Phihlelo

“A Tumelo Yeo e ka se Fokolego”!

KA GE GO ANEGA HERBERT MÜLLER

Dikgwedi tše sego kae ka morago ga ge madira a Hitler a hlasetše Netherlands, Dihlatse tša Jehofa di ile tša thibelwa. Go se go ye kae, leina la-ka le ile la tšwelela lelokelelong la Nazi la bao ba nyakwago kudu, e bile ke be ke tsongwa bjalo ka phoofolo.

KA NAKO e nngwe ke be ke lapišitšwe ke go khuta le go tšhaba mo e lego gore ke ile ka botša mosadi wa-ka gore mohlomongwe e ka ba kimollo go swarwa ke madira. Ke moka mantšu a kopelo a ile a tla mogopolong: “A tumelo yeo e ka se fokolego, gaešita le ge e gateletšwe ke manaba ka moka.” * Go naganišiša ka kopelo yeo go ile gwa tsošološa matla a-ka gomme gwa buša dikgopotšo tša batswadi ba-ka kua Jeremane le tša letšatši leo bagwera ba-ka ba opetšego kopelo yeo bakeng sa go ntaela. Na nka abelana le lena tše dingwe tša dikgopotšo tše?

Mohlala wa Batswadi Ba-ka

Ge ke be ke belegwa ka 1913 toropong ya Copitz kua Jeremane, batswadi ba-ka e be e le ditho tša Kereke ya Evangelical. * Nywaga e šupago ka morago, ka 1920, tate o ile a tlogela kereke. Ka April 6, o ile a kgopela Kirchenaustrittsbescheinigung (Tumelelo ya go Ntšha ka Hlogo Kerekeng). Mohlankedi wa bongwaledi bja selegae wa toropo yeo o ile a e tlatša. Lega go le bjalo, beke ka morago ga moo tate o be a boetše ofising a hlalosa gore tumelelo ga se ya akaretša leina la morwedi wa gagwe. Mohlankedi o ile a tlatša lengwalo la bobedi leo le bego le bontšha gore go ntšha ka hlogo kerekeng go be go šoma gape le go Martha Margaretha Müller. Ka nako yeo, kgaetšedi ya-ka Margaretha, o be a e-na le ngwaga o tee le seripa. Ge go tliwa tabeng ya go hlankela Jehofa, tate o be a sa kgotlelele ditekanyo tšeo e lego tše di sa felelago!

Ka wona ngwaga woo, batswadi ba-ka ba ile ba kolobetšwa ke Barutwana ba Beibele, bjalo ka ge Dihlatse tša Jehofa ka nako yeo di be di tsebja bjalo. Tate o ile a godiša rena bana ka tsela ya go tiiša letsogo, eupša potego ya gagwe e sa kwanantšhego go Jehofa e ile ya dira gore go be bonolo go rena go amogela tlhahlo ya gagwe. Potego e sa kwanantšhego gape e ile ya tutueletša batswadi ba-ka go dira diphetogo. Ka mohlala, go be go e-na le nako yeo ka yona re bego re sa dumelelwa go bapala ka ntle ka Disontaga. Lega go le bjalo, ka Sontaga se sengwe ka 1925, batswadi ba rena ba ile ba re botša gore re tlo itshepelela. Re ile ra tšea ditlatša-mpa tše sego kae gomme ra ba le nako e thabišago​—a phetogo e kaakang go go tswalelelwa ka ntlong letšatši ka moka! Tate o itše o ithutile dintlha tše dingwe kopanong ya morago bjale yeo e lokišitšego pono ya gagwe ka mediro ya Sontaga. Ka dinako tše dingwe, o ile a bontšha go rata mo go swanago bakeng sa go lokiša.

Gaešita le ge boemo bja tša maphelo bja batswadi ba-ka bo be bo fokola, ga se ba gogela morago modirong wa boboledi. Ka mohlala, bakeng sa go phatlalatša pampišana ya Baruti ba Latofaditšwe, re ile ra namela setimela bošegong bjo bongwe le phuthego ka moka gomme ra etela toropo ya Regensburg, mo e ka bago dikhilomithara tše 300 go tloga Dresden. Ka letšatši le le latelago, re ile ra phatlalatša dipampišana toropong ka moka, ke moka ge re feditše re ile ra namela setimela bakeng sa go boela morago. Ka nako ya ge re fihla gae gape, go be go šetše go fetile diiri tše ka bago 24.

Go Tloga Gae

Tswalano ya-ka le Jugendgruppe (Sehlopha sa Bafsa) phuthegong ya rena gape e nthušitše gore ke gole moyeng. Beke e nngwe le e nngwe, bafsa ba nywaga e fetago 14 ba be ba kopana le ba bangwe ba banababo rena bao ba godilego ka phuthegong. Re be re bapala dipapadi le diletšo tša mmino, re ithuta Beibele le go bolela ka tlholo le thutamahlale. Lega go le bjalo, ka 1932 ge ke be ke e-na le nywaga e 19, tswalano ya-ka le sehlopha e ile ya fihla mafelelong.

Ka April ya ngwaga woo, tate o ile a amogela lengwalo leo le tšwago ofising ya Mokgatlo wa Watch Tower kua Magdeburg. Mokgatlo o be o nyaka motho yo a bego a ka otlela koloi e bile a nyaka go bula madibogo. Ke be ke tseba gore e be e le kganyogo ya batswadi ba-ka gore ke bule madibogo, eupša ke ile ka ikwa gore nka se kgone. Ka ge batswadi ba-ka ba be ba diila, ke be ke thomile go lokiša dipaesekela le metšhene ya go roka gotee le metšhene ya go tlanya le dilo tše dingwe tša ka ofising, ke e-na le nywaga e 14. Nka tlogela lapa lešo bjang? Le be le nyaka thekgo ya-ka. Go feta moo, ke be ke bile ke se ka kolobetšwa. Tate o ile a dula fase le nna a mpotšiša dipotšišo tše itšego go bona ge e ba ke be ke kwešiša seo se bego se akaretšwa kolobetšong. Ge dikarabo tša-ka di mo kgodišitše gore ke dirile tšwelopele e lekanego ya moya go ka kolobetšwa, o ile a re: “O swanetše go ineela bakeng sa kabelo ye.” Ke ile ka dira bjalo.

Beke ka morago ga moo ke ile ka amogela taletšo ya go tla Magdeburg. Ge ke botša bagwera ba-ka Sehlopheng sa Bafsa, ba be ba nyaka go ntaela ka kopelo e bose. Ba ile ba makatšwa ke kopelo yeo ke e kgethilego ka gobane bona ba be ba e tšea e le e bohloko kudu. Lega go le bjalo, ba bangwe ba ile ba tšea difiolo tša bona, di-mandolin le dikatara gomme ka moka ga bona ba opela: “A tumelo yeo e ka  se fokolego, gaešita le ge e gateletšwe ke manaba ka moka; yeo e ka se šišinywego ke madimabe le ge e le afe a lefase.” Letšatšing leo, ga se ka lemoga kamoo mantšu ao a bego a tla mmatlafatša ka gona kgafetša-kgafetša nywageng yeo e bego e tla latela.

Mathomo a Khuduego

Ka morago ga ge banababo rena kua Magdeburg ba lekile bokgoni bja-ka bja go otlela, ba ile ba nnea koloi gotee le babulamadibogo ba bangwe ba bane, gomme re ile ra leba Schneifel, lefelo leo le lego kgaufsi le Belgium. Kapejana re ile ra lemoga gore koloi ya rena e be e le senyakwa. Kereke ya Katholika lefelong leo e be e kgopišwa ke go ba gona ga rena, e bile badudi ka ge ba be ba kgothaletšwa ke baperisita, gantši ba be ba emetše go re raka. Gantši koloi e be e re thuša go tšhaba pele ga ge badudi ba ka re hlasela.

Ka morago ga Segopotšo ka 1933, molebeledi wa selete, Paul Grossmann o ile a re botša gore modiro wa Mokgatlo kua Jeremane o be o thibetšwe. Lebakanyana ka morago ga moo, ofisi ya lekala e ile ya nkgopela gore ke tle le koloi Magdeburg gore ke tle ke tlo tšea dipuku moo, gomme ke di iše seleteng sa Saxony, mo e ka bago dikhilomithara tše 100 go tloga Magdeburg. Lega go le bjalo, ka nako yeo ke fihlilego Magdeburg ka yona, ma-Gestapo (maphodisa a ka sephiring a Nazi) a be a šetše a tswaletše ofisi ya Mokgatlo. Ke ile ka tlogela koloi le ngwanabo rena kua Leipzig gomme ka boela gae​—eupša e sego lebaka le letelele.

Ofisi ya Mokgatlo kua Switzerland e ile ya ntaletša gore ke yo thoma go bula madibogo kua Netherlands. Ke ile ka rulaganyetša go tloga mo e ka bago beke goba tše pedi. Lega go le bjalo, tate o ile a nkeletša gore ke sepele kapejana. Ke ile ka tšea keletšo ya gagwe, gomme diiring tše sego kae ke ile ka tloga gae. Letšatšing le le latelago, maphodisa a ile a tla lapeng la tate bakeng sa go ntshwara ka baka la molato wa go tlogela modiro wa bohlabani ka ntle le go yo khutša goba ka ntle le maikemišetšo a go boa. Ba be ba latetšwe.

Go Thoma Netherlands

Ka August 15, 1933, ke ile ka fihla legaeng la babulamadibogo kua Heemstede, toropo yeo e lego dikhilomithara tše 25 go tloga Amsterdam. Letšatšing le le latelago, ke ile ka tšwa ka yo dira boboledi ke sa tsebe le lentšu le tee la se-Dutch. Ke swere karata ya bohlatse ye e bego e e-na le molaetša o tšwago ka Mangwalong, ke ile ka thoma. E bile kgothatšo e kaakang ge mosadi wa Mokatholika a amogela puku ya Reconciliation! Letšatšing lona leo, ke ile ka sepediša gape dipukwana tše 27. Mafelelong a letšatši leo la mathomo, ke ile ka ikwa ke thabile bakeng sa go kgona go bolela ka tokologo gape.

Mehleng yeo, babulamadibogo ba be ba se na mothopo o mongwe wa moputso ka ntle le meneelo yeo ba bego ba e hwetša ge ba sepedišitše dipuku. Tšhelete yeo e be e dirišetšwa go reka dijo le dinyakwa tše dingwe. Ge e ba tšhelete e nyenyane e be e šetše mafelelong a kgwedi, e be e arolwa magareng ga babulamadibogo bakeng sa ditshenyagalelo tša motho ka noši. Re be re na le dilo tše di bonagalago tše dinyenyane, eupša Jehofa o ile a re hlokomela gabotse mo e lego gore ka 1934 ke ile ka kgona go ba gona kopanong kua Switzerland.

Modirišani yo a Botegago

Kopanong, ke ile ka bona Erika Finke wa nywaga e 18. Ke be ke mo tseba go tloga ge ke be ke sa dula gae. E be e le mogwera wa kgaetšedi ya-ka, Margaretha, e bile ka mehla ke be ke dula ke kgahlišwa ke go ema ga Erika a tiile bakeng sa therešo. E sego kgale ka morago ga go kolobetšwa ga gagwe ka 1932, yo mongwe o ile a tsebiša ma-Gestapo gore Erika o ganne go re “Heil Hitler!” Ma-Gestapo a ile a mo šala morago a nyaka go tseba gore ke ka baka la’ng a ganne. Erika o ile a balela mohlankedi wa seteišene sa maphodisa Ditiro 17:3 gomme a hlalosa gore Modimo o beile motho o tee feela bjalo ka Mophološi, Jesu Kriste. Mohlankedi o ile a nyaka go tseba,  “Na go na le ba bangwe bao ba dumelago bjalo ka wena?” Erika o ile a gana go bolela maina le ge e le afe. Ge lephodisa le tšhošetša ka go mo swara, Erika o ile a le botša gore go ka ba kaone a hwe go e-na le gore a bolele maina. O ile a mo lebelela gomme a goeletša ka gore: “E-tšwa ka mo. E-ya gae. Heil Hitler!”

Ka morago ga kopano, ke ile ka boela Netherlands mola Erika a dula Switzerland. Lega go le bjalo, bobedi bja rena re ile ra ikwa gore bogwera bja rena bo godile. Ge a dutše a le Switzerland, Erika o ile a kwa gore ma-Gestapo kua gae a tsomana le yena. O ile a phetha ka go dula gomme a bule madibogo Switzerland. Dikgwedi tše sego kae ka morago, Mokgatlo o ile wa mo kgopela gore a ye Sepania. O ile a bula madibogo kua Madrid, ke moka a ya Bilbao, gomme ka morago a ya San Sebastián, moo baruti bao ba hlohleletšago tlhokofatšo ba ilego ba iša yena le mogwera wa gagwe wa mmulamadibogo kgolegong. Ka 1935 ba ile ba laelwa gore ba tloge Sepania. Erika o ile a tla Netherlands, gomme ka wona ngwaga woo re ile ra nyalana.

Ntwa e be e Duma-duma

Ka morago ga lenyalo la rena, re ile ra bula madibogo Heemstede, gomme ka morago re ile ra hudugela toropong ya Rotterdam. Gona moo morwa wa rena Wolfgang, o ile a belegwa ka 1937. Ngwaga ka morago ga moo re ile ra hudugela toropong ya Groningen, ka leboa la Netherlands, moo re bego re dula le babulamadibogo ba Jeremane Ferdinand le Helga Holtorf gotee le morwedi wa bona. Ka July 1938 Mokgatlo o ile wa re botša gore mmušo wa Dutch o ntšhitše temošo ya gore Dihlatse tšeo e bego e le tša ditšhaba tša Jeremane di be di se sa dumeletšwe go bolela. Mo e ka bago ka yona nako yeo, ke ile ka bewa mohlanka wa mafelo (molebeledi wa tikologo), gomme lapa la rena le ile la hudugela go Lichtdrager (Morwadi wa Seetša), e lego sekepe sa Mokgatlo seo se bego se šoma bjalo ka ntlo ya motheo bakeng sa babulamadibogo bao ba bego ba bolela karolong ya leboa ya Netherlands. Ka nako e ntši, ke be ke se gona lapeng la-ka, ke sepela go tloga phuthegong e nngwe go ya go e nngwe bakeng sa go kgothatša banabešo gore ba tšwele pele ba bolela. E bile banabešo ba dirile sona seo. Ba bangwe ba ile ba ba ba oketša mediro ya bona. Wim Kettelarij e be e le mohlala o mobotse.

Ge ke kopana le Wim, e be e le lesogana leo le bego le lemoga therešo eupša le swaregile kudu ka mošomo wa polaseng. Ke ile ka mo eletša ka gore: “Ge e ba o nyaka go ba le nako ya go hlankela Jehofa, o swanetše go hwetša mošomo o mongwe.” O ile a dira bjalo. Ka morago, ge re kopana gape ke ile ka mo kgothaletša gore a bule madibogo. O ile a araba ka gore: “Eupša ke swanetše go šoma gore ke je.” Ke ile ka mo kgonthišetša ka gore: “O tla ja. Jehofa o tla go hlokomela.” Wim o ile a thoma go bula madibogo. Ka morago, gaešita le nakong ya Ntwa ya II ya Lefase, o ile a hlankela e le molebeledi wa mosepedi. Lehono, nywageng ya gagwe ya bo-80, Wim e sa dutše e le Hlatse e fišegago. Ruri Jehofa o mo hlokometše.

Ka Tlase ga Thibelo e Bile ke Nyakwa

Ka May 1940, mo e ka bago ngwaga ka morago ga ge ngwana wa rena wa bobedi, Reina a belegwe, madira a ma-Dutch a ile a ineela gomme ma-Nazi a ile a tšea Netherlands. Ka July, ma-Gestapo a ile a thopa ofisi ya Mokgatlo le lefelo la go gatiša. Ngwageng o latelago, go be go swarwa Dihlatse gagolo, gomme ke ile ka swarwa. Ke le Hlatse e bile ke le Mojeremane wa nywaga e swanetšego, go be go se thata go nagana seo ma-Gestapo a bego a tla ntira sona. Ke ile ka leka go intšha kgopolong ya gore nka se sa bona lapa la-ka gape.

Ka gona ka May 1941, ma-Gestapo a ile a nntšha kgolegong gomme a ntaela gore ke yo ipega bakeng sa tirelo ya bohlabani. Ke be ke sa dumele. Letšatšing lona leo ke ile ka timelela, e bile kgweding  yona yeo ke be ke boetše morago modirong wa tikologo. Ma-Gestapo a ile a ntsenya lelokelelong la bao ba nyakwago kudu.

Kamoo Lapa La-ka le Ilego la Lebeletšana le Maemo ka Katlego

Mosadi wa-ka le bana ba be ba hudugetše motsaneng wa Vorden karolong ya ka bohlabela ya naga. Lega go le bjalo, bakeng sa go ba fokoletša dikotsi, ke ile ka swanelwa ke go fokotša diketelo tša-ka gae. (Mateo 10:16) Bakeng sa tšhireletšego, banabešo ba be ba sa diriše leina la-ka la kgonthe, eupša leina la-ka la go ikgakanya la Duitse Jan (John wa Mojeremane) feela. Gaešita le morwa wa-ka wa nywaga e mene, Wolfgang o be a sa dumelelwa go bolela ka “tate” eupša ka “Ome Jan” (Malome John) feela. Go yena se se be se le thata kudu maikwelong.

Ge ke dutše ke tšhaba, Erika o be a hlokomela bana e bile a tšwela pele a bolela. Ge Reina a be a e-na le nywaga e mebedi, Erika o be a mmea godimo ga lepokisana la paesekela la go bea merwalo gomme a sepela le yena a bolela dinaga-magaeng. Gaešita le ge go be go le thata go hwetša dijo, Erika ga se a ka a lebeletšana le go hloka dijo mo gogolo bakeng sa lapa. (Mateo 6:33) Molemi wa Mokatholika, yo nkilego ka mo lokišetša motšhene wa go roka, o ile a mo nea ditapola. O be a bile a fetiša melaetša e tšwago go nna go ya go Erika. Ka nako e nngwe, Erika o ile a ntšha gulden e tee (diranta tše tharo) bakeng sa seo a se rekilego khemising. Mong wa lebenkele ka ge a be a tseba gore o be a dula a khutile e bile a sa kgone go hwetša karata ya go hwetša dijo, o ile a mo nea seo a bego a se reka le di-gulden tše pedi (diranta tše tshela). Dipontšho tše bjalo tša kwelobohloko di ile tša mo thuša go tšwela pele a phela.​—Ba-Hebere 13:5.

Go Šoma Gotee le Banababo Rena ba Sebete

Go sa dutše go le bjalo, ke ile ka tšwela pele ke etela diphuthego​—gaešita le ge ke ile ka ikgokaganya le banababo rena bao ba nago le boikarabelo ka phuthegong. Ka ge ma-Gestapo a be a ntšhetše morago, ke be nka se dule lefelong le tee go feta diiri tše sego kae. Bontši bja banabešo le dikgaetšedi ba be ba sa dumelelwa go kopana le nna. Ba be ba tlwaelane feela le Dihlatse tšeo e bego e le tša sehlopha se senyenyane sa thuto ya Beibele. Ka baka leo, bana ba motho bao ba dulago dikarolong tše di fapanego tša toropo e swanago ba ile ba utolla feela ka morago ga Ntwa ya II ya Lefase gore bobedi bja bona ba bile Dihlatse nakong ya ntwa.

 Go hwetša mafelo a go uta dipuku tša Mokgatlo e be e le o mongwe wa mešomo ya-ka. Re ile ra uta gape le pampiri, metšhene ya stencil le metšhene ya go tlanya bakeng sa go dira dikopi tša Morokami, ge e ba di be di tla nyakega. Ka dinako tše dingwe, re be re swanelwa ke go huduša dipuku tšeo di gatišitšwego ke Mokgatlo go tloga lefelong le lengwe go ya go le lengwe. Ke gopola ka nako e nngwe re rwala mapokisi a 30 a dipuku mola re leka go se goge tlhokomelo​—mošomo wo o fetšago matla!

Go oketša moo, re ile ra rulaganya senamelwa bakeng sa dijo go tloga dipolaseng tša bohlabela bja Netherlands go ya ditoropong tša ka bodikela, gaešita le ge se se be se thibetšwe. Re be re tla laiša dijo godimo ga karikana yeo e gogwago ke dipere gomme re lebe bodikela. Ge re fihla nokeng, re be re ka se diriše leporogo le ge e le lefe ka gobane a be a letilwe ke mašole. Go e na le moo, re be re theoša merwalo re e iše diketswaneng, re bee thapo go kgabaganya noka, ke moka re laiše gape morwalo karikaneng e nngwe. Ge re fihlile toropong yeo re yago go yona, re be re leta go ba go fihla go e-ba lefsifsi, gomme ra tlema melomo ya dipere ka dikausu, gomme ka setu ra ya lefelong la sephiri la phuthegong la go bea dijo. Go tloga moo, dijo di be di phatlalatšwa go banabešo bao ba hlokago.

Ge e ba madira a Jeremane a be a ka utolla lefelo leo la dijo, go be go tla tšewa bophelo bja yo mongwe. Lega go le bjalo, banababo rena ba sego kae ba ile ba ithapela go thuša. Ka mohlala, lapa la ga-Bloemink kua toropong ya Amersfoort le ile la dumelela gore ntlo ya lona ya bodulo e be lefelo la go bea dijo, gaešita le ge ntlo ya lona e be e le kgaufsi kudu le madira a matla a Jeremane! Dihlatse tše sebete tše bjalo ka tše di ile tša bea maphelo a tšona kotsing bakeng sa banababo tšona.

Jehofa o nthušitše gotee le mosadi wa-ka gore re dule re botega nywageng ka moka ya thibelo. Ka May 1945 madira a Jeremane a ile a fenywa, gomme bophelo bja-ka bja go tšhaba mafelelong bo ile bja fihla mafelelong. Mokgatlo o ile wa nkgopela go hlankela bjalo ka molebeledi wa mosepedi go fihlela ge banababo rena ba bangwe ba hwetšagala. Ka 1947, Bertus Van der Bijl o ile a tšea mošomo wa-ka. * Ka nako yeo, ngwana wa rena wa boraro o ile a belegwa, gomme re ile ra dula karolong ya ka bohlabela ya naga.

Manyami le Lethabo

Ka morago ga ntwa, ke ile ka hwetša gore mo e ka bago ngwaga ka morago ga ge ke tlogile gae go ya Netherlands, tate o be a golegilwe. O be a lokolotšwe gabedi ka baka la boemo bja tša maphelo bjo bo fokolago, eupša nako le nako o be a golegwa gape. Ka February 1938, o ile a romelwa kampeng ya tshwenyo ya Buchenwald ke moka a išwa Dachau. Gona moo, ka May 14, 1942, tate o ile a hlokofala. O ile a dula a tiile e bile a botega go ba go fihla mafelelong.

Mma le yena o be a rometšwe kampeng ya Dachau. O ile a dula moo go ba go fihla ge a lokollwa ka 1945. Ka ge mohlala o tiilego wa batswadi ba-ka ka bobedi o tlaleleditše kudu ditšhegofatšong tše dintši tša moya tšeo ke di thabetšego, e be e le tokelo gore mma a tle a tlo dula le rena ka 1954. Kgaetšedi ya-ka Margaretha​—yo a bego a bula madibogo Jeremane Bohlabela ya Bokomanisi ga e sa le go tloga ka 1945​—le yena o ile a tla. Gaešita le ge mma a be a babja e bile a sa bolele se-Dutch, o ile a tšwela pele a e-ba le karolo tirelong ya tšhemo go ba go fihla a fetša tsela ya gagwe ya lefaseng ka October 1957.

Kopano ya 1955 kua Nuremberg, Jeremane e ipontšhitše e le e kgethegilego. Ka morago ga ge re fihlile moo, banababo rena bao ba tšwago Dresden ba ile ba botša Erika gore mmagwe le yena o be a le kopanong. Ka ge Dresden ka nako yeo e be e le ka tlase ga pušo ya Jeremane Bohlabela, Erika o be a sa ka a bona mmagwe ka lebaka la nywaga e 21. Go ile gwa rulaganywa go kopana, gomme mma le morwedi ba gokarelana. E bile poelano e thabišago gakaakang!

Ge nako e dutše e e-ya, lapa la rena le ile la gola gwa ba le bana ba seswai. Ka manyami, re ile ra lahlegelwa ke o tee wa barwa ba rena kotsing ya koloi. Lega go le bjalo, ke mothopo wa lethabo le tseneletšego go bona bana ba rena ka moka bao ba šetšego ba hlankela Jehofa. Re thabile gore morwa wa rena Wolfgang le mosadi wa gagwe ba modirong wa tikologo le gore morwa wa bona le yena o hlankela e le molebeledi wa tikologo.

Ke thabetše go bona tšwelopele ya modiro wa Jehofa Netherlands. Ge ke be ke thoma go bula madibogo mo ka 1933, go be go e-na le Dihlatse tše ka bago lekgolo. Lehono, go na le tše fetago 30 000. Gaešita le ge matla a rena a mmele a nyamelela, nna le Erika re sa ikemišeditše go phelela mantšu a kopelo ya mehla e fetilego: “A tumelo yeo e ka se fokolego.”

[Mengwalo ya ka tlase]

 [Seswantšho go letlakala 23]

“Jugendgruppe” nakong ya go khutša ka morago ga tirelo ya tšhemo

[Seswantšho go letlakala 24]

Nna le babulamadibogo-gotee re ile ra akaretša tšhemo ya Schneifel. Ke be ke e-na le nywaga e 20

[Seswantšho go letlakala 25]

Ke e-na le Erika le Wolfgang ka 1940

[Seswantšho go letlakala 26]

Go tloga go le letshadi go ya go le letona: Setlogolo sa-ka Jonathan le mosadi wa gagwe, Mirjam; Erika, nna, morwa wa-ka Wolfgang le mosadi wa gagwe, Julia

[Seswantšho go letlakala 26]

Ngwanabo rena yo a bego a le kgolegong le tate o ile a thala seswantšho se sa gagwe ka 1941