Tlaišo e Hlohleletša Kgolo Antiokia

GE GO be go phulega tlaišo ka morago ga gore Stefano a bolaelwe tumelo, bontši bja barutiwa ba Jesu ba ile ba tšhaba Jerusalema. Le lengwe la mafelo ao ba ilego ba tšhabela go wona e be e le Antiokia, Siria, yeo e lego bokgole bja dikhilomithara tše ka bago 550 go ya ka leboa. (Ditiro 11:19) Ditiragalo tšeo di ilego tša latela di be di tla kgoma tsela ka moka ya histori ya Bokriste. Gore re kwešiše seo se diregilego, e tla ba mo go holago gore re tsebe go se nene ka Antiokia.

Go ya kamoo metse ya Mmušo wa Roma e bego e le ka gona, ka bogolo, ka katlego le ka bohlokwa bja yona, Antiokia e be e fetwa ke Roma le Alexandria feela. Motse wo o mogolo wa Siria o be o le khutlong ya ka leboa-bohlabela bja molapo wa Mediterranean. Antiokia (Antakya, Turkey ya mehleng yeno) e be e le ka godimo ga Noka ya Orontes yeo dikepe di sepelago go yona, yeo e bego e e kgokaganya le boema-kepe bja Seloikia Pieria bjo bo lego bokgole bja dikhilomithara tše 32. E be e laola e nngwe ya ditsela tše bohlokwa-hlokwa tša kgwebo magareng ga Roma le Molapo wa Tigris le Eforate. Ka ge e be e le lefelo la tša kgwebo, e be e gwebišana le mmušo ka moka gomme e tseba matseno le matšo a mehuta ka moka ya batho bao ba bego ba tliša ditaba tša mekgatlo ya bodumedi gohle lefaseng la Roma.

Bodumedi bja Gerika le filosofi ya gona di ile tša ata Antiokia. Eupša radihistori Glanville Downey o bolela gore, “mehleng ya Kriste dihlotswana tša kgale tša bodumedi le difilosofi tša gona go be go bonagala eka di fetoga ditaba tša tumelo ya motho ka noši, ka ge batho ka go ikemela ba be ba tsoma kgotsofalo ya bodumedi bakeng sa mathata a bona ka noši gotee le dikganyogo tša bona.” (A History of Antioch in Syria) Ba bantši ba be ba hwetša kgotsofalo tumelong ya Modimo o tee, ditirelong le ditekanyetšong tša Bojuda tša setho.

Sehlopha se segolo sa ba-Juda se be se dutše Antiokia go tloga ga e sa le motse woo o thewa ka 300 B.C.E. Go akanyetšwa gore e be e le palo ya go tloga go 20 000 go ya go 60 000, e lego tekanyo yeo e bego e bopa 10 lekgolong ya baagi. Radihistori Josephus o bolela gore mmušo wa ba-Seloikia wa dikgoši o be o kgothaletša ba-Juda gore ba dule motseng, o ba nea ditshwanelo ka botlalo tša go ba badudi ba gona. Ka nako yeo, Mangwalo a Sehebere a be a hwetšagala ka Segerika. Se se ile sa tsoša kgahlego ya bao ba dumelelanago le dikholofelo tša ba-Juda tša Mesia. Lega go le bjalo, go be go šetše go dirilwe basokologi ba bantši gare ga ba-Gerika. Dintlha tše ka moka di ile tša dira gore Antiokia e be tšhemo e nonnego yeo go ka dirwago barutiwa ba Bakriste go yona.

Go Nea Bohlatse go Ba-Ntle

Bontši bja balatedi ba Jesu bao ba ilego ba tlaišwa bao ba bego ba gašane ba e-tšwa Jerusalema ba be ba abelana tumelo ya bona le ba-Juda feela. Lega go le bjalo, kua Antiokia go be go na le barutiwa ba  bangwe ba ba tšwago Tsipero le Kirene ba ba bego ba bolela le “Ba-Gerika.” (Ditiro 11:20) Le ge go dira boboledi go ba-Juda bao ba bolelago Segerika le basokologi go be go ile gwa tšwela pele ga e sa le go tloga ka Pentekoste ya 33 C.E., go bonagala boboledi kua Antiokia e be e le selo se sefsa. Bo be bo sa lebišwa go ba-Juda feela. Ke therešo gore Koronelio wa ba-Ntle le lapa la gagwe e be e šetše e le barutiwa. Eupša go ile gwa nyakega pono e tšwago go Jehofa bakeng sa go kgodiša moapostola Petro ka go swanelega ga go dira boboledi go ba-Ntle goba go batho ba baditšhaba.​—Ditiro 10:1-48.

Motseng woo o dulwago ke setšhaba se segolo le sa bogologolo sa ba-Juda le woo go se nago bonaba bjo bogolo magareng ga ba-Juda le ba-Ntle, bao e sego ba-Juda ba be ba newa bohlatse gomme ba be ba arabela gabotse ditabeng tše dibotse. Go bonagala Antiokia e be e e-na le moya o mobotse bakeng sa tiragalo e bjalo, gomme “batho ba bantši ba dumêla.” (Ditiro 11:21) Le gona ge basokologi, bao pele ba bego ba rapela medimo ya diswantšho ya boheitene, ba e-ba Bakriste, ba ile ba hlangwa ka mokgwa o kgethegilego bakeng sa go nea bohlatse go ba-Ntle ba bangwe bao ba bego ba sa dutše ba e rapela.

Ge e e-kwa ka ditiragalo tša Antiokia, phuthego ya Jerusalema e ile ya romela Baranaba moo gore a yo nyakišiša. Kgetho yeo e dirilwego e be e le e bohlale le ya lerato. E be e le mo-Tsipero, go etša ba bangwe bao ba bego ba šetše ba thomile go dira boboledi go bao e sego ba-Juda. Baranaba o be a ikwa a phuthologile gare ga ba-Ntle ba Antiokia. Ka gona, ba be ba mo tšea e le setho sa setšhaba seo ba tlwaelanego le sona. * O be a kgona go dumelelana le mošomo woo o bego o dirwa. Ka gona “xe a fihla xôna a bôna kxauxêlô ya Modimo, a thaba, a ba kxothatša bohle a re ba xomarêlê Morêna ka pelo e phexeletšexo” gomme “ba xo ba ba Morêna ya ba ba bantši.”​—Ditiro 11:22-24.

Radihistori Downey o šišinya gore: “Mabaka a kwalago bakeng sa go atlega ga thomo ya pele Antiokia e ka ba e bile a gore motseng wo baromiwa ba be ba sa swanelwe ke gore ba boife ba-fišegela-thoko ba ba-Juda go swana le bao ba ilego ba gahlana le bona Jerusalema; le gona gore motse woo, ka ge e le motse-mošate wa Siria, o be o bušwa ke molaodi wa madira, ka gona o be o thabela go ba le thulaganyo e kgolwanyane ya setšhaba go se na sebaka sa bošoro bja bahlola-mpherefere bjo bo swanago le bjoo bo ilego bja direga Jerusalema, moo babuši ba Judea ba bonagalago (bonyenyane nakong ye) ba ile ba se ke ba kgona go thibela ba-fišegela-thoko ba ba-Juda.”

Maemong a bjalo a kgahlišago e bile a e-na le mo gontši mo a ka go dirago, mohlomongwe Baranaba o ile a lemoga gore o be a nyaka thušo, gomme o ile a nagana ka mogwera wa gagwe Saulo. Ka baka la’ng Saulo goba Paulo? Mohlomongwe ka baka la gore Paulo, gaešita le ge e be e se yo mongwe wa baapostola ba 12, o ile a newa boapostola bja go ya ditšhabeng. (Ditiro 9:15, 27; Ba-Roma 1:5; Kutollo 21:14) Ka gona, Paulo o be a swanelegela gabotse go ka ba modirišani go goeletšeng ditaba tše dibotse motseng wa ba-Ntle wa Antiokia. (Ba-Galatia 1:16) Ka gona Baranaba o ile a ya Tareso, a hwetša Saulo gomme a ya le yena Antiokia.​—Ditiro 11:25, 26; bona lepokisi go matlakala 26-7.

Ba Bitšwa Bakriste ka Tlhahlo ya Modimo

Lebaka la ngwaga ka moka, Baranaba le Saulo ba ile “ba ruta lešaba le lexolo. Motseng wa Antiokia ké mo barutiwa ba thomilexo xo reêlwa leina la Bakriste [ka tlhahlo ya Modimo, NW].” Ga se gore ba-Juda ke bona ba pele ba go bitša balatedi ba Jesu Bakriste (Segerika) goba bo-Mesia (Sehebere), ka gobane ba ile ba gana Jesu e le Mesia goba Kriste, gomme ka baka leo go be go ka se ke gwa thwe ba mo amogela a le bjalo ka go bitša balatedi ba gagwe Bakriste. Ba bangwe ba nagana gore setšhaba sa baheitene se ka be se be se ba reeletše Bakriste ka go ba kwera goba ka go ba kodutla. Lega go le bjalo, Beibele e bontšha gore leina Bakriste le be le neilwe ke Modimo.​—Ditiro 11:26.

 Mangwalong a Bakriste a Segerika, lediri leo le dirišitšwego mabapi le leina le lefsa, leo ka kakaretšo le fetolelwago e le “ba be ba bitšwa,” ka mehla le tswalanywa le selo se sengwe se se phagametšego tlhago, sa bonoge goba sa Modimo. Ka go rialo diithuti di le fetolela e le “go bolela mantšu a bonoge,” “selo sa bohlokwa go Modimo” goba “go nea taelo goba keletšo ya Modimo, go ruta go tšwa legodimong.” Ka ge balatedi ba Jesu ba be ba bitšwa Bakriste “ka tlhahlo ya Modimo,” go ka direga gore Jehofa o ile a hlahla Saulo le Baranaba gore ba ree leina leo.

Leina le lefsa le ile la ba kgomarela. Barutiwa ba Jesu ba be ba se sa hlakanywa le sehlotswana sa Bojuda, seo ba bego ba arogile kudu go sona. Mo e ka bago ka 58 C.E., bahlankedi ba Roma ba be ba tseba gabotse bao e bego e le Bakriste. (Ditiro 26:28) Go ya ka radihistori Tacitus ka 64 C.E., leina le be le tsebja le ke mašaba a Roma.

Jehofa o Diriša Babotegi ba Gagwe

Ditaba tše dibotse di ile tša ba le tšwelopele e kgolo Antiokia. Ka tšhegofatšo ya Jehofa le boikemišetšo bja balatedi ba Jesu bja go tšwela pele ba bolela, Antiokia e ile ya fetoga lefelo la Bokriste bja lekgolong la pele la nywaga. Modimo o ile a diriša phuthego ya moo e le motheo bakeng sa go gaša ditaba tše dibotse dinageng tša kgole. Ka mohlala, Antiokia e be e le lefelo leo moapostola Paulo a bego a tlogela go lona ge a be a tšea leeto le lengwe le le lengwe la maeto a kgahlišago a boromiwa.

Mehleng yeno phišego le boikemišetšo ge go lebanwe le kganetšo le tšona di ile tša atla go phatlalatšwa ga Bokriste bja therešo, e lego se se dirilego gore ba bantši ba kgone go kwa ditaba tše dibotse le go bontšha tebogo ka tšona. * Ka gona ge e ba o lebane le kganetšo ka baka la gore o thekga borapedi bjo bo sekilego, gopola gore Jehofa o na le mabaka a gagwe a go e dumelela. Go etša lekgolong la pele la nywaga, batho lehono ba swanetše go newa sebaka sa go kwa ka Mmušo wa Modimo le go ema lehlakoreng la wona. Boikemišetšo bja gago bja go tšwela pele o hlankela Jehofa ka potego e ka ba e le sona seo se nyakegago gore o thuše motho yo mongwe gore a hwetše tsebo e nepagetšego ya therešo.

[Mengwalo ya ka tlase]

[Lepokisi/Diswantšho go letlakala 26, 27]

“Nywaga Yeo go sa Bolelwego Selo” ka Saulo

LEKGA la mafelelo leo go boletšwego ka Saulo ka pukung ya Ditiro pele ga ge a hudugela Antiokia mo e ka bago ka 45 C.E. ke ge leano la go mmolaya kua Jerusalema le ile la šwalalanywa gomme badumedi-gotee ba mo romela Tareso. (Ditiro 9:28-30; 11:25) Eupša seo se diregile nywageng e senyane pejana, mo e ka bago ka 36 C.E. O be a dutše a dira’ng nakong yeo ka moka​—nako yeo e bitšwago nywaga yeo go sa bolelwego selo ka Saulo?

Ge a tloga Jerusalema, Saulo o ile a ya ditikologong tša Siria le Tsilitsia, gomme diphuthego tša Judea di ile tša kwa gore: “Motho yola wa xo re hlômarêla mehleng yela ké sexoeledi sa tumêlô diphuthexong tše kxalê a bexo a di šuhla.” (Ba-Galatia 1:21-23) Pego yeo e ka ba e be e šupa modirong wa Antiokia a e-na le Baranaba, eupša gaešita le pele ga moo Saulo o be a sa dula feela. Ka 49 C.E., go be go e-na le diphuthego tše dintši Siria le Tsilitsia. E nngwe e be e le Antiokia, eupša ba bangwe ba nagana gore tše dingwe di ka ba di bile gona ka baka la modiro wa Saulo nakong ya seo go thwego ke nywaga yeo go sa bolelwego selo ka yena.​—Ditiro 11:26; 15:23, 41.

Diithuti tše dingwe di dumela gore ditiragalo tše dikgolo bophelong bja Saulo di swanetše go ba e bile tša nakong yeo. Mathata a mantši ao a ilego a feta go wona e le ‘mohlanka wa Kriste’ go thata go lemoga nako yeo a diregilego ka yona modirong wa gagwe wa boromiwa. (2 Ba-Korinthe 11:23-27) Saulo o bethilwe neng ke ba-Juda gahlano ka dithupa tše 39? O bethilwe gararo ka dithupa a le kae? O ile a golegwa ‘gantši’ a le kae? Go golegwa ga gagwe Roma go tlile ka morago. Re na le pego e bolelago mabapi le lekga le tee leo a ilego a bethwa le go golegwa ka lona​—kua Filipi. Eupša go thwe’ng ka a mangwe? (Ditiro 16:22, 23)  Mongwadi yo mongwe o šišinya gore Saulo nakong ye o be a “nea bohlatse mabapi le Kriste disinagogeng tša Diaspora ka tsela yeo e ilego ya tliša tlaišo go tšwa go baetapele ba bodumedi le ba setšhaba.”

Saulo o ile a robegelwa ke sekepe ka makga a mane, eupša Mangwalo a bolela ka mo go nabilego mabapi le lekga le tee, e lego seo se diregilego ka morago ga ge a boletše ka mathata a gagwe ge a be a ngwalela ba-Korinthe. (Ditiro 27:27-44) Ka gona go ka direga gore makga a mangwe a go robegelwa ke sekepe a bile maetong ao re sa tsebego selo ka wona. Tiragalo le ge e le efe goba ka moka ga tšona di ka ba di diregile “nywageng yeo go sa bolelwego selo.”

Tiragalo e nngwe yeo go bonagalago e diregile nakong ye e hlaloswa go 2 Ba-Korinthe 12:2-5. Saulo o itše: ‘Ke tseba monna yoo tumelelanong le Kriste, nywageng e lesome-nne e fetilego a ilego a rotošetšwa legodimong la boraro, paradeiseng, gomme a kwa mantšu ao a sa bolelwego ao go sa dumelelwago gore motho a ka a bolela.’ Mohlomongwe, Saulo o be a bolela ka yena ka noši. Ka ge a ngwadile se mo e ka bago ka 55 C.E., nywaga e 14 pejana e tla re bušetša go 41 C.E., bogareng bja “nywaga yeo go sa bolelwego selo.”

Ga go na pelaelo gore pono yeo e ile ya nea Saulo temogo ya moswana-noši. Na e be e reretšwe go mo hlamela go ba “moapostola wa ba-ntlê”? (Ba-Roma 11:13) Na se se ile sa kgoma tsela yeo ka yona ka morago a ilego a tla a nagana, a ngwala le go bolela? Na nywaga ya magareng ga go sokologa ga Saulo le go biletšwa ga gagwe Antiokia e ile ya mo tlwaetša le go mo godiša bakeng sa boikarabelo bjo bo bego bo sa tla? Go sa šetšwe gore dikarabo tša dipotšišo tšeo ke dife, re ka kgonthišega gore ge Baranaba a be a mo laletša gore a tlo mo thuša go etelela pele modirong wa boboledi Antiokia, Saulo yo a fišegago o be a swanelegela ka botlalo go phetha kabelo ye.​—Ditiro 11:19-26.

[Mmapa go letlakala 25]

Orontes

Antiokia

Seloikia

TSIPERO

LEWATLE LA MEDITERRANEAN

Jerusalema

[Mothopo]

Mountain High Maps® Copyright © 1997 Digital Wisdom, Inc.

[Diswantšho go letlakala 24]

Ka godimo: Antiokia ya mehleng yeno

Gare: Karolo ya ka borwa bja Tsilitsia

Ka tlase: Leboto la boema-kepe bja Tsilitsia