Go Rea Batho Lewatleng la Aegean

GO YA ka leboa le bodikela bja naga e kgolo ya Gerika, sehlakahlaka sa Kereta go ya ka borwa, Turkey go ya ka bohlabela, Lewatle la Aegean le apareditše karolo e kgolo ka bohlabela bja Mediterranean. Ka ge e le lefelo leo ditšhaba tše dingwe tše dikgolo tša pele di tšwago go lona, Lewatle la Aegean le dikologilwe ke makaba-kabana a dihlakahlaka le dihlakahlakana. Mellwane ya dihlakahlaka yeo e tletšego mafsika yeo e nago le dintlo tše dinyenyane tšeo di lego makatana tšeo di tagilego mahlaseding a letšatši, di ile tša tutuetša sereti se sengwe go di swantšha le “dipere tša mafsika tšeo di nago le maetse a mantši.”

Ga go makatše ge dihlakahlaka tše di ile tša ba le lengwe la mafelo a ratwago kudu a gogelago baeti ba bogago naga lefaseng! Botse bja tšona bja ka ntle bo godišwa ke dika tša kgonthe tša banna le basadi bao ba dulago le go šoma moo. Batho ba ba bonolo le bao ba amogelago baeng, e bile ba ikholofetše, ba tlaleletša sekeng sa moswana-noši sa lefelo leo.

Bontši bja badudi ba sehlakahlakeng ba iphediša ka go rea dihlapi meetseng a Lewatleng la Aegean. Lega go le bjalo, mohuta o mongwe o bohlokwa wa ‘go rea’ o tšweletša ditla-morago tše dikgolo lefelong leo. ‘Barei ba batho,’ e lego baebangedi ba ditaba tše dibotse tša Mmušo wa Modimo, ba phatša dihlakahlaka tša Aegean ba dira barutiwa ba Bakriste.​—Mateo 4:18, 19; Luka 5:10.

Mo e ka bago ka nywaga-kgolo e 19 e fetilego, baebangedi ba Bakriste ba ile ba etela dihlakahlaka tša Aegean. Mo e ka bago ka 56 C.E., moapostola Paulo ge a boa leetong la gagwe la boraro la boromiwa, o ile a ema ganyenyane dihlakahlakeng tša Lésvos, Gio, Samo, Kosi le Rodo. Ka ge e be e le mmoledi yo a fišegago ka mehla, Paulo o swanetše go ba a ile a bolela le ba bangwe ba badudi ba dihlakahlakeng. (Ditiro 20:14, 15, 24; 21:1, 2) Ka morago ga nywaga e mebedi ya go golegwa ga gagwe Roma, go na le kgonagalo e kgolo ya gore o ile a etela Kereta gomme a ba le karolo modirong wa Bokriste moo. Go ya bofelong bja lekgolo la pele la nywaga, moapostola Johane o ile a golegwa a išwa sehlakahlakeng sa Patimo “molato è le Lentšu la Modimo, è le xo hlatsêla Jesu Kriste.” (Kutollo 1:9) Baboledi ba mehleng yeno ba ditaba tše dibotse ba šoma bjang dihlakahlakeng tše?

Masolo a Putsago a go Ruta

Go dira boboledi dihlakahlakeng tše go thata e bile go nyaka mo gontši. Go nyaka maiteko a magolo le boikgafo. Dihlakahlaka tše dingwe di arogane kudu. Dinamelwa tša lewatleng goba tša lefaufaung ga se tšeo di šomago ka mehla go tše dingwe tša tšona gomme go tše dingwe ga di gona, kudu-kudu nakong ya marega. Lewatle le ka befa, ka mo go kgethegilego ge meltemia​—diphefo tša ka leboa tša sehla tšeo di lego matla​—di foka. Go feta moo, metse dihlakahlakeng tše dintši e arogane gomme go thata go e fihlelela ka gobane ditsela tša marole le tšeo di sego tša alwa gantši go ba boima go sepela go tšona. Metse e mengwe e ka fihlelelwa feela ka dikepe tše dinyenyane.

Tšea ka mohlala sehlakahlaka sa Icaria. Bagoeledi ba 11 ba ditaba tše dibotse tša Mmušo phuthegong e nyenyane ya moo ga ba kgone go akaretša metse ka moka sehlakahlakeng seo le dihlakahlakana tše di lego kgaufsi. Ka gona, banababo rena ba Bakriste le dikgaetšedi ba tšwago Samo ba tla bakeng sa go thuša go dira boboledi go batho ba Icaria, gotee le bao ba lego dihlakahlakeng tša Phournoi, Patimo le Lipsos. Morago bjale, nakong ya lesolo le bjalo la matšatši a mabedi, Dihlatse di ile tša kgona go  sepediša dimakasine tše 650, diporoutšha tše 99 le dipuku tše 25 tše di bolelago ka ditaba tša Beibele! Di be di makaditšwe ke go gahlana le batho bao ba sa tsebego gore Jehofa ke mang, batho bao ba ilego ba di kgopela go dula e le gore di ba rute mo gontši go tšwa Beibeleng. Mosadi o ile a botša Hlatse e nngwe gore: “Bjale o a sepela. Eupša ke sa dutše ke e-na le dipotšišo tše dintši mabapi le Beibele. Ke mang yo a tlago go nthuša?” Kgaetšedi wa Mokriste o ile a holofetša gore o tla latelela kgahlego yeo ka go šomiša mogala, gomme o ile a kgona go thoma thuto ya Beibele ka tsela yeo.

Ge molebeledi wa mosepedi a be a etela Icaria, o ile a rulaganya go akaretša sehlakahlaka ka moka ka mafelo-beke a tee. O ile a thušwa ke bagoeledi ba 30 ba Mmušo go tšwa Samo. Banababo rena ba etilego ba ile ba swanelwa ke go lefa bakeng sa go dula hoteleng mašego a mabedi le go hiriša dikoloi le dikoloi tša go goga ka maoto a mane. Go be go bile le matšatši a mabedi a pula e matla, gomme kakanyo ya boso bakeng sa mafelo-beke e be e bontšhitše gore go tla tonya. Eupša banababo rena ga se ba ka ba dira gore se se ba šitiše, ge ba gopola mantšu a Mmoledi 11:4 a rego: “Mo-kwa-phefô xa a byale; kxadia-maru xa a bune.” Mafelelong, boemo bja boso bo ile bja kaonefala ganyenyane, gomme ka morago ga go akaretša sehlakahlaka ka moka ka molaetša wa bona o bohlokwa, banababo rena ba ile ba boela gae ba thabile e bile ba kgotsofetše.

Bagoeledi ba 16 bao ba dulago sehlakahlakeng sa Andros ba ile ba dira maiteko a magolo bakeng sa go akaretša sehlakahlaka ka moka. Ge banababo rena ba babedi ba fihla motseng o lego lekatana, ba be ba ikemišeditše go bolela le badudi ka moka. Ba ile ba boledišana le batho magaeng a bona, ditarateng le mašemong. Ba ile ba ba ba etela le seteišeneng sa maphodisa gomme ba tlogela dipuku moo. Ba kgodišegile gore ba boletše le badudi ka moka, ba be ba le kgaufsi le go sepela. Ge ba be ba tloga lepatlelong la mo gare ga motse, ba ile ba bona moruti wa Greek Orthodox a e-tla. Ge ba lemoga gore ga se a ka a newa bohlatse, ba ile ba mo nea pampišana yeo a ilego a e amogela ka lethabo. Ga bjale ba be ba kgodišegile gore ga go na motho le o tee yo a tshedišitšwego mahlo maitekong a bona a go dira boboledi!

Gavdos (goba Kelauda)​—sehlakahlakana seo se lego ka tlase ga mpa ya Kereta seo se nago le badudi ba 38 feela​—se lebelelwa e le karolo ya ka borwa bja Yuropa. (Ditiro 27:16) Molebeledi wa mosepedi le mosadi wa gagwe, gotee le banyalani ba bangwe ba ile ba fetša matšatši a mararo ba bolela moo. Bakeng sa go seketša ba ile ba robala ka tenteng. Badudi ka moka ba ile ba fihlelelwa ka ditaba tše dibotse, gomme banababo rena ba be ba thabile ka ge batho ba moo ba be ba sa kgetholle. Ba be ba se ba kwa selo​—se sebotse goba se sebe​—mabapi le Dihlatse tša Jehofa. Batho ba lefelong leo, go akaretša le moruti, ba ile ba amogela dipuku tše 19 le diporoutšha tše 13. Ge Dihlatse di be di boela Kereta ka seketswana, lewatle le ile la befa gomme la bea maphelo a tšona kotsing. Di itše: “Re ile ra leboga Jehofa ka gore re ile ra fihla gae, eupša re ile ra ba ra mo tumiša bakeng sa go re dira gore re godiše leina la gagwe mo karolong ye ya ka borwa bja Yuropa.”

Patimo ke sehlakahlaka seo go sona moapostola Johane a ilego a ngwala puku ya mafelelo ya Beibele, Kutollo. Go fihla morago bjale go be go se na le Hlatse ya Jehofa Patimo. Lesolo la boboledi sehlakahlakeng seo le ile la rulaganywa ka kelohloko ke banababo rena ba go tšwa Samo. Ba tsebile gore ba ka no lebeletšana le kganetšo e kgolo ka gobane sehlakahlaka ke lefelo la motheo la Kereke ya Greek Orthodox. Dikgaetšedi tše pedi tšeo di bego di bolela ditaba tše dibotse go mosadi di ile tša laleletšwa legaeng la gagwe. Monna wa mosadi yo o ile a botšiša leboelela gore ke mang a rometšego dikgaetšedi tše ntlong ya bona. Ge ba be ba hlalosa gore ba be ba etela ntlo e nngwe le e nngwe, o ile a botšiša gape gore: “Na le tiišitše gore ba bangwe ba baagišani ga se ba le romela mo?” Mosadi wa gagwe yo a ilego a tseba Dihlatse tša Jehofa ge a be a le Zaire,  ka moragonyana o ile a hlalosetša dikgaetšedi seo se bego se diragetše mesong yeo. O itše: “Ke be ke rapela Jehofa, bjalo ka ge ke be ke dira matšatšing a mangwe, gore a romele Dihlatse sehlakahlakeng se. Monna wa-ka o ile a ntshega. Ge ke be ke le bona mojako, re be re maketše nna le monna wa-ka ka mo go swanago. Ke ka baka leo a ilego a tšwela pele a le botšiša gore ke mang a le rometšego legaeng la rena.” Thuto ya Beibele e ile ya thongwa kapejana le mosadi yo. Thuto e ile ya swarwa ka mogala ka lebaka la dikgwedi tše lesome, gaešita le ge se se ile sa jela kgaetšedi le mosadi yo a thabelago tšhelete e ntši kudu. O ile a kolobetšwa gomme ga bjale ke yena Hlatse e nnoši sehlakahlakeng seo go sona moapostola Johane a bego a beilwe lekatana nywageng e 1 900 e fetilego.

‘Go Rea’ Maema-kepeng

Dikepe tša go tšea maeto ka mehla di ema maema-kepeng a mmalwa a dihlakahlaka tša Aegean selemo se sengwe le se sengwe, di tliša bontši bja batho ba ba tlilego maikhutšong. Ka gona, Dihlatse tša Jehofa di na le sebaka sa moswana-noši bakeng sa go fihlelela batho ba dithšaba tše dintši le maleme a mantši. Diphuthego di dula di e-na le dipuku tša Beibele setokong ka maleme a mantši a fapanego, gomme bagoeledi ba sepediša dimakasine tše dikete go basepedi ba go boga naga. Dikepe tše dingwe tša go tšea maeto ka mehla di etela maema-kepe a swanago beke e nngwe le e nngwe, e lego seo se neago banababo rena dibaka tše dibotse bakeng sa go dira maeto a go boela gaešita le go swara dithuto tša Beibele le ditho tše dingwe tša bahlokomedi ba dikepe.

Selemong sa 1996, kgaetšedi yo e lego mmoledi wa nako e tletšego kua Rodo o ile a nea bohlatse go lesogana la mo-Jamaica leo le bego le šoma sekepeng sa go tšea maeto ka mehla seo se bego se etela boema-kepe Labohlano le lengwe le le lengwe. Labohlano le le latelago monna o ile a laletšwa gore a be gona kopanong ya selete yeo e bego e tla swarelwa sehlakahlakeng. A swere Beibele ya Seisemane ka seatleng, kgaetšedi wa mmulamadibogo o ile a mo thuša go kwešiša tše dingwe tša ditherešo tša Beibele tšeo di bego di neelwa lenaneong. Lesogana le be le thabišitšwe kudu ke lerato le borutho tšeo di ilego tša bontšhwa ke Dihlatse kopanong. Labohlano le le latelago, o ile a laleletša babulamadibogo ba babedi ka sekepeng. Babulamadibogo ba be ba swere dipuku tša Seisemane le tša Sepaniši. Mekotlana ya bona ya go nea bohlatse e ile ya šala e se na selo ka lebaka la ka tlase ga iri! Mofsa yo wa mo-Jamaica o ile a ithuta Beibele Labohlano le lengwe le le lengwe go fihla mafelelong a selemo. Selemong se se latelago o be a boile, a itokišeditše go tšwetša pele thuto  ya gagwe. Lega go le bjalo, mo nakong ye o ile a kgetha go fetoša mošomo wa gagwe e le gore a kgone go dira tšwelopele ya moya. Ka gona o ile a sepela gape. Banababo rena ba be ba thabile gakaakang kua Rodo go kwa gore lesogana le kolobeditšwe mathomong a 1998!

Go Swara “Dihlapi” tše Hudugago

Lewatle la Aegean le tumile ka bontši bja dihlapi tše di hudugago, tše bjalo ka di-sardine le di-​swordfish, tšeo di selaganyago meetse a tšona gomme di feleletše di le ka malokweng a barei bao ba nago le bokgoni. Ka mo go swanago, baebangedi ba Mmušo ba hwetša dipelo tše dintši tšeo di amogelago gare ga bašomi bao ba hudugago ba ba hudugetšego Gerika ba e-tšwa dinageng tše dintši tša ka Bohlabela bja Yuropa.

Rezi o be a e-na le nywaga e lesome ge a be a thoma go bala ka Jehofa le merero ya gagwe matlakaleng a Morokami le Phafoga! O be a le kua Albania. Nywaga e meraro ka morago o ile a huduga le lapa la gabo go ya sehlakahlakeng sa Rodo. Letšatšing le lengwe, Rezi o ile a rapela Jehofa gore a mo thuše go hwetša batho ba gagwe legaeng la gabo le lefsa. Letšatši le le latelago tatagwe o ile a tla gae le dimakasine tšeo a di tlwaetšego, Morokami le Phafoga!, gomme Rezi o ile a thaba kudu. Rezi o ile a ikopanya le kgaetšedi yo a ilego a nea tatagwe dimakasine, gomme kapejana o ile a thoma go ithuta ka puku ya Tsebo e Išago Bophelong bjo bo sa Felego. Ka dinako tše dingwe o be a kgopela go swarelwa thuto ka makga a mararo ka letšatši! Ka morago ga dikgwedi tše pedi o ile a ba mogoeledi yo a sa kolobetšwago, gomme ka March 1998, o ile a kolobetšwa a e-na le nywaga e 14. Ka lona letšatši leo, o ile a thoma go ba mmulamadibogo wa go thuša gomme ka morago ga dikgwedi tše tshelelago o ile a ingwadišetša go ba mmulamadibogo wa ka mehla goba modiredi wa nako e tletšego.

Ngwanabo rena sehlakahlakeng sa Kosi o be a ithuta le batho ba bangwe ba tšwago Russia. Ge a be a ba botšiša gore e ka ba ba na le bagwera ba bangwe bao ba ka ratago go ithuta Beibele, ba ile ba mo iša go banyalani ba ma-Armernia​—Leonidas le mosadi wa gagwe Ophelia​—motseng wo o ka bago bokgole bja dikhilomithara tše 30. Banababo rena ba be ba letetšwe ke seo ba bego ba se ba se letela. Banyalani ba ma-Armernia ba ile ba ntšha mokotla o tletšego dipuku tša Beibele tša se-Armernia le tša se-Russia tšeo di gatišitšwego ke Mokgatlo wa Watch Tower! Ba ile ba hlalosa gore ba ile ba ithuta Beibele le Dihlatse tša Jehofa gomme ba be ba dirile tšwelopele go fihla boemong bja go ba bagoeledi ba sa kolobetšwago. Ka baka la khuduego ya tša bopolitiki le mathata a tša boiphedišo, ba ile ba swanela ke go tloga nageng ya gabo bona. Kapejana ka morago ga ge ba fihlile Kosi, ba ile ba thoma go ithuta le mmago Leonidas le kgaetšedi ya gagwe bao ba bego ba le fao. Kapejana, Dihlatse di ile tša ba le dithuto tša Beibele tše mpsha tše tharo tšeo di bego di swanetše go di swara​—e nngwe le Ophelia, e nngwe le Leonidas gomme e nngwe le mmago Leonidas le kgaetšedi ya gagwe. Se se be se nyaka gore ba sepele ka sethuthuthu dikhilomithara tše 30 go ya le go boa gararo ka beke. Leonidas le mosadi wa gagwe ba ile ba kolobetšwa dikgwedi ka morago. A moputso o mogolo gakaakang bakeng sa moya wa boikgafo wa banababo rena ba lefelong leo!

Jehofa o a Mediša

Tšhegofatšo ya Jehofa e a bonagala maitekong a go se lape ao a dirwago ke bagoeledi ba Mmušo ba mafolofolo ba ka godimo ga 2 000 dihlakahlakeng tše tša Aegean. Ga bjale go na le diphuthego tše 44 le dihlopha tše 25 tša Dihlatse tša Jehofa moo. Dihlopheng tšeo, tše 17 ke tša maleme a šele, ka ge e le thato ya Jehofa gore “batho bohle ba phološwê ba fihlêlê tsebô Ya therešô.” (1 Timotheo 2:4) Go oketša moo, babulamadibogo ba kgethegilego ba 13 ba dira maiteko a tseneletšego bakeng sa go fihlelela ba bantši ka mo go oketšegilego mašemong ao a lego lekatana.

Ka nywaga-kgolo e mentši Lewatle la Aegean e bile lefelo la tlhabologo ya setšo le la kgwebo. Nywaga-someng ya morago bjale e bile lefelo leo le tumilego leo le etelwago ke makgolo a dikete a baeti ba go boga naga. Eupša sa bohlokwa kudu, bjalo ka ‘barei ba batho,’ bagoeledi ba Mmušo ba ile ba hwetša batho ba bantši ba dipelo tše di botegago ba fišegela go tumiša Jehofa dihlakahlakeng tše. Ba le gotee, ba ile ba arabela ka tsela e kgolo taletšong ya boporofeta e rego: “A ba hlabê thêtô tša Morêna, ba kwatšê sefela sa xaxwe dihlakehlakeng.”​—Jesaya 42:12.

[Mmapa go letlakala 22]

Lewatle la Aegean

GERIKA

TURKEY

Lésvos

Gio

Samo

Icaria

Phournoi

Patimo

Kosi

Rodo

Kereta

TURKEY

[Seswantšho go letlakala 23]

Sehlakahlaka sa Lésvos

[Seswantšho go letlakala 24]

Sehlakahlaka sa Patimo

[Seswantšho go letlakala 24]

Sehlakahlaka sa Kereta