . . Ka go fapana le go se kgetholle mo e tlogago e le mo gogolo mo go hlaolago dihlopha tše dingwe tša madumedi, ba boletše gore ba na le therešo ya kgonthe.”

Ka 202 C.E., Mmušiši Septimius Severus o ile  a ntšha taelo ya go iletša Bakriste go sokolla batho. Lega go le bjalo, se ga se sa ba thibela go nea bohlatse ka tumelo ya bona. Latourette o hlalosa mafelelo ka gore: “Go ganeng ga bjona go kwanantšha le ditiro tša boheitene tšeo di bego di le gona le meetlo e mentši le mekgwa ya boitshwaro tša mehleng yeo [Bokriste bja pele] bo ile bja tšweletša kgokagano le mokgatlo wo o ilego wa lohlanya le lekoko la batho. Go ikaroganya le lekoko la batho ka bogona mo go bego go nyakega go ba setho sa bjona, go ile gwa nea balatedi ba bjona kgodišego yeo e bilego mothopo wa matla malebana le tlaišo le mothopo wa phišego go hwetšeng basokologi.”

Ka gona, pego ya histori ke e kwalago. Ka karolo e kgolo, Bakriste ba pele, mola ba be ba katanela go ba badudi ba go loka le go phedišana ka khutšo le batho ka moka, ba be ba gana go ba “karolo ya lefase.” (Johane 15:19, NW) E be e le bao ba hlomphago babuši. Eupja ge Kesare a be a ba iletša go bolela, ba be ba se na kamoo ba ka dirago ge e se go tšwela pele ka boboledi. Ba kile ba leka go phedišana ka khutšo le batho ka moka, eupja ba gana go kwanantšha ditekanyetšong tša boitshwaro le borapeding bja mo. Ka baka la dilo tše ka moka, ba ile ba nyatšwa, ba senywa leina, ba hloiwa le go tlaišwa, go fo etša ge Kriste a boletše e sa le pele gore ba tla swarwa ka tsela yeo.—Johane 16:33.

Na go aroga ga bona lefaseng go ile gwa tšwela pele? Goba na ge nako e dutše e e-ya bao ba bego ba ipolela gore ba diriša Bokriste ba ile ba fetola kgopolo ya bona ka se?

[Seswantšho go letlakala 4]

“Boemo bja Mokriste bo be bo mo tlišetša mathata letšatši le letšatši; o be a phela ka go se sepedišane le lekoko la batho”

[Seswantšho go letlakala 6]

“Bokriste [bo be bo kwerwa] ka baka la go ba ga bjona bjo bo sa tšwago go hlongwa gomme bo bapetšwa ka go fapanywa . . . le mehla ya bogologolo ya manaba a bjona”

[Seswantšho go letlakala 3]

Ka gobane Bakriste ba ganne go rapela mmušiši wa Roma le medimo ya boheitene ba ile ba bewa molato wa go ba baila-Modimo

[Credit Line]

Museo della Civiltà Romana, Roma

[Seswantšho go letlakala 7]

Bakriste ba lekgolong la pele la nywaga ba be ba tsebja e le baboledi ba fišegago ba molaetša wa Mmušo

 [Picture Credit Line on page 2]

Cover: Alinari/Art Resource, N.Y.