Na o Tutueditšwe ke Bantšha-diphošo?

“MONTŠHA-DIPHOŠO ke motho yo a sa bonego seka se sebotse mothong, gomme ka mehla a bona se sebe. Ke motho wa leribiši, yo a phafogilego lefsifsing, yo a sa bonego seetša, a khukhunetšago dikhunkhwane tše kotsi le yoo le ka mohla a sa kego a bona phoofolo e nago le dika tše dibotse.” Polelo ye go thwe e boletšwe ke moruti wa mo-Amerika wa lekgolong la bo-19 la nywaga Henry Ward Beecher. Ba bantši ba ka nagana gore e bontšha ka mo go nepagetšego moya wa montšha-diphošo wa mehleng yeno. Eupša lentšu “montšha-diphošo (cynic)” le thomile Gerika ya bogologolo, moo le bego le sa šupe feela motho yo a bontšhago boemo bjo bjalo bja kgopolo. Ka nywaga-kgolo e mentši, le be le šupa go sehlopha sa bo-radifilosofi.

Filosofi ya Bantšha-diphošo e tšweletše bjang? Ba be ba ruta eng? Na dika tša Montšha-diphošo e ka ba tšeo di rategago go Mokriste?

Bantšha-diphošo ba Bogologolo ​—Mathomo a Bona le Ditumelo tša Bona

Gerika ya bogologolo e be e le lefelo la poledišano le ngangišano. Go theoša le nywaga-kgolo go ba go fihla Mehleng e Tlwaetšwego, banna ba bjalo ka Socrates, Plato le Aristotle ba ile ba šišinya difilosofi tšeo di ilego tša ba dira gore e be bao ba tumilego. Dithuto tša bona di be di kgoma batho ka mo go tseneletšego, gomme dikgopolo tše bjalo di sa dutše di hwetšwa setšong sa ka Bodikela.

Socrates (470-399 B.C.E.) o be a nganga kgang ya gore lethabo leo le swarelelago le ka se hwetšwe ka go phegelela dilo tše di bonagalago goba go thabela maipshino a nama. O ile a gatelela gore lethabo la kgonthe le hwetšwa bophelong bjo bo neetšwego go tsomeng bokwala. Socrates o be a lebelela bokwala e le botse bja makgaola-kgang. Bakeng sa gore a fihlelele pakane ye, o ile a gana matsaka a dilo tše di bonagalago le maiteko a sa nyakegego ka gobane o be a nagana gore tše di be di tla mo šitiša. O ile a kgomarela teka-tekano le go itima dilo, a phela bophelo bjo bonolo le bja go seketša.

Socrates o ile a hloma mokgwa wa go ruta woo o tsebjago e le mokgwa wa Socrates. Le ge batho ba bantši bao ba naganago ba be ba ka nea kgopolo e itšego gomme ba nea dingangišano tšeo di e thekgago, Socrates o be a dira ka mo go fapanego. O ile a theetša dikgopolo tša bo-radifilosofi ba bangwe gomme a tsoma go pepentšha mafokodi a bona dikgopolong tša bona. Mokgwa wo o ile wa kgothaletša go ba le boemo bja kgopolo bja go swaya diphošo le bja lenyatšo ka ba bangwe.

Gare ga balatedi ba Socrates go be go e-na le radifilosofi yo a bitšwago Antisthenes (mo e ka bago ka 445-365 B.C.E.). Yena gotee le ba bangwe ba bantši ba ile ba tšwetša pele thuto ya motheo ya Socrates ka go bolela gore bokwala e be e le bjona selo se nnoši se sebotse. Go bona go phegelela maipshino e be e se feela tšhitišo eupša e be e le mohuta wa bobe. Ka ge e be e le bao ba lwantšhanago le setšhaba kudu, ba be ba nyatša magagabo bona ka kudu. Ba ile ba thoma go tsebja e le Bantšha-diphošo. Leina le Cynic (Montšha-diphošo) le ka ba le tšerwe leineng la Segerika (ky·ni·kosʹ) leo le bego le hlalosa mokgwa wa bona wa go hlonama le wa makoko. Le bolela “go swana le mpša.” *

Mafelelo Tseleng ya Bona ya Bophelo

Le ge dika tše bjalo tša filosofi ya Bantšha-diphošo tše etšago go ganetšana le dilo tše di bonagalago le go ikgotsofatša tšona ka botšona di ka ba di be di lebelelwa e le tšeo di kgothaletšwago, Bantšha-diphošo ba be ba feteletša dikgopolo tša bona. Se ke seo se bonagalago ka bophelo bja Montšha-diphošo yo a tsebjago kudu​—radifilosofi Diogenes.

Diogenes o belegwe ka 412 B.C.E. kua Sinope, motse wo o lego Lewatleng le Leso. O ile a hudugela Athene le tatagwe, moo a ilego a gahlana le dithuto tša Bantšha-diphošo. Diogenes o ile a rutwa ke Antisthenes gomme a nwelela filosofing ya Bantšha-diphošo. Socrates o be a phela bophelo bjo bonolo gomme Antisthenes yena a phela bjo thata. Lega go le bjalo, Diogenes o be a phela bophelo bja go itima dilo kudu. Bakeng sa go gatelela go gana ga gagwe matsaka a dilo tše di bonagalago, go ile gwa tuma gore Diogenes o ile a dula ka lebaka le lekopana ka faking!

Ge a be a tsoma botse bja makgaola-kgang, go thwe Diogenes o ile a sepela go phatša Athene tadi e amuša a swere lebone leo le tukago a tsoma motho yo a nago le bokwala! Mokgwa o bjalo o ile wa goga tlhokomelo ya ba bangwe e bile e be e le mokgwa woo ka wona Diogenes le Bantšha-diphošo ba bangwe ba bego ba o ruta. Go thwe Alexander yo Mogolo o kile a botšiša Diogenes gore ke eng seo a se nyakago kudu. Go begwa gore Diogenes o ile a re o fo nyaka gore Alexander a širogele ka thoko e le gore a se ke a thibela seetša sa letšatši!

Diogenes le Bantšha-diphošo ba bangwe ba be ba phela bjalo ka bakgopedi. Ba be ba se na nako ya go ba le ditswalano tše tlwaelegilego le batho gomme ba gana mešomo ya setšhaba. Mohlomongwe ba e le ge ba tutueditšwe ke mokgwa wa Socrates wa ngangišano, ba ile ba thoma go se hlomphe ba bangwe ka kudu. Diogenes o be a tsebja ka kgegeo ya gagwe e hlabago. Bantšha-diphošo ba ile ba tuma ka go ba ba “bjalo ka dimpša,” eupša Diogenes ka noši o ile a rewa leina la dikwero la Mpša. O hwile mo e ka bago ka 320 B.C.E. ge a be a na le nywaga e ka bago 90. Lefsika la segopotšo la mmabole leo le nago le seswantšho sa mpša le ile la hlongwa godimo ga lebitla la gagwe.

Dibopego tše dingwe tša filosofi ya Bantšha-diphošo di ile tša monywa dihlopheng tše dingwe tša batho ba dikgopolo tše di fapa-fapanego. Lega go le bjalo, ge nako e dutše e tšwela pele dika tše tšeo di arogilego tšeo di bego di tswalanya le Diogenes gomme ka morago ya ba balatedi ba ile ba tlišetša sekolo sa Bantšha-diphošo botumo bjo bobe. Mafelelong, se ile sa nyamelela ka mo go feletšego.

Bantšha-diphošo ba Mehleng Yeno​—Na o Swanetše go Bontšha Mekgwa ya Bona?

The Oxford English Dictionary e hlalosa montšha-diphošo wa mehleng yeno e le “motho yo a ratago go kwera goba go swaya diphošo. . . . Yo a bontšhago tshekamelo ya go se dumele go ba ga kgonthe goba botse bja maikemišetšo le ditiro tša batho, yo a tlwaetšego go bontšha se ka dikwero le mantšu a kodutlo; montšha-diphošo wa lenyatšo.” Mekgwa ye ke yeo e bonagatšwago lefaseng leo le re dikologilego, eupša ka ntle le pelaelo, ga e sepedišane le semelo sa Bokriste. Ela hloko dithuto tše di latelago le melao ya motheo ya Beibele.

“Morêna ké Moxauxedi, ké wa mabobo, ké Mo-se-fêle-pelo wa botho byo boxolo. A ka se lwe ka mehla, a ka se dule à befetšwe xo ya xo ile.” (Psalme 103:8, 9) Bakriste ba botšwa gore ba swanetše go ba “baetši ba Modimo.” (Ba-Efeso 5:1) Ge e ba Modimo yo Matla-ohle a kgetha go bontšha kgaugelo le boati bja botho bjo lerato go e na le go ba “yo a ratago go kwera goba go swaya diphošo,” ruri Bakriste ba swanetše go leka go dira ka mo go swanago.

Jesu Kriste, e lego moemedi wa kgonthe wa Jehofa, ‘o ile a re tlogelela mohlala gore re latele dikgato tša gagwe kgaufsi.’ (1 Petro 2:21, bapiša le NW; Ba-Hebere 1:3.) Ka dinako tše dingwe, Jesu o be a pepentšha maaka a bodumedi gomme a hlatsela mabapi le mediro e mebe ya lefase. (Johane 7:7) Lega go le bjalo, o ile a bolela dilo tšeo di retegago mabapi le batho ba botegago. Ka mohlala, o ile a bolela mabapi le Nathanaele gore: “Šo Mo-Isiraele wa makxonthe, a se naxo bomenetša.” (Johane 1:47) Ge Jesu a be a dira mohlolo, ka dinako tše dingwe o be a lebiša tlhokomelo tumelong ya moamogedi. (Mateo 9:22) Ge ba bangwe ba be ba nagana gore mpho ya mosadi ya tebogo e be e le go senya, Jesu ga se a ka a bona diphošo mabapi le maikemišetšo a gagwe eupša o itše: “Mo xohle mo Ebangedi yé e tl’o xo bolêlwa mafaseng ka moka, xo tlo bolêlwa le se mosadi yó a se dirilexo, xore a se lebalwê.” (Mateo 26:6-13) Jesu e be e le mogwera yo a botago le yo a nago le kwelobohloko go balatedi ba gagwe, a ba “a ba rata xo fihla bofelong.”​—Johane 13:1.

 Ka ge Jesu a be a phethagetše, go be go ka ba bonolo gore a bone diphošo bathong bao ba sa phethagalago. Lega go le bjalo, go e na le go bontšha moya wa go se dumele le wa go swaya diphošo, o be a katanela go lapološa batho.​—Mateo 11:29, 30.

“[Lerato] le dumêla tšohle.” (1 Ba-Korinthe 13:7) Taba ye ke yeo e fapanego kudu le tshekamelo ya montšha-diphošo yoo a belaelago maikemišetšo le ditiro tša ba bangwe. Ee, lefase le tletše batho bao ba nago le maikemišetšo a utilwego; ka gona go nyakega gore go elwe hloko. (Diema 14:15) Lega go le bjalo, lerato le dula le loketše go dumela ka gobane ke leo le botago, e sego leo le gononago ka mo go sa swanelago.

Modimo o rata bahlanka ba gagwe e bile o a ba bota. O tseba mafokodi a bona kaone go feta kamoo ba a tsebago ka gona. Lega go le bjalo, Jehofa le ka mohla ga a ke a gononela batho ba gagwe, e bile ga se a letela mo gontši go bona go feta kamoo ba ka kgonago. (Psalme 103:13, 14) Go feta moo, Modimo o lebelela botse bathong gomme ka tsela ya go ba bota, o nea ditokelo le matla go bahlanka ba gagwe ba botegago gaešita le ge ba sa phethagala.​—1 Dikxoši 14:13; Psalme 82:6.

“E hlathwa ke Nna Morêna, ke fêtlaxo letswalô, ke tl’o xo nea motho tše di lebanexo ’tsela tš’axwe, tše di lekanexo dikenyô tša medirô y’axwe.” (Jeremia 17:10) Jehofa o kgona go bala pelo ya motho gabotse. Rena ga re kgone. Ka gona, re swanetše go ba bao ba elago hloko mabapi le go ba le maikemišetšo a itšego ka ba bangwe.

Go dumelela moya wa go ntšha diphošo o mela ka medu ka go rena gomme mafelelong o buša tsela ya rena ya go nagana, go na le kgonagalo ya gore o ka baka dikarogano magareng ga rena le badumedi-gotee le rena. O ka šitiša khutšo ya phuthego ya Bokriste. Ka gona, anke re lateleng mohlala wa Jesu yoo a bego a lebelela dilo ka tsela ya kgonthe e bile a e-na le kgodišego ditirišanong tša gagwe le barutiwa ba gagwe. O ile a ba mogwera wa bona yo a botwago.​—Johane 15:11-15.

“Batho Le ba dirê tše Le rataxo xore ba Le dirê tšôna.” (Luka 6:31) Go na le ditsela tše dintši tša go diriša keletšo ye ya Jesu Kriste. Ka mohlala, ka moka ga rena re rata go boledišwa ka botho le ka tlhompho. Ka gona, ruri re swanetše go bolediša ba bangwe ka mokgwa o botho le wa tlhompho. Gaešita le ge Jesu a ile a pepentšha dithuto tša maaka tša baetapele ba badumedi ka matla, ga se a ka a dira se ka mokgwa wa go belaela.​—Mateo 23:13-36.

Ditsela tša go Lwantšhana le Mokgwa wa go Ntšha Diphošo

Ge e ba re kile ra nyamišwa, go ka ba bonolo go itumelela gore re tutuetšwe ke mokgwa wa go ntšha diphošo. Re ka lwantšha tshekamelo ye ka go leboga gore Jehofa o dirišana ka potego le batho ba gagwe ba sa phethagalago. Se se ka re thuša go amogela barapedi ba bangwe ba Modimo ka baka la seo ba lego sona​—batho ba sa phethagalago bao ba lekago go dira seo se lokilego.

Diphihlelo tše bohloko di ka dira ba bangwe gore ba se ke ba bota batho. Ke therešo gore ga se ga bohlale go bea kholofelo ya rena ka moka bathong ba sa phethagalago. (Psalme 146:3, 4) Lega go le bjalo, ka phuthegong ya Bokriste ba bantši ba tloga ba nyaka go ba mothopo wa kgothatšo. Anke o nagane ka ba dikete bao ba swanago le bo-mma, bo-tate, dikgaetšedi, banababo rena le bana go bao ba lahlegetšwego ke malapa a bona. (Mareka 10:30) Anke o nagane gore ke ba bakae bao ba itlhatselago go ba bagwera ba kgonthe dinakong tša tlalelo. *​—Diema 18:24.

Lerato la borwarre ke lona leo le hlaolago balatedi ba Jesu eupša e sego mokgwa wa go ntšha diphošo, ka gobane o itše: “Seo bohle ba tl’o xo tseba ka sôna xe Le le barutiwa ba-ka, ké xe Le na le leratanô.” (Johane 13:35) Ka gona anke re bontšheng lerato gomme re lebišeng tlhokomelo dikeng tše dibotse tša Bakriste-gotee le rena. Go dira bjalo go tla re thuša go phema mekgwa ya Montšha-diphošo.

[Mengwalo ya ka tlase]

[Seswantšho go letlakala 21]

Montšha-diphošo yo a tsebjago kudu, Diogenes

[Mothopo]

From the book Great Men and Famous Women